کسی‌ نمی‌‌‌تواند اصل «مشارکت مردم» را در اندیشه امام انکار کند/ از تحلیل جامعه‌شناختی نمی‌توان نتیجه مشروعیت فلسفی یا فقهی گرفت

حجت‌الاسلام خسروپناه اظهارکرد: اگر مشارکت بیشتر شود به لحاظ جامعه شناختی حکومت کارآمدتر است و مشارکت کمتر باشد کارآمدی حکومت کمتر است؛ اما‌ می‌‌‌شود از مشارکت بیشتر یا کمتر مردم مشروعیت و یا عدم مشروعیت فلسفی را استنتاج کرد؟

به گزارش شبکه اجتهاد، نشست علمی «جایگاه رأی مردم از دیدگاه امام ‌خمینی(ره)» در آستانه سی و دومین سالگرد رحلت بنیانگذار جمهوری اسلامی از سوی دفتر قم مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام ‌خمینی(ره) به صورت مجازی برگزار شد.

حجت‌الاسلام والمسلمین عبدالحسین خسروپناه نیز در این نشست گفت: مسلما کسی‌ نمی‌‌‌تواند اصل «مشارکت مردم» را در اندیشه امام انکار کند و شاید هیچ عالمی در طول تاریخ اسلام نداریم که این همه از واژه «مردم» استفاده کرده باشد. اصل مشارکت مردم و مشارکت حداکثری مردم جای تردید نیست اما این مشارکت به چه صورتی باشد؟ آیا رأی مستقیم مردم باشد یا رأی مستقیم احزاب باشد؟

استاد سطوح عالی حوزه علمیه افزود: اگر مشارکت بیشتر شود به لحاظ جامعه شناختی حکومت کارآمدتر است و مشارکت کمتر باشد کارآمدی حکومت کمتر است؛ اما‌ می‌‌‌شود از مشارکت بیشتر یا کمتر مردم مشروعیت و یا عدم مشروعیت فلسفی را استنتاج کرد؟ یعنی آیا‌ می‌‌‌شود از یک تبیین جامعه شناختی یک تحلیل فلسفی درآورد؟! من‌ می‌‌‌گویم باید این موضوع را تحلیل جامعه شناختی کنید.

معاون علوم انسانی و هنر دانشگاه آزاد اسلامی تأکید کرد: گاهی اوقات دولت نسبتا موفقی بر سر کار است؛ مثلا هشت سال بر سر کار بوده و قیمت‌ها خیلی بالا نرفته، زمین خیلی گران نشده، ارزش پول خیلی تنزل پیدا نکرده و وضعیت اقتصادی مردم خیلی آسیب ندیده است. من یادم هست که در دوره آقای خاتمی نرخ دلار افزایش پیدا کرد ولی قیمت زمین خیلی افزایش پیدا نکرد. از بین دولت‌های مرحوم آقای‌هاشمی تا آقای روحانی بالاترین تورم به ترتیب مربوط به دولت آقایان ‌هاشمی، روحانی، احمدی نژاد و بعد آقای خاتمی است. این طبق آمارهای علمی است که داده‌اند.

خسروپناه اظهار داشت: یک وقت مردم‌ می‌‌‌بینند یک نان و پنیر هم‌ نمی‌‌‌توانند سر سفره خود بخورند. ممکن است بحثشان این نباشد که ما حکومت جمهوری اسلامی را قبول نداریم و از نظر ما مشروعیت ندارد و به سراغ یک حکومت سوسیالیستی یا لیبرالیستی برویم؛ دولت ناکارآمد بوده است. چرا رأی بعضی از کسانی که ثبت نام کرده‌اند در نظرسنجی‌ها بیشتر است؟ در نظرسنجی‌های دقیق، نه نظرسازی،‌ می‌‌‌بینید که بعضی از آقایان یک یا دو درصد رأی دارند و بعضی از آقایان که ممکن است از نظر شورای نگهبان هم تأیید نشوند مثلا ۳۰ درصد رأی دارند.

قشر خاکستری جامعه به دعواهای سیاسی توجه ندارد

رئیس سابق مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه افزود: قشر خاکستری جامعه به دعواهای اصولگرا و اصلاح طلب توجه ندارد. مردم‌ می‌‌‌بینند چه کسی کارآمدتر است و چه کسی‌ می‌‌‌تواند مشکلاتشان را حل کند. لذا گاهی اوقات مشارکت کم دلالت بر این دارد که ما دولتمردانی که سر کار هستند را قبول نداریم؛ نه اینکه اصل نظام را قبول نداریم و عوض کنیم و نظام دیگری را بر سر کار بیاوریم.

عضو هیأت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی گفت: ممکن است مردم به این نتیجه هم برسند که اصل نظام را قبول نکنند. اینها تحلیل جامعه شناختی دارد و از تحلیل جامعه شناختی نتیجه مشروعیت فلسفی یا فقهی نگیرید. ما‌ می‌‌‌توانیم از مشارکت کم یا زیاد نتیجه مشروعیت جامعه شناختی بگیریم.

حجت‌الاسلام والمسلمین کاظم قاضی زاده همچنین در این نشست گفت: مرحوم آیت‌الله مصباح این دیدگاه را داشتند که اگر ولی فقیه مصلحت بداند‌ می‌‌‌تواند نوع دیگری از حکومت را انتخاب کند که در آن چه بسا اصلا به رأی مردم مراجعه نشود. اگر قانون اساسی را تصویب کرد یعنی من دستور‌ می‌‌‌دهم اینگونه عمل شود و قانون اساسی اعتبار پیدا‌ می‌‌‌کند چون او امضا کرده است و اگر امضا نکرده بود هیچ اثری نداشت. این دیدگاه قانون اساسی را به حد یک حکم حکومتی فرو‌ می‌‌‌کاهد و در این حد قبول دارد.

عضو هیأت علمی دانشگاه تربیت مدرس تأکید کرد: بر اساس این دیدگاه انتخابات هست چون ولی امر صلاح دیده است که انتخابات باشد و لذا اگر صلاح دید که انتخابات نباشد، نیست. حتی دو روز مانده به انتخابات ولی امر نامه‌‌ای بنویسد که از امروز دیگر صلاح‌ نمی‌‌‌دانم ادامه پیدا کند و یکی از این کاندیداها را خودم‌ می‌‌‌گویم رئیس جمهور باشد. مرحوم ‌‌آیت‌الله مؤمن هم همین دیدگاه را داشتند و در کتاب‌هایشان ذکر‌ می‌‌‌کردند که اصولا تشکیل نهادهای حاکمیت در اختیار ولی امر است. ولی اگر ولی امر خوب دقت کند به نظرش‌ می‌‌‌رسد که در این دوران خوب است چنین نهادهایی وجود داشته باشد.

رئیس موسسه پژوهشی فهیم اظهار داشت: دیدگاه دومی که من از میان کلمات بعضی از بزرگان برداشت کرده‌ام این است که ما به رأی مردم اعتماد‌ می‌‌‌کنیم و اعتقاد داریم و رأی مردم را حق الناس‌ می‌‌‌دانیم و نظر واقعی مردم باید حضور داشته باشد. لذا نه تنها رأی مردم حق الناس است، از قبل هم باید کاری کنیم که مردم بتوانند حضور واقعی در انتخابات داشته باشند؛ مثلا اگر خواستیم افرادی را به عنوان کاندیدا معرفی کنیم و مردم به آنها رأی بدهند، برای دیدگاه اول فرقی دارد که چه تعداد کاندیدا حضور داشته باشند.

رأی مردم از منظر امام ‌خمینی(ره)

قاضی زاده یادآور شد: اگر قرار باشد حق الناس را یک امر فراگیر بدانیم و معتقد باشیم که باید حاکمیت مستند به آراء واقعی مردم باشد، باید در اصل حاکمیت و جزئیات آن به این مسأله توجه کنیم. مرحوم امام کلماتی دارند که به زعم من از آنها استفاده‌ می‌‌‌شود این دیدگاه را خصوصا پس از پیروزی انقلاب مورد توجه قرار‌ می‌‌‌دادند؛ مثلا امام‌ می‌‌‌فرمایند «از حقوق اولیه هر ملتی است که باید سرنوشت و تعیین شکل و نوع حکومت خود را در دست داشته باشد.»(صحیفه امام، جلد ۴، صفحه ۳۶۷) و یا «باید اختیار دست مردم باشد. این یک مساله عقلی [است‌]، هر عاقلی این مطلب را قبول دارد که مقدرات هر کسی باید دست خودش باشد.»(صحیفه امام، جلد ۴، صفحه ۴۹۳)

عضو هیأت علمی دانشگاه تربیت مدرس ادامه داد: حضرت امام در جمع نمایندگان اولین دوره مجلس خبرگان فرموده‌اند «شما آن مسائلی که مربوط به وکالتتان هست و آن مسیری که ملت ما دارد، روی آن مسیر راه را بروید، ولو عقیده‌ تان این است که این مسیری که ملت رفته خلاف صلاحش است. خوب، باشد ملت‌ می‌‌‌‌خواهد این طور بکند، به ما و شما چه کار دارد؟ خلاف صلاحش را‌ می‌‌‌‌خواهد. ملت رأی داده؛ رأیی که داده متَّبع است». این دیدگاه‌ می‌‌‌خواهد که یک حضور واقعی مردم را در حاکمیت داشته باشد.

وی تأکید کرد: به نظر من این جملات‌ می‌‌‌خواهد بگوید هم باید رأی مردم محترم شمرده شود و رأیشان حق الناس است و هم باید اقتضای تمایلات مردم به توجهشان به حاکمیت تأمین شود.

منبع: جماران