شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
شبکه اجتهاد: امام خمینی (ره) رهبر کبیر انقلاب اسلامی، تنها به عنوان یک سیاستمدار برای ملت ایران و همه مسلمانان مطرح نبود، بلکه ایشان یک عالم بزرگ دینی، رهبری مردمی و ساده‌زیست و مظهر مبارزه با ظلم و بی‌عدالتی به شمار می‌رود که پس از سال‌ها مبارزه در راه حق و متجلی ساختن اسلام حقیقی، در میان جوامع اسلامی و بشری و ستیز دائم با کفر و استکبار جهانی، در چهاردهم خرداد سال ۱۳۶۸ هجری شمسی به ملکوت اعلی پیوست و جهان اسلام در ماتم این عالم ربانی به سوگ نشست.
امام خمینی (ره) به خاطر استعداد، شایستگی‌ها و موهبت‌های بی‌کران الهی به فراگیری بسیاری از معارف و علوم اسلامی معقول و منقول مانند فقه، اصول، فلسفه و عرفان پرداختند و در آن علوم از تخصص و مهار‌ت‌های ویژه برخوردار بودند. مراتب علمی ایشان موجب نگارش کتاب‌های ارزشمند بسیاری در مباحث اخلاقی، عرفانی، فقهی، اصولی، فلسفى، سیاسى و اجتماعى به زبان فارسی و عربی شد؛ که بسیارى از آنها منتشر شده و قابل بهره‌برداری است؛
همزمان با فرارسیدن سالروز عروج ملکوتی بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران، کتابشناسی تفصیلی آثار فقهی و اصولی ایشان را که در زمره بهترین و تأثیرگذارترین آثار هستند، در اختیار علاقمندان قرار می‌گیرد.
تحریر الوسیله
وسیله‌النجاه تألیف سیدابوالحسن اصفهانی از جهت کثرت با بهای فقه (نه کثرت فروع) بر عروه‌الوثقی تالیف سیدمحمد کاظم یزدی برتری دارد یعنی بسیاری از باب‌های فقه مانند مکاسب، طلاق، نذر و… در عروه‌الوثقی نیست ولی در وسیله النجاه وجود دارد. امام خمینی (ره) بر وسیله النجاه حاشیه داشت و در سال ۱۳۸۴ ق. که در ترکیه تبعید بود به این فکر افتاد که حاشیه خود را در متن وسیله درج و در ضمن باب‌هایی را هم که وسیله النجاه، ناقص دارد تتمیم و مسائل مستحدثه را هم به آن بیفزاید. این کار در مدتی که تبعید بودند انجام گرفت و به نام «تحریرالوسیله» در همان سال‌ها، در نجف، در دو جلد (۶۶۲ و ۶۴۷ صفحه) چاپ و سپس مکرر تجدید چاپ شد.
ترجمه تحریر الوسیله امام خمینی (ره)
تحریرالوسیله یکی از آثار بسیار مهم و محوری امام خمینی (ره) است و در میان متأخران، اثری کامل در فقه فتوایی شیعه، به شمار می‌رود که پس از کتاب‌هایی مانند شرایع‌الاسلام محقق حلی و قواعد الاحکام علامه حلی بی‌نظیر است.
این اثر، پیشتر با دو ترجمه فارسی در اختیار عموم قرار داشته که یکی از آنها توسط سیدمحمدباقر موسوی همدانی و دیگری به همت دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم توسط علی اسلامی و قاضی‌زاده انجام شده است.
مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ترجمه دفتر انتشارات اسلامی را مورد بازبینی قرار داد و با انجام اصلاحاتی، در دو جلد به علاقمندان عرضه کرده است.
آداب الصلوه ـ آداب نماز
تالیف این کتاب در سال ۱۳۶۱ هجری قمری (۱۳۲۱ شمسی)، و پس از نگارش کتاب سرالصلوه بوده است. امام خمینی (ره) در ابتدای کتاب نوشته‌اند: «پیش از این رساله‌ای فراهم آوردم … و چون آن را با حال عامه تناسبی نیست، در نظر گرفتم که شطری از آداب قلبیه این معراج روحانی را در سلک تحریر درآورم.» آداب الصلوه، شرحی است مبسوط بر آداب و اسرار معنوی نماز، و سرشار از نکات اخلاقی و عرفانی (به زبان فارسی).
این اثر از طرف موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره) در سال ۱۳۷۲ ه. ش، در ۸۳۶ صفحه، شامل مقدمه، متن کتاب، فهرست‌ها و تصویر کامل نسخه خطی؛ و چاپ دیگر آن در ۴۲۱ صفحه بدون نسخه خطی به طبع رسیده است.
استفتائات امام خمینی (ره)
این مجموعه، بخشی از مجموعه مجلدات موسوعه (دوره ۵۰ جلدی) شامل استفتائات حضرت امام است که برای اولین بار منتشر شده است. قریب به اتفاق این استفتائات مربوط به دوران پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران و حدود ۷۴۲۴ سند، حاوی ۱۲۸۳۷ سؤال بوده که منبع اصلی آن، اسناد موجود در آرشیو مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(س) (اصل یا کپی) است که تعدادی از این استفتائات از: مجموعه ۲۲ جلدی صحیفه امام، مجموعه ۳ جلدی استفتائات امام (۱۳۸ مورد که پیشتر دفتر انتشارات اسلامی، وابسته به جامعه مدرسین قم منتشر کرده)، استفتائات منتشر شده در ماهنامه پاسدار اسلام و استفتائاتی که از افراد حقیقی اخذ شده نیز در این مجلدات عرضه شده‌اند.
تنظیم کلی فهارس، مطابق با کتاب تحریرالوسیله امام است و در این مجموعه، فقط اسناد مستند به حضرت امام که مستقیماً به نظر ایشان رسیده، استفاده شده است و شامل استفتائاتی که با مهر دفتر استفتائات ارسال گردیده‌اند، گرچه با اذن کلّی امام بوده، نیست.
حفظ امانتداری نسبت به پرسش‌های شرعی مؤمنین و پاسخ‌های حضرت امام از ویژگی‌های بارز این اثر است و غیر از مواردی که اصلاح ویرایشی محسوب می‌شود و اسامی سؤال کنندگان که موجب انتشار اطلاعات شخصی آنها می‌شود، مطلبی حذف نشده است. البته اسامی بعضی از معاریف یا مسئولین یا سؤالات مربوط به نهادهای حکومتی به طور کامل آمده است.
الاجتهاد و التقلید
بحث اجتهاد و تقلید نیز از مباحث تکمیلی و مهم علم اصول فقه است. حضرت امام خمینی (ره) در این رساله اجتهادی آرای خود را مستدلاً ارائه کرده است. تاریخ تألیف آن، ۱۳۷۰ هجری قمری (۱۳۳۰ شمسی) است. این اثر در سال ۱۳۷۶ ه.ش. از سوی مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره) به چاپ رسیده است.
اجتهاد و تقلید (ترجمه الاجتهاد و التقلید)
بحث اجتهاد و تقلید نیز از مباحث تکمیلی و مهم علم اصول فقه است. حضرت امام خمینی (ره) در این رساله اجتهادی آرای خود را مستدلاً ارائه کرده است. این کتاب، ترجمه کتاب الاجتهاد و التقلید است که در سال ۱۳۸۸ توسط موسسه چاپ و نشر عروج منتشر شد.
التعادل و الترجیح
تاریخ تألیف این رساله به قلم مؤلف گرامی آن، حضرت امام خمینی (ره) در سال ۱۳۷۰ هجری قمری (۱۳۳۰ شمسی) است. تعادل و ترجیح از مباحث تکمیلی علم اصول فقه است که در آن از معیارهای انتخاب دلیل در مقام تعارض ادلّه بحث می‌شود. این رساله در سال ۱۳۸۵ هجری قمری در قم در مجموعه الرسائل به چاپ رسیده است. این رساله از سوی موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره) به چاپ رسیده است.
الاستصحاب
رساله‌ای است مبسوط و اجتهادی به زبان عربی در مبحث «استصحاب» از مباحث بسیار مهم علم اصول فقه که امام خمینی (ره) در سال ۱۳۷۰ هجری قمری (۱۳۳۰ شمسی) تألیف آن را به پایان رسانیده است. این اثر با توضیحات و تحقیقات جدید و نهایی علمی، تحت عنوانی مستقل و با امتیازاتی چند نسبت به چاپ‌های پیشین، از سوی مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره) منتشر شده است.
الرسائل العشره
این اثر هم مجموعه ۱۰ رساله فقهی و اجتهادی از امام خمینی (ره) است که به زبان عربی نوشته شده‌اند و به مناسبت صدمین سالروز تولد امام خمینی (ره) از طرف مؤسسه منتشر شده است. برخی از رساله‌های این مجموعه عبارتند از:
التقیه: رساله‌ای است فقهی و اجتهادی از امام خمینی (ره) در مبحث «تقیه» که در سال ۱۳۷۲ هجری قمری (۱۳۳۲ شمسی) به زبان عربی نوشته شده و در آن ثابت شده است که فلسفه وجوب تقیه برای حفظ دین است نه محو دین.
رساله فی قاعده من ملک: رساله‌ای است اجتهادی از امام خمینی (ره) در قاعده فقهی موسوم به «قاعده من ملک» که نویسنده کتاب آثار الحجّه (منتشر شده در سال ۱۳۷۳ هجری قمری ۱۳۳۳ شمسی) از آن یاد کرده است.
رساله فی تعیین الفجر فی اللّیالی المقمره: رساله‌ای است فقهی و استدلالی در بیان چگونگی تعیین طلوع فجر در «لیالی مقمره»، که تحت همین نام در سال ۱۳۶۷ هجری شمسی در قم به چاپ رسیده است.
فروع علم اجمالی: این رساله فقهی که در ضمن تدریس همین بحث، نگاشته شده است، به بحث درباره شک‌های واقع در نماز می‌پردازد.
موضوع علم اصول: این رساله کوتاه به بحث پیرامون اندیشه اختصاصی امام راحل درباره موضوع علم و موضوع علم اصول می‌پردازد.
تنزیل العلل التشریعیه علی التکوینیه: این رساله کوتاه به بحث و نقد پیرامون نظریه آیت الله العظمی حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی می‌پردازد.
تقریرات مسائل مستحدثه: این رساله توسط یکی از شاگردان حضرت امام نگارش شده است و به بحثی که امام در فرصت کوتاهی به مسائل مستحدثه پرداخته‌اند، اختصاص دارد.
الخلل فی الصلاه
اثری است حاوی آرای اجتهادی و استدلالی امام خمینی (ره) به زبان عربی در مبحث مربوط به احکام فقهی خلل نماز که در آخرین سالهای اقامت امام در نجف اشرف نوشته شده است. این کتاب با ویرایش و تصحیحات و تعلیقات کامل، توسط مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره) به مناسبت صدمین سالگرد تولد امام خمینی (ره) منتشر شده است.
العروه الوثقی مع تعالیق
حاشیه امام خمینی (ره) است بر تمام مسائل کتاب «العروه الوثقی»، اثر مشهور آیت‌الله العظمی سیدمحمدکاظم طباطبایی یزدی. این حاشیه که در سال ۱۳۷۵ هجری قمری (۱۳۳۵ شمسی) تألیف گردیده، شامل فتاوای فقهی امام خمینی (ره) در ابواب مختلف فقه است که هم به صورت مستقل و هم به ضمیمه العروه الوثقی مکرراً به چاپ رسیده است. متن العروه و تعلیقات امام با تصحیحات کامل به مناسبت صدمین سالگرد امام خمینی (ره) توسط مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره) منتشر شده است.
المکاسب المحرمه
اثری است اجتهادی در فقه استدلالی در موضوع انواع کسب‌های حرام و مسائل پیرامون آن، تألیف امام خمینی (ره) که در فاصله سالهای ۱۳۷۷ تا ۱۳۸۰ هجری قمری (۱۳۳۷ ـ ۱۳۴۰ شمسی) به زبان عربی نوشته شده و در سال ۱۳۸۱ هجری قمری در دو مجلد (جمعاً ۶۱۲ صفحه) به چاپ رسیده است. در این کتاب بحث‌های جالبی درباره حکم موسیقی، غنا، نقاشی و مجسمه‌سازی مطرح گردیده است.
انوارالهدایه فی التعلیقه علی الکفایه
اثری است به زبان عربی در مباحث عقلی علم اصول فقه که امام خمینی (ره) آن را در قالب حاشیه بر مباحث مذکور از کتاب کفایه‌الاصول آیت‌الله العظمی آخوند خراسانی (ره) در سال ۱۳۶۸ هجری قمری (۱۳۲۸ شمسی) تألیف نموده است. این اثر نفیس و همچنین کتاب مناهج الوصول و رساله‌های مستقل امام خمینی (ره) در مسائل اصولی تا حدود زیادی آرا و مکتب اصولی امام خمینی (ره) را معرفی می‌نماید. این کتاب در سال ۱۳۷۲ شمسی، برای نخستین بار در دو مجلد از سوی انتشارات موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره) منتشر شده است.
بدائع الدرر فی قاعده نفی الضرر
رساله‌ای است تحقیقی، اجتهادی به زبان عربی در بحث «قاعده لاضرر» که از قواعد مهم فقهی است. امام خمینی (ره) این رساله را در غره جمادی‌الاولی سال ۱۳۶۸ هجری قمری (اسفند ۱۳۲۸ شمسی) تألیف کرده است. این رساله به همراه تعدادی دیگر از رساله‌های اصولی امام در مجموعه‌ای تحت نام الرسائل در سال ۱۳۸۵ هجری قمری (۱۳۴۴ شمسی) در قم به چاپ رسیده است و مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره) آن را به صورت یک اثر مستقل همراه با تعلیقات و فهرست‌ها منتشر ساخته است.
تنزیل العلل التشریعیه علی التکوینیه
این رساله کوتاه به بحث و نقد پیرامون نظریه آیت‌الله العظمی حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی می‌پردازد.
رساله توضیح المسائل امام خمینی (ره)
رساله «توضیح المسائل» حضرت امام خمینی (ره) مجموعه‌ای از فتاوای ایشان است که توسط اعضای دفتر استفتائات تصحیح شده است. این افراد در مورخه ۶۶/۱۱/۸ طی نامه‌ای به محضر امام خمینی (س) موافقت ایشان را در این مورد کسب کرده‌اند.
در سالهای اخیر به دلیل مراجعات متعدد از سوی مقلدین و کمبود رساله عملیه، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره) که متولی انتشار آثار حضرت امام است، به ناشران مختلف اجازه چاپ و انتشار این اثر مهم را داده است.
این کتاب حاوی فتاوای امام خمینی (ره) در ابواب مختلف فقه، و به زبان فارسی است که به عنوان رساله عملیه ایشان مورد استفاده و مراجعه مقلدین امام می‌باشد و میلیون‌ها نسخه از آن تاکنون به صورت رساله عملیه کامل و یا منتخب و یا به صورت موضوعی از سوی موسسات انتشاراتی مختلف، قبل و بعد از پیروزی انقلاب اسلامی چاپ و منتشر شده است.
توضیح المسائل با پاورقی استفتائات، توسط موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره) به مناسبت صدمین سالگرد تولد امام خمینی (ره) منتشر شده است.
رساله نجاه العباد و حاشیه بر رساله ارث ملاهاشم خراسانی
ملاهاشم خراسانی صاحب کتاب منتخب‌التواریخ رساله‌ای در ارث به زبان فارسی نوشته که با حاشیه برخی مراجع تقلید گذشته چاپ سنگی شده است. امام خمینی حاشیه‌ای بر این رساله نوشته که با اصل رساله در ۱۲۰ صفحه در قم ظاهرا، پس از درگذشت آیت الله بروجردی، چاپ شده است.
رساله نجاه العباد
این رساله که حاوی فتاوای امام خمینی (ره) در احکام فقهی به زبان فارسی می‌باشد، در دو جلد نوشته شده و مجموعاً توسط موسسه تصحیح، و به مناسبت صدمین سالگرد تولد امام خمینی (ره) توسط موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره) منتشر شده است.
فروع علم اجمالی
این رساله فقهی که در ضمن تدریس همین بحث، نگاشته شده است، به بحث درباره شک‌های واقع در نماز می‌پردازد.
لمحات الاصول: افادات الفقیه الحجه آیه الله العظمی البروجردی
حضرت امام در این اثر، دروس اصول آیت‌الله بروجردی (ره) را به قلم خویش و به زبان عربی تقریر کرده است. تحقیق و چاپ این اثر برای نخستین بار از طرف مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره) به مناسبت صدمین سالگرد تولد امام منتشر شده است.
موضوع علم اصول
این رساله کوتاه به بحث پیرامون اندیشه اختصاصی امام راحل درباره موضوع علم و موضوع علم اصول می‌پردازد.
مناهج الوصول الی علم الاصول
اثری است تحقیقی و اجتهادی (به زبان عربی) از امام خمینی (ره) در مباحث الفاظ علم اصول فقه که پس از سال ۱۳۷۰ هجری قمری (۱۳۳۰ شمسی) تألیف یافته و برای نخستین بار در سال ۱۳۷۲ ه.ش. در دو مجلد همراه با تعلیقات و فهرستهای راهنما و مقدمه‌ای از آیت‌الله فاضل لنکرانی از طرف مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره) به چاپ رسیده است.
وسیله النجاه مع تعالیق
حاشیه‌اى است از امام خمینی (ره)، حاوى فتاواى فقهى ایشان که به صورت حاشیه بر کتاب وسیله‌النجاه (رساله عملیه) آیت‌الله سید ابوالحسن اصفهانى نوشته شده است. متن وسیله النجاه و تعلیقات امام با تصحیحات کامل به مناسبت صدمین سالگرد تولد امام خمینی (ره) توسط مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره) منتشر شده است.
کتاب البیع
جلد اول، تاریخ تألیف پس از ۱۳۸۰ ق.در ۴۵۷ صفحه در نجف چاپ شده است. جلد دوم، در سال ۱۳۹۱ ق. در نجف در ۵۷۵ صفحه چاپ شده است و بحث ولایت فقیه امام خمینی که منشا بسیاری از تحولات گشت، در این جلد است. جلد سوم، تاریخ پایان تألیف، ۱۱ جمادی الاولی ۱۳۹۲ ق.و در همان سال‌ها در ۴۸۵ صفحه در نجف چاپ شده و بدین ترتیب این سه جلد، حاصل تدریس حدود دوازده سال امام خمینی (ره) می‌باشد که به قلم خودش نوشته شده است. جلد چهارم، بحث خیارات. تاریخ پایان تالیف، ۲۵ جمادی‌الاول ۱۳۹۴ ق. در ۴۵۲ صفحه در نجف در همان سال تالیف چاپ شده است. جلد پنجم، شامل بقیه بحث خیارات و بحث نقد و نسیه و قبض. تاریخ پایان تألیف، ۱۵ جمادی الاولی ۱۳۹۶ ق. در ۴۰۲ صفحه در سال ۱۳۹۷ ق. در نجف چاپ شده است.
کتاب الطهاره
اثری است مشتمل بر مباحث مربوط به «طهارت»، از ابواب فقه که به شیوه فقه استدلالی و اجتهادی در چهار مجلد در فاصله سالهای ۱۳۷۳ تا ۱۳۷۷ هجری قمری (۱۳۳۳ ـ ۱۳۳۷ شمسی) به قلم امام خمینی (ره) و به زبان عربی تألیف گردیده و دو جلد آن در سال ۱۳۷۶ هجری قمری در قم، و دو جلد دیگر در سال ۱۳۸۹ ه.ق. در نجف اشرف ـ جمعاً در ۱۲۰۲ صفحه ـ به چاپ رسیده است. این اثر از طرف مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره) به مناسبت یکصدمین سالگرد تولد امام خمینی (ره) منتشر شده است.
