شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
مقالات پیش‌رو موضوع نکاح معاطاتی و ازدواج سفید را از منظر فقه و حقوق بررسی می‌کند و به این سؤال پاسخ می‌دهند که آیا میتوان نکاح معاطاتی را صحیح دانست؟ و اینکه نکاح معاطاتی با ازدواج سفید قابل تطبیق است.
به گزارش خبرنگار اجتهاد، به‌دنبال حاشیه‌ی روزهای اخیر و اظهارات نویسنده فیلم نمور در جشنواره فیلم فجر؛ عده‌ای پدیده ازدواج سفید یا همباشی را با مسئله نکاح معاطاتی مقایسه کردهاند و متذکر شدند در تحقیقات فقهی برخی از علما نشانه‌ای از مشروعیت بخشی به آن دیده میشود در حالیکه نکاح معاطاتی با ازدواج سفید، هم باشی یا هم خانگی، به لحاظ ماهوی تفاوت زیادی با هم دارند.
علاوه بر اینکه هیچکدام از مراجع تقلید فتوا به صحت نکاح معاطاتی نداده‌اند، باید دانست که بین نکاح معاطاتی و پدیده همباشی و یا به اصطلاح ازدواج سفید که هیچ چارچوبی برای آن وجود ندارد تفاوت‌هایی متعددی وجود دارد؛ بنابراین ازدواج سفید به هیچ‌وجه از مصادیق ازدواج بشمار نمی‌رود. در معاطات طرفین التزام عملی به تمام آثار نکاح مانند توارث، نفقه، انتساب شرعی ولد دارند و در حقیقت التزام و تعهد عملی به تحقق علقه زوجیت که همان حقیقت نکاح است منجر میشود اما در ازدواج سفید هیچکدام از این آثار حتی محرمیت که یکی از مهمترین آثار است وجود ندارد.
برای روشن‌شدن ابعاد مسئله و تفاوت‌های «نکاح معاطاتی» و «ازدواج سفید» ۱۹ مقاله علمی بدون پیش‌داوری معرفی میشود تا زوایای مسائل نمایان گردد. گرچه نگارندگان مقالات هر کدام از زاویه نگاه خود به رد و یا تایید مسائل پرداختند، اما تفاوت‌ها و عدم تطبیق نکاح معاطاتی با ازدواج سفید قابل توجه است.
۱- نکاح معاطاتی از منظر فقه
نویسنده: فرج‌الله هدایت‌نیا/ متن کامل:مطالعات راهبردی زنان، ۱۳۸۷، شماره ۴۰
نکاح معاطاتی در فقه و حقوق به معانی مختلفی آمده است. یکی از معانی رایج آن عدم اجرای صیغه ایجاب و قبول است. سوال مهم این است که آیا عقد نکاح را میتوان بدون اجرای صیغه ایجاب و قبول انشا نمود؟ مشهور فقها، لفظی بودن ایجاب و قبول را در عقد نکاح شرط میدانند و معتقدند نکاح معاطاتی باطل است، بلکه در این مورد ادعای اجماع شده. قانون مدنی نیز بر لفظی بودن ایجاب و قبول در عقد نکاح صراحت دارد؛ اما برخی با توجه به دلایلی مدعی صحت نکاح معاطاتی شدهاند؛ این نوشتار به بررسی مفهوم معاطات در عقد نکاح، ارزیابی ادله بطلان و صحت نکاح معاطاتی و نقش طریقی یا موضوعی لفظ در عقد نکاح پرداخته و به این سوال پاسخ می‌دهد که آیا جایگزینی برای صیغه در عقد نکاح می‌باشد؟
۲- بررسی فقهی و حقوقی نکاح معاطاتی با رویکردی بر نظر امام خمینی(ره)
نویسندگان: مرضیه ملکی و سپیده بوذری/ پژوهشنامه متین، بهار ۱۳۹۹، شماره ۸۶
مهمترین مسئله در شکل‌گیری عقود و معاملات اسلامی ایجاب و قبول است. گاهی ایجاب و قبول لفظی و گاهی فعلی است که از آن به معاطات تعبیر میشود. معاطات در عقود، از گذشته مدنظر فقها بوده و دیدگاه‌های مختلفی درباره آن بیان شده است. از نظر مشهور فقها، لفظی‌بودن ایجاب و قبول در عقد نکاح شرط است، اما برخی با توجه به اطلاقات و عمومات عقود و نیز بررسی روایاتی در این باره، لفظی‌بودن ایجاب و قبول در عقد نکاح را شرط نمیدانند؛ زیرا لفظ در عقد موضوعیت ندارد و اعتبار آن طریقی است. در مقاله حاضر، بررسی فقهی و حقوقی نکاح معاطاتی با رویکردی بر نظر امام خمینی صورت گرفته است؛ بدین‌منظور به روش توصیفی – تحلیلی و در راستای بررسی این موضوع، با در نظر گرفتن آرای امام خمینی و دیگر فقها، صحت نکاح معاطاتی واکاوی شده است.
۳- مبانی فقهی مشروعیت نکاح معاطاتی
نویسندگان: مریم اقایی بجستانی؛ فاطمه شکری؛ نرگس خاتون امینی کمرودی/ فقه و حقوق خانواده، بهار و تابستان ۱۳۹۸، شماره ۷۰
نکاح معاطاتی یکی از مباحث چالشی و مهم در حیطه فقه خانواده است که در این نوشته مورد بررسی قرار می‌گیرد. منظور از نکاح معاطاتی انعقاد رابطه زوجیت بدون صیغه ایجاب و قبول است. برخی فقها با پذیرش این نکته که الفاظ در تحقق ایجاب و قبول موضوعیتی ندارند، مدعی صحت نکاح معاطاتی شدهاند؛ اما قول مشهور عدم صحت چنین عقدی است. به نظر میرسد با وجود آیات و روایات، اجماع و سیره مسلمین، قول مشهور از قوت بیشتری برخوردار است. نگارندگان مقاله حاضر ضمن تاکید بر قول مشهور مبنی بر عدم صحت نکاح معاطاتی، به شیوه‌های اعلام اراده مانند کتابت و اشاره و نیز به مطالبه حقوق زوجه پرداخته‌اند.
۴- بررسی نکاح معاطاتی از نظر فقه و حقوق موضوعه
نویسندگان: سید باقر سیدی بنابی و عسگر نظری احمد آباد/ پژوهش‌های فقه و حقوق اسلامی، بهار ۱۳۹۰، شماره ۲۳
در میان برخی افراد جامعه، مخصوصا جوانان این پرسش وجود دارد که چه نیازی به انشاء صیغه عقد وجود دارد؟ آیا رضایت طرفین برای نکاح کافی نیست؟ آیا جایگزینی برای صیغه عقد وجود دارد؟ هدف از تحقیق، بررسی نکاح معاطاتی از دیدگاه فقه وحقوق اسلامی است که با روش کتابخانه‌ای انجام گرفته است. نکاح معاطاتی در فقه و حقوق به معانی مختلفی آمده است. یکی از معانی رایج معاطات، عدم اجرای صیغه ایجاب و قبول درعقد نکاح می‌باشد. برخی بنابه دلایلی، مانند کلیت آیات مربوط به عقود و برخی روایات و همچنین باتوجه به صحت معاطات در معاملات، معتقد به صحت نکاح معاطاتی شده اند؛ اما از نظر مشهور فقهای شیعه و سنی ایجاب و قبول درعقد نکاح باید لفظی باشد. مهمترین دلیل بر بطلان نکاح معاطاتی اجماع و لزوم رعایت جانب احتیاط می‌باشد و دلایلی نیز از آیات و روایات وسیره و سنت بر آن اقامه شده که دلالت برخی از آنها خالی از اشکال نیست و قانون مدنی ماده ۱۰۶۲ نیز به تبعیت از فقهای شیعه، لفظی بودن ایجاب و قبول را پذیرفته است. ولی برای ایجاب وقبول صیغه خاص و یا لغت و لفظ ویژهای ملحوظ ندانسته بلکه هرلغت (زبان) و هرنوع صیغهای را که دلالت صریح بر قصد ازدواج داشته باشد کافی دانسته است و همچنین مستفاد از ادله جواز نوشته دربیان اراده نکاح می‌باشد. این نوشتار به بررسی مفهوم معاطات، سیر تاریخی و استدلال موافقان و مخالفان، ارزیابی ادله موافقان و مخالفان نکاح معاطاتی و نقش موضوعی یا طریقی الفاظ درعقد نکاح می‌پردازد و همچنین به این سوالات که آیا عقد نکاح را میتوان بدون اجرای صیغه ایجاب و قبول انشاء نمود؟ آیا جایگزینی برای صیغه عقد وجود دارد یانه؟ پاسخ می‌دهد.
۵- بررسی فقهی، حقوقی نکاح معاطاتی و شیوه ابراز اراده در آن
نویسندگان: فاطمه افشاری و حمید اسدی/ فقه و حقوق خانواده، پاییز و زمستان ۱۳۹۴، شماره ۶۳
یکی از انواع معاطات که از دیرباز مورد بحث و توجه فقها بوده، نکاح معاطاتی است؛ اما سؤال این است که آیا میتوان نکاح معاطاتی را صحیح دانست؟ در خصوص صحت و رد این نوع نکاح از دیدگاه فقهی و حقوقی و نحوه ابراز اراده در فرض صحت آن میان فقها اختلاف نظر بسیار است. بسیاری از فقها، نکاح معاطاتی را صحیح نمیدانند و وجود لفظ ایجاب و قبول در نکاح را از شروط صحت عقد میدانند. برخی نیزبه تشریفاتی بودن عقد نکاح و نظم اجتماعی اشاره میکنند، اما به نظر میرسد هیچکدام از این‌‌ها را نمی‌‌‌‌توان ادله مستحکمی برای ایجاد یک شرط جدید در عقد نکاح و ورود لفظ در شرایط نکاح دانست. لفظ یکی از راه‌های ابراز اراده در انعقاد عقد نکاح است؛ لکن ابزارهای دیگری همچون کتابت یا افعالی که دلالت بر قصد کند، نیز می‌‌تواند منجر به تشکیل عقد گردد. به همین دلیل، باوجودی که لفظ، صراحت در بیان مقصود دارد وافراد برای بیان عقاید خود، بیشتراز لفظ استفاده میکنند، این غلبه، ایجاد انحصار نمیکند؛ بنابراین، اگر مبرز صریح دیگری نیز غیر از لفظ یافت شود، دلیلی بر انحصار اعلام اراده از طریق لفظ نیست. افعال مبرز اراده، می‌‌تواند هر فعلی باشد که در عرف جامعه، نشان‌‌دهنده قصد بر نکاح است.
۶- نکاح معاطاتی و تفاوت آن با زنا
نویسندگان: مهدی سلیمی و عباس علی سلطانی/ پژوهشنامه حقوق اسلامی، پاییز و زمستان ۱۳۹، شماره ۳۸
نکاح معاطاتی آن است که با قصد انشاء زوجیت شرعی، به واسطه فعلی که عرفا دلالت بر نکاح کند، انشاء عقد شود؛ درحالی‌که زنا، مقاربت بدون قصد انشاء زوجیت شرعی است. مشهور فقیهان با اینکه برای لفظ طریقیت قائل هستند، نکاح معاطاتی را به دلیل اجماع باطل دانسته و گاهی آن را مساوی با زنا دانسته‌اند. به نظر میرسد که عمده دلیل ایشان به موجود نبودن مصداق فعلی عرفی صریح در قصد انشاء نکاح برمی‌گردد و دو دلیل اجماع و احتیاط که بیشتر فقیهان با تمسک به آنها لفظ را در عقد نکاح لازم می‌شمارند، صرفا به سبب صراحت لفظ در اعلام اراده است. دستاورد این پژوهش توصیفی-تحلیلی این است که نکاح معاطاتی مشروع است و ادله صحت نکاح نیز شامل آن میشود. البته، مصادیق قابل پذیرش برای عرف باید جستجو شود.
۷- نکاح معاطاتی زنا نیست
نویسندگان: خلیل الله احمدوند و یزدان کرمی/ قانون یار، زمستان ۱۳۹۹، شماره ۱۶
نکاح معاطاتی نکاحی است که در آن با قصد و اراده ازدواج مشروع صورت می‌گیرد ولیکن به وسیله فعلی که عرف آن را دلالت بر رضایت بداند در واقع بدون انشا (ایجاب و قبول) عقد توسط فعل محقق میشود که صراحت در انشا دارد البته مصادیق فعلی در عرف هر جامعه‌ای متفاوت است. هرچند میان فقها اختلاف نظر‌هایی به چشم می‌خورد اما نکاح معاطاتی آثار نکاح صحیح را دارا می‌باشد و با زنا متفاوت است.
۸- بررسی فقهی نکاح معاطاتی
نویسنده: حمیدرضا شهبازیان/ نخستین کنفرانس ملی حقوق، فقه و فرهنگ/ ۱۳۹۹
مساله‌ی معاطات در تعداد قابل توجهی از عقود مورد پذیرش بوده و بحث چندانی درباره آنها وجود ندارد اما در مورد نکاح موضوع متفاوت است و بحث‌های بسیاری درباره امکان یا عدم امکان انجام نکاح به صورت معاطات مطرح شده است. در این زمینه عده‌ی کثیری از فقها قائل به بطلان نکاح معاطاتی بوده و دلایلی نیز بر مدعای خود اقامه نموده‌‌اند دلایلی از قبیل اجماع روایات سیره‌ی مسلمین مرتکز بودن لزوم تلفظ در عقد نکاح نزد متشرعین و… در مقابل، تعداد معدودی با فتوای شاذ خویش قائل به صحت تعاطی در نکاح گشته‌‌اند و آنها نیز دلایلی را بر این ادعا اقامه کردهاند دلایلی که بیشتر با تمسک به اطلاق آیات و روایات مطرح شدهاند و با رد و ابطال از سوی گروه مقابل مواجه شدهاند و اساسا با وجود ادله‌ای که لفظی بودن ایجاب و قبول را در نکاح شرط میدانند جایی برای تمسک به اطلاق باقی نخواهد ماند همچنین دلایل دیگری از قبیل سیره مسلمین آنچنان مستحکم می‌باشند که راه را برای هر پژوهشگر منصفی روشن می‌نمایند.
۹- نقد و بررسی ادله بطلان نکاح معاطاتی از منظر فقهای امامیه
نویسنده: مصطفی شاکری/ نخستین همایش ملی چالش‌ها و راهکارهای تعالی نهاد خانواده در مذاهب اسلامی با محوریت آسیب‌های اجتماعی/ ۱۳۹۹
بطلان معاطات در نکاح از جمله مسائلی است که بسیاری از فقهای امامیه بر آن تصریح کردهاند و درمورد آن ادعای اجماع کرده اند. این در حالی است که بسیاری از فقهای متقدم اساسا متعرض این مسئله نشده‌اند؛ بلکه به بحث از لوازم آن یعنی لزوم استفاده از صیغه لفظی بسنده کردهاند. علاوه بر اجماع، دلایل دیگری از جمله احتیاط و توقیفیت نکاح از سوی قائلان به بطلان نکاح معاطاتی مورد استناد واقعشده است. در این پژوهش علاوه بر تحلیل هر کدام از این ادله، به نقد و ارزیابی میزان اعتبار و حجیت آن دلیل خواهیم پرداخت و در نتیجه اثبات خواهیم کرد قول به بطلان نکاح معاطاتی فاقد دلیل معتبر شرعی است.
۱۰- مقایسه فقهی و حقوقی نکاح تشریفاتی و معاطاتی
نویسنده: محمدرضایی مفرد/ سومین همایش بین المللی فقه و حقوق، وکالت و علوم اجتماعی/ ۱۳۹۷
ایجاب و قبول از ارکان مهم عقود و معاملات اسلامی است البته گاهی ایجاب و قبول لفظی است و گاهی فعلی که از آن به معاطات نیز تعبیر میشود در بسیاری از عقود و معاملات اسلامی فقیهان عقیده دارند چنانکه آن معامله با عقد لفظی تحقق یابد با معاطات نیز محقق میشود در تقسیم بندی موضوعات فقهی، نکاح در بخش عقود جای گرفته که نیازمند ایجاب و قبول است نکاح در فقه و حقوق به معانی مختلفی آمده است. یکی از معانی رایج آن عدم اجرای صیغه ایجاب و قبول است. سوال مهم این است که آیا عقد نکاح را میتوان بدون اجرای صیغه ایجاب و قبول انشاء نمود مشهور فقها، لفظی بودن ایجاب و قبول را در عقد نکاح شرط میدانند و معتقدند نکاح بدون ایجاب و قبول باطل است، بلکه در این مورد ادعای اجماع شده. قانون مدنی نیز بر لفظی بودن ایجاب و قبول در عقد نکاح صراحت دارد؛ اما برخی با توجه به دلایلی مدعی صحت نکاح بدون ایجاب و قبول شده اند؛ این نوشتار به بررسی مفهوم اهمیت ایجاب و قبول در عقد نکاح، ارزیابی ادله بطلان و صحت نکاح بدون ایجاب و قبول و نقش طریقی یا موضوعی لفظ در عقد نکاح پرداخته. در این پژوهش علاوه بر اهمیت ایجاب و قبول به نظریه‌های فقها و قانون مدنی ایران پیرامون تشریفاتی بودن عقد نکاح و اهمیت ایجاب و قبول و تقدم ایجاب بر قبول و نظریه‌های فقهی موجود پرداخته شده است.
۱۱- مقایسه نکاح معاطاتی در فقه امامیه و حقوق موضوعه ایران
نویسنده: فاطمه یزدان‌جو/ دومین کنفرانس ملی پژوهش‌های نوین در مدیریت و حقوق/ ۱۳۹۷
نکاح معاطاتی ازدواجی است که به منظور تشکیل خانواده و حق تمتع و رابطه جنسی بین زن و مرد برقرار میشود اما فاقد ایجاب و قبول لفظی است و ممکن است طرفین بر مهریه، نفقه و سایر حقوق بین زوجین توافق کنند. بعضی افراد ازدواج سفید را نوعی نکاح معاطاتی میدانند، بنابراین شرعی و قانونی بودن ازدواج سفید با این تعریف بستگی به صحت عقد نکاح بر اساس معاطات دارد. مطابق ماده ۱۹۳ قانون مدنی در مواردی که قانون استثناء کرده باشد معاطات صحیح است. از جمله موارد استثنا شده عقد نکاح است. در ماده ۱۰۶۲ این قانون آمده است: نکاح واقع میشود به ایجاب و قبول به الفاظی که صریحاً دلالت بر قصد ازدواج نماید؛ یعنی حتما به لحاظ حقوقی باید صیغه عقد ازدواج بیان شود و ایجاب و قبول باید لفظی باشدمگر در حالت عجز از تلفظ. محقق داماد می‌گوید قانون مدنی برای ایجاب و قبول صیغهای خاص یا زبان و لفظ ویژهای را ملحوظ نداشته است. بلکه هر زبان و یا هر نوع صیغهای را که دلالت صریح بر قصد ازدواج داشته باشد را کافی دانسته است. عدم جواز نکاج معاطاتی به نظر اکثر فقها مورد اجماع علمای شیعه و اهل سنت است. در سال‌های اخیر برخی از فقها نظیر صادقی تهرانی نظریه صحت نکاح معاطاتی را مطرح کردهاند، از جمله: عقد یا قرارداد ازدواج به هر زبانی که باشد درست است و اگر هم بدون لفظ ویژهاش که انکحت یا نکاح کردم باشد، در صورتی که جریانی میان زن و مرد انجام گردد، چه با نوشتن یا گفتن یا اشاره یا هر طور دیگر که به روشنی دلالت بر انجام ازدواج کند، کافی است. معاطاتی موضوعی است که بیشتر در فقه کاربرد دارد لذا در این پژوهش به مقایسه این نکاح در فقه امامیه و حقوق موضوعه ایران پرداخته میشود.
۱۲- بررسی نکاح معاطاتی از دیدگاه فقهی و حقوقی
نویسندگان: خلیل احمدوند و کامران هاشمی/ کنگره بین المللی جامع حقوق ایران/ ۱۳۹۵
نکاح معاطاتی دارای تعبیر متفاوتی است ولی ساده ترین معنی آن این است که زن و مرد در انعقاد عقد نکاح هیچ سخنی (لفظی) به میان نیاورند. نظر مشهور فقهای شیعه، سنی و قانون گذار ایران این است که برای انعقاد عقد نکاح زن و مرد باید ایجاب و قبول عقد را به صورت لفظی به کار ببرند وگرنه عقد باطل است. این گروه برای صحت این موضوع ادعای اجماع کرده اند؛ اما عده‌ای در مقابل، نظر آنها را قبول ندارند و برای صحت نکاح معاطاتی ادله‌ای مانند عام بودن آیات قرآن کریم که مربوط به عقود و روایاتی از امامان است نقل میکنند که در این مقاله که به صورت کتابخانه‌ای صورت گرفته به این مباحث پرداخته شده است و به این سوال که آیا میتوان عقد نکاح را بدون ایجاب و قبول لفظی منعقد کرد پاسخ داده شده است.
۱۳- عدم جریان معاطات در نکاح
نویسنده: سیدکاظم حسینی حائری/ نشریه فقه اهل بیت(ع)، تابستان و پاییز ۱۳۹۰، شماره ۶۶-۶۷
در فصل اول این مقاله ادله بطلان معاطات در نکاح بررسی شد و نگارنده به ذکر اقوال فقه در این مسئله، دلیل عمده بر بطلان معاطات در نکاح را اجماع فقه و تسالم فقهی و ارتکاز متشرعه می‌داند. در فصل دوم، به بررسی امکان شمول ادله معاطات در نکاح پرداخته شده و ضمن بیان این نکته که اصل اولیه در عقود و ایقاعات، عدم صحت آنهاست اثبات می‌کند که اطلاقاتی مانند {اوفو بالعقود} که دلالت بر صحت معاطات در عقود دارد شامل عقد نکاح نمی‌شود. در نهایت به بررسی ادله قرآنی و روایی، به این نتیجه میرسد که هیچ دلیلی بر صحت معاطات در نکاح وجود ندارد.
۱۴- صحت سنجی نکاح معاطاتی از منظر فقه شیعه
نویسندگان: حسینعلی بینا و امیرحسین فهیمی/ پنجمین کنفرانس ملی حقوق، علوم اجتماعی و انسانی، روانشناسی و مشاوره/ ۱۴۰۰
ایجاب و قبول یکی از راه‌های انجام عقود در دین اسلام می‌باشد، گاهی ایجاب و قبول لفظی است و گاهی هم به صورت عملی یا معاطاتی می‌باشد و از جمله آن عقود، نکاح می‌باشد؛ حال معاطات در نکاح نیز آمده است و نکاح معاطاتی، نکاحی می‌باشد که در آن ایجاب و قبول به صورت انشاء لفظ نیست، بلکه به صورت عملی است یا به عبارتی دیگر صیغه در ان جاری نمی‌شود. نگارنده در پژوهش حاضر به بررسی صحت یا بطلان نکاح معاطاتی از دیدگاه فقه شیعه پرداخته است. مشهور فقهاء اجرای انشاء ایجاب و قبول را در نکاح با استناد به اجماع، شرط دانسته و قائل به بطلان نکاح معاطاتی هستند. نگارنده برای بررسی موضوع مورد بحث ابتدا معنای برخی از واژگان مهم موجود در بحث را بیان کرده سپس نظر موافقان و مخالفان نکاح معاطاتی را مورد بررسی قرار خواهد داد.
۱۵- بررسی تفاوت‌ها و همسویی‌های ازدواج سفید با نکاح معاطاتی از منظر فقه امامیه
نویسندگان: علیرضا جعفرزاده کوچکی و فاطمه صدیقی/ دومین کنفرانس بین المللی پژوهش‌های دینی، علوم اسلامی، فقه و حقوق در ایران و جهان اسلام/ ۱۳۹۸
در چند سال اخیر سبک خاصی از همزیستی در بین زنان و مردان با نام ازدواج سفید رواج یافته که معمولا به صورت پنهانی صورت می‌پذیرد. در این نوع هم زیستی طرفین بدون جاری کردن صیغه عقد، زندگی غیر مسئولانه و متزلزل و معمولا کوتاه را تا زمانی که یکی از آن دو یا هر دو تصمیم به خاتمه دادن به این هم زیستی بگیرند، در کنار هم باقی می‌مانند. این پژوهش با هدف بررسی تفاوت‌ها و همسویی‌های ازدواج سفید با نکاح معاطاتی از منظر فقه امامیه، به صورت مروری انجام گرفته است، با توجه به این موضوع و همچنین طرح نظریه‌ی صحت نکاح معاطاتی توسط برخی از فقهای معاصر، توجه جدی به بحث شرعی بودن یا نبودن نکاح معاطاتی ضروری به نظر میرسد. در این مقاله مطالعه‌ای در مورد ازدواج سفید و نکاح معاطاتی صورت گرفته و سعی شده تفاوت‌ها و هم سوئی‌های این دو، مورد بررسی قرار بگیرد و اعتبار یا عدم اعتبار ازدواج سفید و نکاح معاطاتی از منظر شرع و فقه بررسی گردد. در نهایت به سوال‌های آیا همزیستی‌هایی که اخیرا در بین زنان و مردان دیده میشود، دارای شرایط نکاح شرعی است آیا سنخیتی بین نکاح معاطاتی و ازدواج سفید وجود دارد پاسخ داده شود.
۱۶- ماهیت، مشروعیت و آثار ازدواج سفید
نویسندگان: جعفر ارجمنددانش؛ اصغر عربیان؛ سید محمدرضا آیتی/ فقه و مبانی حقوق اسلامی، زمستان ۱۳۹۷، شماره ۴
ازدواج، از رایج ترین عقود جامعه بشری است. ازدواج در غرب رابطه‌ی خصوصی و شخصی است. وقتی زن و مردی زیر یک سقف و بدون تحقق ازدواج، حتی بدون قصد و بدون ثبت رسمی، قانونی و حقوقی آن در کنار هم زندگی میکنند و هم خانه می‌شوند، به آن ارتباط «ازدواج سفید» می‌گویند. این نوع زندگی یکی از شیوه‌های رایج در غرب است. ازدواج سفید در شرف تبدیل به یکی از چالش‌های جدید جامعه ایران می‌باشد. این ارتباط اگرچه نام زیبائی دارد، اما دلالت بر یک رابطه نامشروع و دور از شأن یک مسلمان دارد. چون ازدواج نیست و خارج از تعهدات یک ازدواج است. از نظر اسلام در میان صاحبان ملل، رابطه زن و مرد وقتی ازدواج شمرده میشود که بر پایه‌ی شریعت یا قوانین مورد قبول آنها، عنوان ازدواج شرعی صدق کند. ازدواج سفید نه تنها از نظر فقه شیعه بلکه تمام مذاهب اسلامی، ازدواج محسوب نمی‌شود و حرام و جرم بیّن می‌باشد. در این پژوهش که به روش توصیفی و تحلیلی می‌باشد، ماهیت و مقایسه با ازدواج‌های دایم و معاطاتی و مشروعیّت، ادله بطلان و ادله موافقان این نوع رابطه و آثار تکلیفی و وضعی آن از جمله عوامل گرایش به این نوع ازدواج یا رابطه و راه‌های جلوگیری از شیوع آن و حکم قانونی آن مورد بررسی قرار گرفته است.
۱۷- بررسی ابعاد حقوقی کیفری ازدواج سفید
نویسنده: سارا نژادمهر/ سومین کنفرانس جهانی روانشناسی و علوم تربیتی، حقوق و علوم اجتماعی در آغاز هزاره سوم/ ۱۳۹۵
ازدواج پدیده‌ای است که از دیرباز و از زمان پیدایش انسان بوده وتا امروز نیز ادامه داشته است و حالا بماند در این دوره زمانی ازیک طرفدیگر تمایلی برای ازدواج وجود ندارد و سن ازدواج درحال افزایش است و از طرف دیگر انواع و اقسام ازدواج‌ها به وجود آمده است مثل ازدواجموقت وازدواج صوری. ازدواج سفید و همچنین درمیان برخی از افراد جامعه مخصوصا جوانانی که قصد ازدواج دارند این پرسش وجود دارد که چهنیازی به انشا و صیغه عقد ازدواج وجود دارد آیا جایگزینی برای صیغه عقد وجود دارد که امروزه به نکاح معاطاتی شهرت یافته است. دراین مقاله درباره یکی از پدیده‌های ازدواج به نام ازدواج سفید پرداخته شده که در سال‌های اخیر به شکل چشمگیری افزایش یافته است.
۱۸- ازدواج سفید از منظر فقهی – حقوقی
نویسندگان: علی نصرتی، سید ابوالقاسم حسینی زیدی و موسی لشنی/ فصلنامه مطالعات راهبردی زنان، پیاپی ۹۱ (بهار ۱۴۰۰)
ازدواج سفید آن است که طرفین بدون عقد نکاح شرعی یا مفقود بودن یکی از شروط نکاح، اقدام به تشکیل زندگی مشترک میکنند و ازآنجاکه آمار آن در جامعه کنونی ما رو به فزونی است لازم است ابعاد فقهی و حقوقی این پدیده مورد مداقه قرار بگیرد. پژوهش حاضر با روش توصیفی تحلیلی درصدد بررسی اهمیت ازدواج سفید در فقه و حقوق است. یافته‌های پژوهش نشان داد که ازدواج سفید همواره به دلیل نداشتن یکی از ارکان ازدواج صحیح شرعی ازنظر فقهی و قانونی اساسا ازدواج شمرده نمی‌شود چراکه در ازدواج سفید سه حالت را میتوان تصور کرد و هر سه حالت هم فاقد یک یا چند رکن هستند: در حالت اول طرفین بدون قصد ازدواج اقدام به همباشی میکنند؛ در حالت دوم گرچه به قصد ازدواج اقدام به همباشی میکنند لکن ایجاب و قبول لفظی وجود ندارد (برخی این قسم را همان نکاح معاطاتی میدانند)؛ و در حالت سوم نیز گرچه هم قصد و هم لفظ وجود دارد اما سایر ارکان ازدواج شرعی مثل اذن پدر برای دختر باکره یا ذکر مهر و مدت در ازدواج موقت وجود ندارد.
۱۹- انشای فعلی نکاح؛ جستاری در عدم مشروعیت مقاله
نویسنده: سیدمهدی میر داداشی/ حقوق اسلامی بهار ۱۳۹۱، شماره ۳۲
اگرچه بسیاری از معاملات، با معاطات نیز محقق می‌گردد، فقیهان شیعه و سنی بر این باورند که ایجاب و قبول لفظی در عقد نکاح، از شروط صحت آن است. همچنین، قانون مدنی در ماده ۱۰۶۲ به تبعیت از نظر مشهور، ایجاب و قبول لفظی را در نکاح پذیرفته است؛ از این رو، نوشتار حاضر کاوشی فقهی ـ حقوقی در امکان‌سنجی ازدواج معاطاتی و دلایل صحت و سقم آن خواهد بود. رهاورد این پژوهش از رهگذر داوری در مستندات بحث، انصراف ادله یا قصور آن از اثبات نفوذ نکاح معاطاتی در مرحله اقتضاست. وانگهی! از جهت مانع نیز ادله اجتهادی بر بداهت بطلان آن دلالت داشته، بر فرض تنزل، مقتضای دلیل فقاهتی، استصحاب عدم تحقق سبب صحیح شرعی با انشای فعلی نکاح است.
