چند نکته درباره زمان اذان صبح/ مرتضی سعیدی نجفی

شبکه اجتهاد: چند سالی است که تعیین زمان اذان صبح بیش از گذشته مورد توجه قرار گرفته است. طبیعتاً با توجه به شرایط کنونی زندگی و بزرگ شدن شهرها، افزایش آلودگی‌‌های جوی و غبار و همچنین آلودگی‌‌های نوری این امکان وجود ندارد که هر مکلفی هر روز صبح به رصد فجر صادق بپردازد و سپس نماز خود را اقامه کند.

در نتیجه عموم جامعه به اوقات شرعی اعلامی از صدا و سیما، تقویم‌‌ها یا نرم‌افزارهای موبایلی اعتماد می‌‌‌کنند. اختلاف اوقات شرعی در این منابع (صدا و سیما، تقویم‌‌ها یا نرم‌افزارهای موبایلی) از یک سو و تمایل برخی متدینین به رعایت حداکثر احتیاط از سوی دیگر سبب ایجاد برخی پرسش‌ها شده است.

دو سال قبل نیز اطلاعیه‌ای از طرف موسسه موضوع شناسی احکام فقهی منتشر شد که مکلفین را به رعایت احتیاط حدود هشت دقیقه بعد از اذان صبح صدا و سیما دعوت می‌کرد. (اینجا بخوانید)

از سوی دیگر در ماه مبارک رمضان تعیین دقیق زمان اذان صبح به جهت امساک و پایان فرصت خوردن و آشامیدن و سپس اقامه نماز صبح اهمیت بیشتری پیدا می‌کند. در ادامه به چند نکته در این زمینه اشاره می‌شود:

الف: علت اختلاف در معیارهایی که اذان صبح را مشخص کردند چند چیز است:

۱. گرد و غبار و وضعیت نامناسب جوی، وجود ریزگرد‌‌ها، آلودگی هوا و آلودگی نوری که سبب می‌شود رصد فجرصادق با تأخیر انجام شود.

۲. اختلاف نظر در این که ملاک اذان صبح صرف ایجاد تبیّن است یا اینکه باید تبیّن به اندازه مشخصی (مثلاً یک نوار بلند شبیه ریسمان) باشد.

۳. چون رصد یک مسئله انسانی است حتی اشخاص معمولی با دید متعارف هم در تشخیص آن دچار اختلاف ‌می‌شوند. در نتیجه امکان اینکه بگوییم اذان صبح دقیقا در فلان دقیقه و فلان ثانیه است عملا ممکن نیست. بر خلاف برخی امور دیگر مانند غروب خورشید که دقیقا قابل محاسبه است. در یکی از رصدهای فجر صادق که نگارنده در محضر برخی اساتید محترم بود نیز چند دقیقه اختلاف میان اساتید وجود داشت.

ب: برای تعیین محدوده فجر صادق طی سالیان گذشته پژوهش‌های متعددی صورت گرفته است. اذانی که از صدا و سیما اعلام می‌شود و شورای تقویم تایید کرده، نتیجه حدود ۱۰ سال کار پژوهشی است که در آن فاصله خورشید تا افق میزان ۱۷/۷- درجه (منفی ۱۷/۷ درجه) به دست آمده است؛ یعنی هنگامی که فجر صادق مشاهده شده است ارتفاع خورشید ۱۷/۷ درجه زیر افق بوده است؛ بنابراین اختلافی که میان برخی معیارها (صدا و سیما، نرم افزارهای موبایلی و غیره) وجود دارد ناشی از این است که ارتفاع خورشید در هنگام فجر صادق چند درجه در نظر گرفته شود. هرچقدر این ارتفاع بیشتر باشد اذان صبح زودتر و هر چقدر کمتر باشد اذان صبح دیرتر می‌شود.

ج: باید توجه داشت با تغییر عرض جغرافیایی یعنی هرچه به سمت شمال یا جنوب برویم میزان این عدد (۱۷/۷ درجه) کمی تغییر می‌کند اما (۱۷/۷ درجه) برای کل کشور در نظر گرفته شده است.

نکته دیگر اینکه برای شهرهای بزرگ مانند تهران طبیعتاً زمان اذان از شرق تا غرب می‌‌‌تواند چند دقیقه اختلاف داشته باشد؛ لذا میانگین اذان از شرقی‌ترین نقطه تا غربی ترین نقطه در نظر گرفته شده است.

د: آن چه از گفت‌وگو با اساتید گرانقدر جناب حجت‌الاسلام والمسلمین موحدنژاد از باتجربه‌ترین کارشناسان اوقات شرعی در کشور و دبیر ستاد استهلال و همچنین حجت‌الاسلام والمسلمین سهرابی از با دقت‌ترین رصدگران کشور و عضو شورای تقویم برای بنده حاصل شد این است که برای پایان سحری می‌توان به اذان صداوسیما اکتفا یا نهایتا ۵ دقیقه احتیاط کرد و ۵ الی ۱۰ دقیقه احتیاط برای اقامه نماز صبح مناسب است.

در برخی کشورهای اسلامی از جمله عراق نیز از سالیان قبل مرسوم است که حدود ۱۰ دقیقه مانده به اذان صبح را به عنوان زمان امساک (پایان فرصت خوردن و آشامیدن) در نظر می‌‌‌گیرند و مقداری بعد از اذان صبح نماز می‌خوانند.

نویسنده: مرتضی سعیدی نجفی طلبه حوزه و پژوهشگر نجوم