شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
آیت‌الله اراکی: در اواخر سال ۵۸ شاگرد آیت‌الله صدر به ایران و به پیش من آمد و با او به محضر امام(ره) رفتیم. شاگرد آیت‌الله صدر گفته ایشان را بازگو کرد که فعالیت‌های من باعث شهادت من می‌شود، می‌خواهم در فعالیت خود مجاز باشم. ایشان برای شهادت خود از امام اجازه گرفتند. امام نیز به ایشان پیام دادند که ایستادگی کنید.
در این مراسم که با حضور جمعی از اساتید حوزه و دانشگاه، پژوهشگران اسلامی و علاقه‌مندان به شخصیت و آثار آیت‌الله سید محمدباقر صدر برگزار شده بود، «آیت‌الله شیخ محسن اراکی» دبیرکل مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی، « دکتر رافائل مائوریلو» پژوهشگر اسلام و شرق‌شناس ایتالیایی و «فریبا انیسی» نویسنده و پژوهشگر خاندان صدر به ایراد سخنرانی پرداختند. گزارش تفصیلی این مراسم تقدیم خوانندگان فرهیخته «شبکه اجتهاد» می‌شود.
سخنان آیت‌الله شیخ محسن اراکی
علمای بزرگ ما در مدرسه اهل‌بیت (علیه‌السلام) خدمات بزرگی به دانش اسلامی در همه عرصه‌ها ارائه کردند. آیت‌الله سید حسن صدر یکی از بی‌نظیرترین دستاوردهای علمی معاصرش را تحت تأثیر از «تاسیس شیعه فی العلوم الاسلام» خلق کرد. همه علوم اسلامی توسط علمای شیعه بنیان‌گذاری شده است. در تمام علوم اسلامی در فقه در تفسیر در تاریخ در اصول در کلام در ادبیات علمای شیعه بنیان گذار بوده‌اند.
اولین دانشمند اسلامی که موج شکنی کرد
در عصر حاضر این امتیاز برای ما وجود دارد که همه دستاوردهای رشته‌های علمی اسلامی محصول رنج علمای شیعه بوده است. آیت‌الله صدر یکی از چهره‌های مبتکر در عرصه‌های علمی جهان اسلام بوده است. در روزگاری که موج مادی گرایانه همه جهان اسلام را فرا گرفته بود، دانشگاه‌های کشورهای اسلامی تحت تأثیر موج برانداز تفکر کمونیستی و الحادی بودند. چه در ایران، چه در عراق، چه در سوریه و چه در الجزایر در برابر این موج الحادی گرایانه چیزی وجود نداشت. کسی وجود نداشت که در برابر این موج، موج شکنی کند و ایستادگی کند. اولین دانشمند اسلامی که موج شکنی کرد سید محمدباقر صدر بود. البته قبل از وی کارهای علامه طباطبایی نیز تأثیر گذار بود. لکن هم در روش و هم در محتوا اثر گذاری کار صدر از اثر گذاری کار علامه طباطبایی بیشتر بود. فلسفه وی در زمان خود غوغایی به پا کرد. وی دانشمندان عصر خود را تحت تأثیر قرار داد.
«روژه گارودی» در برابر اندیشه‌های شهید صدر زانو زد
رژه گارودی از شخصیت‌های برجسته کمونیسم از کتاب فلسفه آیت‌الله صدر تأثیر گرفت. بعد از لنین کسی هم‌طراز گارودی نبود. رژه گارودی در برابر اندیشه صدر زانو زد و به اسلام روی آورد. وی در راه مبارزه با صهیونیسم مقاومت کرد. رژه گارودی «اسطوره‌های اسرائیلی” را نوشت. وی هولوکاست را رد کرد. البته وی نه اصل هولوکاست بلکه حجم آن را به زیر سؤال برد. وی در این زمینه دست به پژوهش زد. وی در فرانسه محاکمه شد و با وجود مشکلات اقتصادی مجبور به پرداخت ۱۰۰ هزار فرانک فرانسه شد. وی همچنین از ایراد سخنرانی منع شد.
ابداعات شهید آیت‌الله صدر در علم منطق
در کتاب فلسفه ما آیت‌الله صدر منطق صوری ارسطویی جای خود را به یک منطق جدید داده است. ایشان در این کتاب نظریات تحلیلی بنیادین و اساسی دارد. وی در این کتاب کل قضیات برهانی را به شکل جدید طراحی کرده است. جایگاه استقرا را با ترتیب جدیدی تعیین کرده است. وی ثابت کرد که از طریق استقرا می‌توان برهان منطقی محکمی داشت. از برهان استقرایی می‌توانیم در مقوله دین استفاده کنیم.
شهید صدر اولین فقیه که نظام فقهی را بنیان نهاد
من باید از دو نفر بزرگان دین یاد کنم یکی از آن‌ها آیت‌الله سید مرعشی شوشتری که مترجم کتاب فلسفه‌ما آیت‌الله صدر است و دیگری آیت‌الله شیخ مخبر دزفولی که مترجم کتاب المرسل آیت‌الله صدر است. همچنین محمد کاظم موسوی بجنوردی رئیس مرکز دائره‌المعارف اسلامی کتاب اقتصادما آیت‌الله صدر را ترجمه کرده است. ایشان در علم اصول بسیار مبتکرانه عمل کردند. البته پیش از ایشان کسانی از جمله محقق نایینی، محقق اصفهانی کمپانی و مرحوم آیت‌الله خویی و حضرت امام (ره) از بنیان‌گذاران علم اصول بودند. اما علم اصول شیعی آیت‌الله صدر در برابر علم اصول دیگر مذاهب مانند صد در برابر صفر است. ایشان به سازماندهی مباحث اصولی پرداختند و همچنین یک فقه نظام ساز به وجود آوردند. ایشان اولین فقیهی است که یک نظام فقهی را بنیان نهاده است.
آیت‌الله صدر ولایت فقیه را مبنای هرگونه فعالیت سیاسی قرار داد
اگر من بخواهم به بعد سیاسی شخصیت ایشان اشاره بکنم باید بگویم که ایشان یک فقیه مبتکر در زمینه سیاسی است. آیت‌الله صدر ولایت فقیه را مبنای هرگونه فعالیت سیاسی قرار داد. حزب الدعوه مبتنی بر همین تفکر تاسیس شد. ایشان عقیده داشت که این حزب باید تحت نظر یک فقیه جامع‌الشرایط قرار داشته باشد. آیت‌الله صدر با همکاری علامه عسگری و آیت‌الله العظمی حکیم به یک تشکیلات سیاسی به راه انداخت. چرا آیت‌الله صدر و مرجعیت آن زمان عراق در این اندیشه افتادند که یک حزب تشکیل دهند، چون به این نتیجه رسیدند که دو حزب با نفوذ عراق در آن زمان در حال جذب متفکران، جوانان و دانشگاهیان عراقی است. در آن دوران حزب بعث و حزب کمونیست تشکیلات گسترده‌ای بودند. در این دوران مبارزه با حزب کمونیست الویت داشت چرا که حزب کمونیست طلبه‌ها را به سوی خود جذب می‌کرد و طلبه‌ها عضو حزب کمونیست می‌شدند. تشکیلات حزب کمونیست در حال همه‌گیر شدن بود. مرحوم آیت‌الله صدر و علامه عسگری دریافتند که با صرف کار فرهنگی، کتاب نویسی و سخنرانی نمی‌توان مانع فعالیت آن‌ها شد.
سید صدر برای شهادت خود از امام خمینی اجازه گرفتند
شهادت آیت‌الله صدر، شهادت بی‌نظیری بود. در اواخر سال ۵۸ بود که مرحوم شهید صدر حرکت خود را علیه رژیم بعث در عراق شروع کرد و دولت عراق تصمیم به برخورد با ایشان گرفت. در آن زمان شهید صدر یکی از شاگردان خود را به ایران فرستاد تا پیامی برای حضرت امام(ره) بیاورد با ان شخص خدمت امام (ره) رسیدیم. شهید صدر در این پیام نوشته بود که حال که ما این روند مبارزه با رژیم بعث را آغاز کرده‌ایم به احتمال قوی به شهادت ما منجر خواهد شد. می‌خواهم از شما اجازه اخذ کنم تا با اجازه ولی امر باشد امام در پاسخ فرمودند: بگویید مقاومت کند که خدا همراه ایشان است. ایشان برای شهادت خود از امام اجازه گرفتند. پس از آن بود که آیت‌الله صدر فرمودند «انی صممت علی الشهاده»، در واقع ایشان دین و سلامت دینی را در عراق تضمین کرد.
سخنان دکتر رافائل مائوریلو
من در تهران به بزرگ‌ترین کتاب فروشی رفتم اما در آنجا کتابی درباره آیت‌الله صدر نیافتم. کتاب‌های وی به زبان‌های گوناگون ترجمه شده است حتی کتابی از او به زبان برزیلی ترجمه شده است.
وی در تاریخ معاصر به عنوان متفکر انسانی و اسلامی برجسته‌ای شناخته می‌شود. به طور کلی علمای اسلامی دارای ویژگی‌های خاصی هستند. آن‌ها عبارتند از شخصیت معنوی عالم اسلامی، تولد شگفت آور، تربیت در یک خانواده بزرگ، فوت پدر در کودکی، مشکلات اقتصادی در خانواده، ازدواج وی با یک خانواده بزرگ، تبدیل شدن وی به رهبری جامعه، روح بزرگ عالم اسلامی سبب جذب مریدان به سوی وی می‌شود، رژیم وی را تحت ظلم قرار می‌دهد، رژیم وی را به زندان می‌اندازد، وی از زندان فرار می‌کند یا از آن آزاد می‌شود، رژیم وی را مسموم می‌کند یا وی از طریق خواب متوجه می‌شود که مرگش نزدیک است، وی پس از مرگش در مقبره خانوادگی یا یک امامزاده به خاک سپرده می‌شود.
آیت‌الله صدر یک قدم از بقیه علما جلوتر است
زمانی که صدام تلاش کرد تا آیت‌الله صدر را دستگیر کند خواهرش یعنی سیده بنت‌الهدی صدر به مسجد رفت و شیعیان را به اعتراض فرا خواند و بنابراین مردم به سمت خانه وی رفتند و از دستگیری وی جلوگیری کردند. سیده بنت‌الهدی از ازدواج سرباز زد. وی به مقام علمی رسید در زمانی که تحصیل زنان در سنت نجف نامعمول بود. وی زنان دانشمند زیادی را تربیت کرد. وی از طریق اداره مدارس برای دختران به تربیت دختران پرداخت. وی در سال ۱۹۸۷ میلادی توسط رژیم صدام دستگیر شد و به همراه برادرش شهید شد.
شهید صدر و خواهرش اطلس حقیقی اسلامی هستند
از ویژگی‌های اخلاقی وی می‌توان از مردم داری وی، احترام گذاشتن به دیگران، اهل تساهل و تسامح بودن و مهرورزی نام برد. وی برای هر گروهی که به دیدار وی می‌رفت احترام قائل بود. در نتیجه وی و خواهرش در مسیر اسلام بودند. آن‌ها یک اطلس حقیقی اسلامی هستند. ما هم می‌توانیم همراه آنان باشیم به شرطی که اخلاق ما اخلاق اهل‌بیت (ع) باشد. ما از زندگی آیت‌الله صدر نتیجه می‌گیریم که ما باید بدون ترس، متناسب با زمان خود زندگی کنیم و اگر احساس می‌کنیم که اسلام جوابگوی ما نیست اشکال در اسلام نیست بلکه در خود ماست.
سخنان نویسنده کتاب «دختری از تبار هدایت»
بنت‌الهدی صدر تحصیلات خود را در زمینه فقه، علم حدیث، اخلاق، تفسیر و سیره نزد برادرانش آموخت. وی برای ارتقای فرهنگ غنی اسلامی به تربیت دختران و زنان مسلمان پرداخت و مدارسی به نام الزهرا(س) را در شهرهای کاظمین و نجف مدیریت کرد و علاوه بر تاسیس یک مرکز فرهنگی در شهر کاظمین و برگزاری جلسات فکری و مذهبی، به تهیه مقالات و ایراد سخنرانی‌هایی در زمینه اسلامی پرداخت.
کسی که توانست حکم ورود به دانشگاه با حجاب و پوشش کامل را بگیرد
آن زمان دانشگاه، خانم‌ها را با حجاب راه نمی‌دادند تنها کسی که توانست حکم ورود به دانشگاه با حجاب و پوشش کامل را بگیرد، بنت‌الهدی بود. در گام‌های اول تمام دسترسی‌ها به شهید بنت‌الهدی بسته بود، اما به مرور با شاگردهایی از خانم بنت‌الهدی آشنا شدیم. از شاگردان شهید بنت‌الهدی، سردبیر روزنامه الریاحی در عراق بود. تنها کسی بود که بیشترین برخورد را با بنت‌الهدی داشت و کارهای سیاسی با بنت‌الهدی انجام می‌دادند.
اجازه علما برای رانندگی بنت‌الهدی
بنت‌الهدی برای کاری مجبور بود بین دو شهر رفت و آمد و رانندگی کند. علما با رانندگی خانم‌ها مخالف بودند و به وی گفته بودند، باید امام خمینی (ره) اجازه بدهند، در نهایت امام خمینی (ره) و یکی دیگر از علمای عراق اجازه دادند در صورتی که حجاب کامل باشد اشکالی ندارد.
تنها اثری که از شهید بنت‌الهدی صدر منتشر شد، کتاب «زنان در صدر اسلام» نوشته «ام طاها موسوی» است که مقدمه آن توسط این شهید نوشته شده است.
بنت‌الهدی صدر به همراه برادرش محمدباقر صدر از سوی نیرو‌های امنیتی صدام دستگیر شد و بعد از شکنجه‌های بسیار به همراه برادرش در زندان به شهادت رسید و در نجف به خاک سپرده شد. بعد از شهادت محل دفن وی مخفی ماند. حتی برادرش آیت‌الله سید محمدباقر صدر را برای اینکه از دست صدام درامان بماند نبش قبر شد و پیکرش به جای دیگری انتقال یافت. بعد از سقوط صدام بار دیگر وی را نبش قبر کردند و پیکرش در حالی که خون روی کفنش تازه بود و انگشترش به دستش بود به بارگاهی که برای او ساخته بودند انتقال یافت.
بنت‌الهدی الگوی عملی از حضرت فاطمه زهرا (س) در عصر خویش
جمع‌آوری خاطرات و مصاحبه‌ها بیش از سه سال طول کشید و از مهم‌ترین افرادی که خاطراتشان در این اثر آمده است، می‌توان به ام‌طاها موسوی، ربابه صدر و فاطمه صدر اشاره کرد. می‌توان بنت‌الهدی صدر را به عنوان الگوی کامل از یک زن مسلمان برای دختران و زنان کشورهای اسلامی معرفی کرد که تاکنون تلاشی برای شناخت بیشتر این شخصیت نشده است که امیدوارم با چاپ این اثر، قدمی برای شناخت این شهید برداشته باشم. کتاب «دختری از تبار هدایت» برحسب زندگی وی فصل‌بندی شده است و کودکی، تحصیلات، فعالیت‌های اجتماعی، سیاسی، زندگی شخصی و شهادت عنوان فصل‌های این اثرند. بعد از آشنا شدن با شاگردان بنت‌الهدی و پرس و جوها در پایان به چیزی رسیدیم که فکرش را نمی‌کردیم، یک الگوی عملی از فاطمه زهرا (س) در عصر خویش بنت‌الهدی بود. بنت‌الهدی بدون این که مدرسه برود معلم شد، مدارس بسیاری را مدیریت می‌کرد، مدارسی که مدیریت می‌کرد برای خانم‌ها بود. با شعر به بچه‌ها درس یاد می‌داد. کلیه مطالب اجتماعی و سیاسی را از طریق داستان منتقل می‌کرد. کتاب‌های ایشان به صورت عمومی نبود و به صورت پنهانی استفاده می‌شدند. حضرت فاطمه زهرا (س) یک الگو برای زنان در همه عصرها است و در زندگی بنت‌الهدی نیز چنین بوده است.
در پایان مراسم نمایشگاه آثار آیت‌الله سید محمدباقر صدر در سالن مجموعه شهدای هفتم تیر به نمایش درآمد. در این نمایشگاه برخی از کتاب‌های ایشان از جمله اقتصادما، فلسفه‌ما و دروس در علم اصول… در معرض دید علاقه‌مندان به این شخصیت علمی فرهیخته قرار گرفت.
