شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
شبکه اجتهاد: هشتم ماه مبارک رمضان ۱۴۴۶ق، سالروز ولادت یکی از استوانه‌های فقاهت و پاکی و وارستگی است، فقیه والامقام و مرجع معظم، حضرت مستطاب، آیت‌الله حاج سیدموسی شبیری زنجانی، که هشتم ماه رمضان ۱۳۴۶ق در قم متولد شده‌اند و امروز به سال قمری، یکصد سال از عمر شریف و پربرکت ایشان گذشت و نخستین روز از قرن دوم زندگی خود را پشت سر می‌گذارند.
فقیهی والا و به‌واقع «محقق» که در عرصه فقاهت و علوم وابسته به آن، و برخاسته از مراتب والای ورع و جهاد با نفس، ده‌ها سال است نورافشانی کرده و هزاران نفر از جویندگان علم و فقه، مستقیم و غیر مستقیم، در سطوح مختلف، از خرمن وجودشان بهره برده‌اند و بحمدالله به‌رغم دشواری‌های طبیعی این سن، همچنان شمع انجمن شیفتگان علم و اخلاق هستند. آنچه ما طلاب و حوزویان از این فقیه برجسته و مرجع وارسته سراغ داریم، چیزی جز جهاد علمی و طهارت نفس و دنیاگریزی و خیرخواهی عمومی برای دولت و ملت و گرفتاران و دردمندان نبوده و نیست.
آیت‌الله شبیری زنجانی، فرزند عالم برجسته و وارسته، حضرت آیت‌الله حاج سیداحمد زنجانی هستند که از شاگردان مؤسس حوزه قم، آیت‌الله حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی و از دوستان و همنشینان نزدیک حضرت امام‌خمینی بوده‌اند و در سال ۱۳۵۲ش رحلت کرده‌اند؛ رحمه الله علیهم. والد معظم و دقیق‌النظر ایشان آثار علمی فقهی و غیر فقهی ارزنده‌ای بر جای گذاشته‌اند، اما بهترین باقیات صالحات و خیر عمومی آن «عالم ربانی»، رشد و تربیت -به تعبیر امیرالمؤمنین(ع)- «متعلّم علی سبیلِ نجاه» بوده است که عالمی وارسته و فقیهی برجسته در تراز حضرت آیت‌الله شبیری زنجانی است و تنها مروری بر بخشی از مباحث فقهی و رجالی ایشان، نشان می‌دهد که فقاهت اگر بخواهد به درستی تعریف شود و تحقق یابد، چه دشواری‌ها و الزاماتی دارد و در چه ترازی باید باشد. نمونه آن مباحث گسترده و ارزنده «نکاح» ایشان است که اخیراً نیز محل توجه ویژه قرار گرفت و از آن تقدیر شد.
شخصیت برجسته علمی و وارستگی اخلاقی حضرت آیت‌الله زنجانی از گذشته محل توجه و اذعان استادان و شخصیت‌های بزرگ حوزه بوده است؛ چنان که امام‌خمینی نیز به سبب دوستی دیرین و نزدیک خود با آیت‌الله سیداحمد زنجانی، از نزدیک با مراتب علمی و تقوایی فرزند ایشان، آیت‌الله شبیری زنجانی، آشنا بودند و وی مورد توجه خاص ایشان بوده است و به عنوان نمونه، در پی درخواست «اجازه شرعی» شفاهی و حضوری، امام‌خمینی ایشان را «دارای همه اختیاراتی شمرده است که خود ایشان در امور یادشده دارد»، و این نشان‌دهنده مراتب بالای اعتماد و عنایت امام‌خمینی به این فقیه وارسته و استاد برجسته است. حضرت آیت‌الله زنجانی نیز که روز دوم ورود امام‌خمینی به ایران، به دیدار ایشان رفته، احترام ویژه‌ای برای ایشان قائل بوده و همواره با تکریم و تجلیل از ایشان نام برده و ذکر مطلب و خاطره کرده است.
آیت‌الله شبیری زنجانی را باید به واقع یک «مجاهد بزرگ» در عرصه علم و فقه شمرد و شرح اوصاف علمی و حسن سریره و اخلاق حسنه ایشان به درازا می‌کشد، اما از آن میان تنها به «چهار» نکته اشاره میشود:
۱. حضرت آیت‌الله شبیری زنجانی، از شمار عالمان بسیار مهذب و متخلق و موصوف به مراتب والای وارستگی علمی و عملی هستند؛ عالمی دریاصفت که درباره آن همه دستاوردهای علمی ودقت‌های ارزنده که محصول ده‌ها سال به واقع جهاد طاقت‌فرسای علمی ایشان است، هیچ «بخل» علمی نداشته و ندارند و با کمال تواضع و اخلاص، همه داشته‌های خود را در طبق اخلاص گذاشته و بدون ذره‌ای چشم‌داشت جز گسترش علم و معارف اهل بیت(ع) و رشد علمی و معرفتی شاگردان و همنشینان و مُعاشران، تقدیم شاگردان و علاقه‌مندان کرده و همچنان و به رغم ضعف جسمی همچنان نورافشانی می‌کنند و این در مرام طلبگی و روابط استاد و شاگردی سرمایه بزرگی است و برای همه حاضران درس و مجاوران بحث ایشان امری مشهود بوده و هست.
چنان که به عنوان نمونه، این طلبه ناچیز وقتی در عهد جوانی در دهه شصت، از خدمت استاد معظم درخواست کرد که دوره کتاب «کافی» خود را که «تصحیح» کرده‌اند، به این حقیر مرحمت کنند تا کتاب کافی خود را با آن «مقابله» کرده و تصحیح کنم، به راحتی و بی‌هیچ امساک و تأملی به مرور مجلدات آن را در اختیار این بنده گذاشتند و جالب است که بعدها دیگر استاد ارجمند بنده، آیت‌الله صانعی (ره) ، با اطلاع از این امر، نسخه کتاب «کافی» خود را با همین نسخه حقیر «مقابله» و «تصحیح» کردند.
۲. مراتب برجسته علمیت و فقاهت آیت‌الله شبیری زنجانی برای کسانی که با شرکت در درس و جلسات علمی و آثار فقه استدلالی ایشان از نزدیک آشنا هستند، امری آشکار بوده و هست؛ اما یک شاهد روشن و متقن بر این واقعیت، متن منابع فتوایی ایشان، یعنی رساله توضیح المسائل و مجموعه استفتائات است که آکنده از تفصیل‌ها و قیود و شروط و مانند آن و نیز دیدگاه‌های ممتاز ایشان است و همه نشان‌دهنده دقت‌های علمی و فقهی ایشان و مایه اطمینان نسبی برای مراجعه‌کننده است؛ امری که یک سبب آن را در کنار مراتب علمی و فقهی ایشان، می‌توان برخاسته از این نظر فقهی آمیخته با حسن سریره و سلوک عملی این مرجع وارسته شمرد که در رساله خود، در شرایط جواز تقلید از جمله نوشته است، مرجع باید «موثق باشد یعنی اشتباهش از متعارف بیشتر نباشد» و بعد در توضیح آن، این نکته مهم «فقهی معرفتی» را افزوده است:
«و کسی که حریص به دنیا باشد غالباً موثق نیست، زیرا حبّ شدید به دنیا باعث اشتباه زیاد در تشخیص می‌گردد». اینکه حبّ شدید دنیا موجب اشتباه زیاد میشود، نکته مهم و فراگیری است که اختصاص به مرجعیت ندارد و نیازمند تحقیقی مستقل است و اینک فقط می‌توان این آیه شریفه را خاطرنشان ساخت که «إن تتّقوا اللهَ یجعلْ لکم فرقاناً» و در تاکید بر آن این آیه شریفه را خواند: «و فی ذلک فلیتنافس المتنافسون.»
۳. حضرت آیت‌الله شبیری زنجانی که مراتب باورمندی ایشان به شریعت مقدسه و به ویژه ارادت و شیفتگی ایشان و بیت شریف ایشان به اهل بیت عصمت و طهارت(ع)، امری مثال‌زدنی است، اما آنچه از ایشان در این سال‌ها سراغ داریم، پرهیز دادن از برخی افراط‌‌گری‌ها و مناسبت‌تراشی‌ها و برچسب‌هایی است که گاه به نام «تعظیم شعائر» و ابراز علاقه به ساحت مقدس اهل بیت(ع) به «خلق» مناسبت و توسعه بی‌دلیل انجامیده است و در نگاه ایشان صرف نظر از اصل معتبر نبودن آنها، در جامعه حتی میان مؤمنان مایه سستی شعائر و زدگی از آنها میشود.
یک نمونه آن راه‌اندازی برخی دهه‌ها یا جعل تاریخ برای ولادت و وفات حضرت فاطمه معصومه(س) است که ایشان به در کتاب «جرعه‌ای از دریا» صراحت آن را جعلی شمرده‌اند و این بنده نیز آن را در مقاله مبسوطی آورده و منتشر شده است.
۴. حضرت آیت‌الله شبیری زنجانی که به واقع شخصیتی بسیار دلسوز به حال جامعه اسلامی و دولت و کشور و خدمتگزاران به مملکت بوده و هستند و مسئولان کشور نیز کم و بیش به دیدار ایشان می‌روند، ولی چنان که مشهود است، ورود بسیار اندکی به مسائل جاری و به ویژه مسائل سیاسی روز دارند و این ممکن است در نگاه برخی مایه پرسش و چه بسا مایه اشکال باشد که چرا شخصیتی در این تراز مرجعیت و نفود علمی و معنوی، وارد قضایای جاری نمی‌شوند؟
اما باید گفت و با وضعی که می‌بینیم باید بر آن نیز تاکید کرد که یکی از نقاط قوت آیت‌الله شبیری، همین ویژگی است که با اذعان به اینکه اشراف و تخصص کافی در ورود به این دست مسائل ندارند، اظهار نظر در مسائل مختلف را، آن گونه که روش برخی افراد است یا چه بسا برخی افراد یا جریان‌های سیاسی یا برخی مسئولان در دوره‌های مختلف انتظار آن را دارند، به زیان کشور و جامعه و جایگاه مرجعیت و روحانیت و نیز به زیان همان مسائل و موضوعاتی می‌بینند که برخی توقع اظهار نظر و اتخاذ موضع از ایشان دارند.
این ویژگی مایه ستایش و قابل تأسی در سطوح مختلف، به ویژه برخی صاحبان منبر و خطابه است که گاه وظایف اصلی خود را تحت الشعاع پرداختن به مسائلی می‌کنند که اگر هم به فرض در قلمرو وظایف ذاتی آنان باشد که در بسیاری موارد چنین نیست، اما اشراف و آگاهی کافی درباره آن ندارند و آسیبی که به جایگاه خود و مصالح جامعه وارد می‌کنند، بیش از منافع ورود آنان به مسائل یادشده است. این درس بزرگی است که این عالم ربانی و مرجع والا به ما می‌دهند؛ اگر آن را در عمل ارج بنهیم و گمان نبریم به سبب این جایگاه یا آن مقام، واجب یا مطلوب است در هر موضوعی اظهار نظر کنیم!
خداوند کریم را بر نعمت استادان برجسته و عالمان ربانی، به ویژه این فقیه معظم و مرجع مهذب شکر می‌گزاریم و از درگاه جود او سلامت و بقای وجود شریف ایشان و سایر عالمان خودساخته و عامل را درخواست می‌کنیم. (روزنامه جمهوری اسلامی با مختصری ویرایش)
