آیا روابط فرهنگی و دانشگاهی با عربستان به دور از تنش‌های سیاسی مقدور است؟

باید در نظر داشت که عربستان فقط و صرفا وهابیت و وهابیگری و تولید شبهات ضدشیعی و تکفیر نیست گرچه اینها جنبه‌های پررنگ و حقیقی جاری در آن است. از این رو به نظر‌‌ می‌‌‌‌رسد باید با بررسی‌های دقیق امکان تطبیق مدل تفکیک مقوله حج از روابط سیاسی را این بار در حوزه‌های فرهنگی و دانشگاهی به دست مطالعه و سنجش و آزمون سپرد.

شبکه اجتهاد: نماینده ولی فقیه و سرپرست حجاج ایرانی روز جمعه هشتم تیرماه در همایش آموزشی توجیهی زائران حج تمتع استان تهران گفته است: “درست است که ایران و عربستان روابط سیاسی ندارند اما ما حج را از مسائل سیاسی دو کشور جدا کرده‌ایم و آنها هم این مسئله را پذیرفته‌اند؛ تقاضای من این است که حجاج به تبلیغات سوء دشمن توجهی نکنند”.

همچنین حمید محمدی رئیس سازمان حج و زیارت نیز در همین همایش تصریح کرده است: “اجازه نمی‌دهیم حج تحت‌ شعاع روابط سیاسی قرار گیرد”.

برگزاری فریضه عظیم حج که به اجماع شیعه و سنی از ارکان دین اسلام به شمار‌‌ می‌‌‌‌رود همواره مورد علاقه و اهتمام مردم، مؤمنان و دست اندرکاران کشور بوده است اما بحران‌های متعدد در روابط سیاسی ایران و عربستان و نیز حوادث مصیبت بار برای حجاج ایرانی مانند حادثه منا که موجب مضاعف شدن تنش در این روابط گردید در عمل امکان تداوم اعزام به حج و برگزاری آن را به محاق برد و در مقطعی به تعطیلی کامل کشاند.

تلاش‌های مستمر دولت ایران برای احیاء و عادی سازی روابط سیاسی با عربستان در طول سالیان گذشته تماما به علت عناد و لجاجت و یکجانبه گرایی طرف سعودی با ناکامی مواجه بوده است. مسئله‌‌ای که ثأثیرات فراوانی بر وضعیت جهان اسلام از سوریه و لبنان گرفته تا یمن و حتی شرق آسیا گذاشته و رقابت‌ها و دشمنی‌ها تشدید کرده است.

فریضه بزرگ حج بعد از انقلاب اسلامی بدون اشراف و سیاستگذاری مقامات عالی نظام نبوده است و بعد از حادثه تعرض به سفارت عربستان در تهران که موجب لغو روابط دیپلماتیک این کشور با ایران و تعطیلی نمایندگی‌های سیاسی سعودی در کشور شد؛ تلاش‌های زیادی برای حفظ روزنه‌‌ای از ارتباط با این کشور بزرگ مسلمان و کانون مشاعر مقدسه انجام پذیرفت.

در آن زمان احتمالات زیادی مبنی بر امکان سوء استفاده عربستان از مسئله حج برای انتقام گیری از ایران مطرح بود که نگرانی‌های زیادی را نسبت به تعطیل شدن حج و قطع دسترسی ایرانیان به سرزمین‌های مقدس مکه و مدینه و ارتباط با دیگر مسلمانان جهان اسلام برانگیخت.

ایام حج در ماه ذوالحجه هر سال، یگانه ترین فرصت آشنایی و تماس مستقیم و بدون واسطه افکار عمومی مسلمین با ایرانیان و شیعیان است. این در حالی است که گزینه حذف ایران و شیعه از شعائر بزرگ اسلامی مورد اتفاق مسلمانان غالبا از مطامع بدخواهان ایران و پیروان اهل بیت(ع) بوده است.

اما از همان روزهای حوادثی مانند تعرض به سفارت سعودی در تهران یا حادثه منا، نماینده ولی فقیه در حج و رؤسای سازمان حج و زیارت بر لزوم مصون نگه داشتن مقوله حج از مسائل و اختلافات و رقابت‌ها و التهابات سیاسی تأکید‌‌ می‌‌‌‌کردند که طبعا به جهت تبعیت سیاست‌های کلان حج از اشراف ولی فقیه و مقامات کشور، این پیشنهاد در واقع راه حل و راهبرد مطلوب برای برون رفت از تنش‌های جاری با سعودی و حفظ امکانات و امتیازات ایران و شیعه در عربستان بود.

اکنون و در آستانه فرارسیدن موسم حج، تصریح و تأکید نماینده ولی فقیه و امیرالحاج ایران و مسئولان سازمان حج و زیارت بر قاطعیت در تفکیک مقوله حج از وضعیت وخیم سیاسی ایران و عربستان این سؤال قابل طرح است که آیا از این مدل و راهبرد‌‌ می‌‌‌‌توان در دیگر حوزه‌ها برای احیای ارتباط با کشور بزرگ و مؤثر عربستان سعودی استفاده کرد؟ آیا‌‌ می‌‌‌‌توان با پیاده سازی این مدل جنبه‌های بیشتری از ارتباطات را با سعودی رقم زد؟

آیا‌‌ می‌‌‌‌توان از همین شیوه را برای ایجاد کانالی جهت تماس‌های فرهنگی سود جست؟ و آیا اساسا نیازی به روابط فرهنگی یا حتی علمی با عربستان وجود دارد که لازم باشد آن را از حوزه سیاسی تفکیک کرد؟

واقعیت آن است که تجریه چند دهه گذشته روابط پر فراز و نشیب ایران و عربستان نشان داده است که افتراق و فاصله بیشتر عملا به سوء تفاهمات و اغراق‌ها و کینه توزی‌های خالی از دلیل دامن زده است و طبعا خلاء‌های ایجاد شده در این میان غالبا و عموما توسط امریکا و رژیم اسرائیل و یا اروپا پر شده است.

پادشاهی عربستان سعودی مهد وهابیت است و لذا این کشور همواره مستعد رویکردهای ضدشیعی است علاوه برآنکه نظام پادشاهی آن در تقابل با ایران به عنوان بزرگترین رقیب منطقه‌‌ای که از نظام جمهوری و رویکردهای انقلابی برخوردار است همیشه ناراضی و نگران بوده است.

در عین حال باید در نظر داشت که عربستان فقط و صرفا وهابیت و وهابیگری و تولید شبهات ضدشیعی و تکفیر نیست گرچه اینها جنبه‌های پررنگ و حقیقی جاری در آن است. از این رو به نظر‌‌ می‌‌‌‌رسد باید با بررسی‌های دقیق امکان تطبیق مدل تفکیک مقوله حج از روابط سیاسی را این بار در حوزه‌های فرهنگی و دانشگاهی به دست مطالعه و سنجش و آزمون سپرد.

عربستان هم مانند جمهوری اسلامی تلاش و سرمایه گذاری فراوانی برای جهش علمی داشته است. بالغ بر ۲۰۰ هزار دانشجو در ایالات متحده دارد و از بیشترین دانشجوی بورسیه در امریکای شمالی در میان کشورهای اسلامی برخوردار است.

همزمان با روی کار آمدن ملک سلمان و ولی عهدی پسرش محمد بن سلمان، سیاست‌های سعودی در قبال ایران دگرگونی کم سابقه‌‌ای را شاهد بود و رویکردهای ضدایرانی این کشور در این مرحله بصورت علنی چهره غالب سیاست خارجی آن شد. با روی کار آمدن ترامپ در آمریکا عملا یک کمپین یا ستاد مشترک آمریکایی-سعودیِ ضدایران برای زمین گیر کردن جمهوری اسلامی رقم خورد.

اما با همه این تفاصیل راه‌های نپیموده‌‌ای در خارج از حوزه روابط سیاسی و بطور مشخص روابط فرهنگی و دانشگاهی دست کم امکان مطالعه تخصصی و سنجش دارد.

به نظر‌‌ می‌‌‌‌رسد عدم تعامل در زمینه‌های فرهنگی و دانشگاهی میان دو کشور غیرقابل حذف از صحنه جهان اسلام یعنی ایران و عربستان کمترین خسارتش تعمیق کینه توزی و انتقام جویی نسل‌های کنونی و آتی خاورمیانه نسبت به هم و خطر انعدام و غیر قابل حصول شدن صلح و حسن همجواری برای دهه‌ها در غرب آسیا است. بهمن دهستانی- خبرگزاری رضوی