شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
نود و دومین شماره از فصلنامه علمی – پژوهشی حکومت اسلامی، به صاحب امتیازی دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری، مدیر مسئولی حجت‌الاسلام والمسلمین سید ابراهیم رئیسی و سردبیری حجت‌الاسلام والمسلمین سیدهاشم حسینی بوشهری منتشر شد.
به گزارش خبرنگار اجتهاد، در جدیدترین شماره فصلنامه حکومت اسلامی، مقالاتی با عناوین «قاعده اختیار ولی امر در عفو مجازات‌های حدی»، «استراتژی روابط بین الملل حکومت اسلامی در باره جنگ و صلح»، «جایگاه فقهی شفافیت اطلاعات حکومت اسلامی»، «معیارها و عرصه‌های مصلحت ورزی در سیاست خارجی نظام اسلامی»، «تأثیرات نظریه خطابات قانونی امام خمینی بر انقلاب اسلامی»، «جایگاه مقابله به مثل در سیاست خارجی دولت اسلامی از منظر قرآن» و «تقویت حکومت اسلامی بر اساس مؤلفه‌های قرآنی در اندیشه سیاسی آیت‌الله خامنه‌ای» منتشر شده است.
در ادامه نیم‌نگاهی خواهیم داشت به موضوعات و محتوای مقالات شماره ۹۱ و ۹۲ فصلنامه حکومت اسلامی که فقه‌پژوهان می‌توانند با استفاده از لینک پایانی متن کامل مقالات را دانلود نمایند.
قاعده اختیار ولی امر در عفو مجازات‌های حدی
در مقاله «قاعده اختیار ولی امر در عفو مجازات‌های حدی» آمده است ولی امر در حکومت اسلامی دارای اختیاراتی است که یکی از آنها در حوزه مسائل جزایی، حق عفو مجازات‌های حدی است. تتبع در کتب فقهی این نکته را به دست می‌دهد که مشهور فقها در ابواب مختلف حدود و به صورت پراکنده به طرح این بحث پرداخته و حق عفو را با شرایطی برای معصوم به رسمیت شناخته‌اند. تاکنون به صورت متمرکز و به مثابه یک قاعده فقهی به موضوع حاضر توجه نشده و همچون سایر قواعد فقهی از ضوابط آن سخن به میان نیامده است؛ اما با توجه به برپایی حکومت اسلامی و لزوم تدوین فقه حکومتی، قاعدهانگاری این مسأله و تبیین حدود و ثغور آن، ضروری به نظر می‌رسد. دانلود مقاله
استراتژی روابط بین الملل حکومت اسلامی در باره جنگ و صلح
نویسنده مقاله «استراتژی روابط بین‌الملل حکومت اسلامی در باره جنگ و صلح» در طلیعه نوشتار خود آورده است جهاد از فروع فقهی است که مورد بحث بسیاری قرار گرفته است. فقیهان، این فرع فقهی را در قالب دو قسم آوردهاند که همانا جهاد دفاعی و جهاد ابتدایی می‌باشد. این مقاله از زاویه استراتژی و راهبرد سیاست خارجی حکومت اسلامی، به بررسی مبانی قرآنی جهاد ابتدایی در پرتو سیره منقول رسول اکرم۹ و آموزه قرآن، پیرامون پیشنهاد صلح پرداخته است. آن چه حاصل شده است، این که مطابق ادله مبتنی بر قرآن و سیره پیامبر اسلام، استراتژی اسلام در حوزه روابط بین‌الملل بر صلح استوار است، نه جنگ و قرآن به مسلمانان دستور می‌دهد، حتی اگر جنگی در گرفت، آن گاه که دشمن پیشنهاد صلح داد، بلافاصله صلح را بپذیرند. دانلود مقاله
جایگاه فقهی شفافیت اطلاعات حکومت اسلامی
در مقاله «جایگاه فقهی شفافیت اطلاعات حکومت اسلامی» می‌خوانیم تبیین جایگاه فقهی شفافیت اطلاعات دولت، محور مطالعات این جستار بوده و به دنبال یافتن پاسخ به این سؤال که «اقتضای اصول، قواعد و ادله فقهی پیرامون دسترسی آزاد به اطلاعات دولت چیست؟» این نوشتار به انجام رسید. گرچه در سال‌های اخیر، برخی محققین به موضوع شفافیت در منابع دینی پرداختهاند، اما هنوز جوانب این بحث از منظر فقه به شکل کامل روشن نگردیده است و همین امر ضرورت تحقیق فقهی در اطراف این موضوع را روشن میسازد. دانلود مقاله
معیارها و عرصه‌های مصلحت ورزی در سیاست خارجی نظام اسلامی
نویسنده مقاله «معیارها و عرصه‌های مصلحت ورزی در سیاست خارجی نظام اسلامی» در طلیعه نوشتار خود آورده است مصلحت به مثابه رویکردی پیشینی در فقه، ملاک جعل سیاستهای کلان در سیاست خارجی نظام اسلامی قرار گرفته و به مثابه رویکرد پسینی، علاوه بر اینکه کاربست آن درگرو ضوابط عامی چون حفظ نظام در عرصه نظامی و انتظامی، استقلال کشور، نفی سلطه بیگانگان، همگرایی در نظام بین‌الملل و دورماندن از ضرر قرار داده شده است، تدبیر امور، اولویتگذاری در سیاستها و حل تزاحمات را عهدهدار شده و منافع جامعه اسلامی بر محور غایات اسلامی را در عرصه‌های کلانی چون امنیت، اقتصاد و حقوق، مورد بررسی قرار داده است. بلکه با وجود کاربست مصلحت در همه نظامها و مکاتب سیاسی، نظام سیاسی اسلام بهواسطه ضوابط و ملاکهای حاکم بر شریعت و اخلاقمحوری، گونه مصلحتورزی متفاوتی از سایر مکاتب یافته و در عرصه بین‌الملل از مصلحتورزیهای سایر نظامها متمایز خواهد شد. این تحقیق درصدد است، در راستای تبیین سیاستهای کلان نظام اسلامی در عرصه بین‌الملل، بر اساس رویکرد توصیفی ـ تطبیقی و استنتاجی، معیارها و عرصه‌های مصلحتورزی در سیاست خارجی نظام اسلامی را مورد عنایت و بررسی قرار داده و علاوه بر استناد به مبانی فقه شیعه، امتیاز اینگونه مصلحتورزی نسبت به نظامهای دیگر را نشان دهد. برایناساس، فقه شیعه قادر است بر اساس قرائت بومی (شیعی) و مبتنی بر منابع و مبانی شیعی از مصلحت و برگرفته از آموزههای فقه شیعه در کتاب جهاد، در سیاست خارجی دولت اسلامی، از عنصر مصلحت، به گونه مطلوب استفاده کرده و کارآمدی فقه در نظام اداره جامعه را در عرصه‌های مختلف امنیتی، حقوقی و مالی به اثبات برساند. دانلود مقاله
تأثیرات نظریه خطابات قانونی امام خمینی بر انقلاب اسلامی
در طلیعه نوشتار «تأثیرات نظریه خطابات قانونی امام خمینی بر انقلاب اسلامی» آمده است یکی از چالشیترین مباحث فقه سیاسی دوران معاصر، بحث از وجوب یا حتی جواز انقلاب و تشکیل حکومت اسلامی بوده است. بخشی از این مناقشات، مربوط به مسأله شک در قدرت براندازی حکومت پهلوی و اداره جامعه پس از تشکیل حکومت و وظیفه مکلف در این مقام است. به نظر می‌رسد در رابطه با این مناقشه، نظریه خاص امام خمینی۱ در رابطه با چگونگی توجه خطاب به مکلفین؛ یعنی نظریه خطابات قانونی و لازمه آن؛ یعنی عدم شرطیت قدرت در تکلیف، تأثیر مستقیم بر عملکرد ایشان در مسیر انقلاب اسلامی داشته است. این مقاله با بررسی تأثیرات احتمالی نظریه خطابات قانونی امام خمینی بر انقلاب اسلامی، در دو صورت «شک در قدرت» و «علم به عدم قدرت»، به این نتیجه می‌رسد که مبنای اصولی امام خمینی برای مشروعیت انقلاب، لازمه نظریه خطابات قانونی در رابطه با شرطیت قدرت در جایی که علم به امکان تحصیل قدرت است، می‌باشد. دانلود مقاله
جایگاه مقابله به مثل در سیاست خارجی دولت اسلامی از منظر قرآن
در طلیعه نوشتار «جایگاه مقابله به مثل در سیاست خارجی دولت اسلامی از منظر قرآن» می‌خوانیم «مقابله به مثل» در روابط بین‌الملل و سیاست خارجی کشورها همواره مورد توجه بوده است. این اصل ریشه قرآنی دارد و در مباحث فقهی، تحت عنوان قاعده فقهی مقابله به‌‌مثل مطرح شده است. این نوشتار بهدنبال واکاوی شیوه‌های کاربرد آن در روابط بین الملل از منظر قرآن با روش توصیفی ـ تحلیلی توأم با تفسیر است. از دیدگاه قرآن کریم، مقابله به مثل در تمامی امور؛ اعم از مثبت و منفی بهویژه در عرصه جنگ و صلح در حوزه سیاست خارجی کاربرد دارد و این کتاب آسمانی، راهبردهای به کارگیری آن را فراروی دولت اسلامی قرار داده است تا براساس مصالح و اولویت‌های موجود آن را در تعامل و روابط با دیگران به کار گیرد. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد، توصیه قرآن نسبت به مقابله به مثل با دیگران در امور نیک و مثبت جبران احسن آنها است، اما در امور منفی و در برابر کشوری که روابط خصمانه با دولت اسلامی دارد، توسل به اقدام متناسب متقابل است. در این باره اجتناب از زیاده‌روی بهویژه نسبت به غیر نظامیان و نیز استفاده از روش‌های غیر انسانی توصیه شده است. دانلود مقاله
تقویت حکومت اسلامی بر اساس مؤلفه‌های قرآنی در اندیشه سیاسی آیت‌الله خامنه‌ای
نویسنده مقاله «تقویت حکومت اسلامی بر اساس مؤلفه‌های قرآنی در اندیشه سیاسی آیت‌الله خامنه‌ای» در چکیده نوشتار خود آورده است جامعه انسانی به حکومت نیاز دارد. در متون اسلامی نیز بر ضرورت تشکیل حکومت اسلامی تأکید شده است. با بررسی قرآن کریم می‌توان به راهکارهای تقویت حکومت اسلامی دست یافت. هدف از این مقاله استخراج مؤلفه‌های قرآنی تأثیرگذار بر تقویت حکومت اسلامی است. تحقیق نشان می‌دهد فرهنگ و مدیریت جهادی مؤلفه‌های قرآنی تأثیرگذار در تقویت حکومت اسلامی هستند که در بنیان‌های فکری مقام معظم رهبری نیز جایگاه ویژه‌ای دارند. سؤال اصلی مقاله این است که: «در سپهر اندیشه مقام معظم رهبری، راهکارهای قرآنی تقویت حکومت اسلامی چیست؟». از بررسی آیات قرآن کریم و دیدگاه‌های مقام معظم رهبری درمی‌یابیم برای تقویت حکومت اسلامی، باید به فرهنگ و مدیریت جهادی و مؤلفه‌های آن توجه شود. فرهنگ جهادی در مؤلفه‌های خدامحوری، ولایتپذیری و اخلاقمداری تبلور می‌یابد؛ چنانکه مدیریت جهادی با مؤلفه‌های دشمن‌شناسی، تعاون، خدمتگزاری، خستگی‌ناپذیری و سرعت عمل تحقق می‌یابد. این پژوهش به لحاظ نوع تحقیق، توصیفی ـ تحلیلی است. دانلود مقاله
مقالات شماره ۹۱
چالش‌های بنیادین جمهوری اسلامی ایران در مواجهه با سند توسعه پایدار (سند ۲۰۳۰)
حق بر توسعه و گفتمان توسعه پایدار در بستر حقوق جهانی بشر در سال‌های اخیر، موجی از اسناد منطقه‌ای و جهانی را به دنبال داشته است. از این میان، سند توسعه پایدار ۲۰۳۰ بویژه هدف چهارم آن در بستر اندیشه‌های اومانیستی و سکولار غربی، به تحمیل قرائت-هایی غالب و خاص در نظام سیاستگذاری، قانونگذاری، برنامه‌ریزی و مقرراتگذاری کشورهای جهان میپردازد. در این مقاله نگارندگان ضمن تمرکز بر معنای توسعه و توسعهیافتگی و همچنین مولفه‌های آن در سند ۲۰۳۰، به این سوال پاسخ میدهند که «چالش‌های بنیادین جمهوری اسلامی ایران در مواجهه با سند توسعه پایدار (سند ۲۰۳۰) چیست؟». مولفه‌های چالشبرانگیزی چون آموزش جامع جنسیتی، رفع خشونت، رفع کلیشههای جنسیتی، توجه ویژه به حقوق گروههای آسیب‌پذیر و… به عنوان گزارههای سنجش توسعهیافتگی جوامع تعیین شده‌اند که با قالب فرهنگی اجتماعی ایران به عنوان کشوری دارای تمدن چند هزار ساله و کاملا مذهبی سازگار نیست و با سیاستهای کلی و الگوهای پیشرفت ملی وی، بشدت متضاد و متهافت است. این امر، تعارض میان حق بر توسعه و توسعه پایدار به عنوان حقوقی جهانشمول از یک سو و تنوع فرهنگی کشورهای مختلف از جمله جمهوری اسلامی ایران از سوی دیگر را در پی دارد. روش تحقیق در این مقاله توصیفی تحلیلی است. دانلود مقاله
بررسی فقهی قاعده عدالت اجتماعی
فقیه برای استنباط احکام شرعی خصوصا در این عصر که با پیچیدگی‌ها و مسائل مستحدثه خاصی روبرو است، نیازمند یکسری قواعدی است تا در استنباط، از آنها کمک گرفته و آنها را به‌عنوان معیار و میزان صحت و سقم فتاوای خود قرار دهد. یکی از آن قواعد، قاعده عدالت اجتماعی می‌باشد. عدالت اجتماعی مهمترین شاخص ارتقای حیات بشری بوده و برقراری آن یکی از هدف‌های مهم اسلام است. عدالت در نصوص قرآن کریم و روایتهای فراوان به‌عنوان هدف و مقصد دین و انبیا معرفی شده است. ما در این نوشتار به بررسی مفهوم و ماهیت عدالت اجتماعی به‌عنوان یک قاعده فقهی که فقیه در استنباط حکم شرعی بی نیاز از آن نیست، خواهیم پرداخت. بیان خواهد شد که فقیه؛ هم بصورت حکم اولی می‌تواند از این قاعده برای اثبات یا نفی حکمی استفاده کند و هم به‌عنوان معیار و میزان برای سنجش صحت و سقم استنباط‌های خود که در این صورت بر ادله دیگر حاکم خواهد بود. برای اثبات این قاعده به دلایلی از جمله کتاب، سنت، اجماع و عقل استناد خواهیم کرد و نمونههایی از کاربرد این قاعده در استنباط احکام را در دو محور (مصدر استنباط احکام و معیار سنجش استنباط) ذکر خواهیم کرد. دانلود مقاله
تحلیل فقهی حمایت از کالای ایرانی (داخلی)
در ظلیعه مقاله می‌خوانیم: هر جامعه‌‌ای جهت رسیدن به اهداف خود نیازمند استقلال سیاسی، فرهنگی و اقتصادی است. از جمله عوامل تحقق استقلال کشور، خودکفایی در رفع نیازهای اولیه مردم است. بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، رهبر کبیر انقلاب امام خمینی۱ و در ادامه مقام معظم رهبری حضرت آیهالله خامنه‌ای بیشترین تاکید بر مساله خودکفایی در مسائل اقتصادی را مطرح کرده‌اند. در سال‌های اخیر نیز تاکیدات و تلاش‌های زیادی در حمایت از تولیدات داخلی، در راستای تحقق استقلال کشور مطرح شده است. پژوهش حاضر در راستای تحقق استقلال سیاسی، فرهنگی و اقتصادی، مبانی فقهی حمایت از تولیدات ایرانی (داخلی) را مورد تجزیه و تحلیل قرار داده و براساس قواعد فقهی؛ قاعده نفی سبیل، قاعده حفظ نظام، قاعده لاضرر، قاعده لزوم اعداد و ارهاب، قاعده حکم حکومتی، قاعده اهم و مهم، نظریه وجوب حمایت و استفاده از کالای ایرانی (داخلی) را مطرح نموده است. دانلود مقاله
راهکارهای مقابله با جنگ نرم در نظام ولایی
جنگ نرم از مسائل مهم جمهوری اسلامی ایران، در یک دهه گذشته بشمار می‌رود. این پژوهش با طرح این پرسش اساسی که راهکارهای مقابله با جنگ نرم در نظام ولایی کدامند، این انگاره را مطرح می‌کند که با توجه به ابعاد نظام ولایی، می‌توان این راهکارها را در ساحت مشروعیت، بمثابه مبنای اندیشه‌ای نظام ولایی، در عرصه ساختار به عنوان ساز و کار اجرایی و سازمانی حاکمیت سیاسی، در حوزه رهبری به عنوان بعد مدیریتی حکومت اسلامی و در سپهر امت بر پایه بدنه اجتماعی دولت اسلامی نشان داد. این تحقیق بر اساس هدف، کاربردی توسعه‌ای است و از لحاظ روش، تاریخی مقایسه‌ای است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که در جامعه اسلامی می‌توان از سه الگوی «نظام ولایی نبوی»، «نظام ولایی علوی» و «نظام ولایی مبتنی بر ولایت فقیه» ویژه عصر غیبت، سخن گفت و الگوهای انحرافی آن، که از طریق جنگ نرم متصور است، را می‌توان با مطالعه تطبیقی بر صدر اسلام در دو الگو برشمرد. دانلود مقاله
تحلیل مدیریت منابع عمومی ثروت (انفال) با تاکید بر انفال در حکومت اسلامی
دراین مقاله می‌خوانیم: جایگاه تاثیرگذار منابع ثروت و اموال عمومی (انفال) در نگاه وحی و سیره پیامبر اعظم۹ و اهل بیت: در مصرف و نیز چگونگی مالکیت آن، از آغاز اسلام تاکنون مورد توجه اندیشمندان اسلامی بوده است. ازهمین‌رو، مباحثی مانند گونه‌های انفال و نیز کیفیت تصرف و مالکیت آن، همواره محل نزاع و مناقشه فریقین قرار گرفته است. جستار پیش رو با نگاهی تازه، برخی اختلافات فریقین در این باره را مورد واکاوی قرار می‌دهد و در ادامه با نگاهی تطبیقی و مقایسه‌ای به مصادیق انفال در فرهنگ وحیانی و سیره نبوی۹ و اهل بیت پاکش:، ضمن رفع تعارض آیات انفال و خمس و دفع شبهه نسخ، دیدگاهی نو و قابل جری در بهره‌گیری از آنها را در حکومت اسلامی تحت اشراف ولی فقیه ارائه خواهد داد. در این نوشته اثبات می‌شود که از نگاه قرآن کریم و سیره نبوی۹ و کلام اهل بیت:، انفال مربوط به شان حقوقی پیامبر (نبوت و ولایت) و اهل بیت (امامت و ولایت) است که به جانشینان آنان به عنوان حاکمان اسلامی در جهت تامین منافع عامه مردم و اداره حکومت انتقال می‌یابند و در عصر غیبت در اختیار ولی فقیه که حکومت، اجرا و اداره جامعه دینی را بر عهده دارد، قرار می‌گیرد. دانلود مقاله
الگوی رهبری معنوی هوشمند (الگوی رهبری آیت‌الله خامنه‌ای)
در این پژوهش، نگارنده به منظور تبیین الگوی رهبری آیهالله خامنه‌ای در پاسخ پرسش چیستی این الگو با روشی توصیفی تحلیلی به ساماندهی پژوهش پرداخته است. با این توصیف، برای گردآوری اطلاعات از روش کتابخانه‌ای و برای تحلیل داده‌ها از روش تحلیل محتوا استفاده شده است. نتایج تحقیق نشان می‌دهد که سبک معظم له در رهبری، مبتنی بر نوعی هوشمندی معنوی است. بر اساس این تحقیق، الگوی مورد نظر، دارای مولفه‌های سختافزاری (رهبری سخت) و نرم افزاری (رهبری نرم) است؛ مولفه‌های سخت در الگوی رهبری معنوی هوشمند، در برگیرنده مواردی همچون امور نظامی، اقتصاد و موقعیت جغرافیایی و ژئوپلتیکی است و مولفه‌های نرم در این الگو، مشتمل بر مواردی همچون معنویت و خداگرایی، دانش و فناوری، فرهنگ، سیاست، امنیت درون و برون مرزی است. یادآور می‌شود که اساس کاربست رهبری معظم له با توجه به رهبری نرم، با ابتنای بر مولفه معنویت بوده؛ مع الوصف رهبری سخت از الزامات رهبری معنوی هوشمند با توجه به پیچیدگی‌های تحول دنیای بین الملل تلقی می‌شود. دانلود مقاله
جایگاه کرامت انسانی در جامعه آرمانی قرآنی
آرمانشهرها ذاتا مبتنی بر ارزشها هستند و هیچ نظریه آرمانی بدون توجه به امور اخلاقی و ارزشی نمیتواند در سطح نظریه آرمانشهری مطرح شود. در میان ارزشها و اخلاقیات، کرامت ذاتی انسان در صدر قرار دارد و در نتیجه مقدم بر دیگر ارزشهاست. این ادعایی است که قرآن کریم نیز بدان پرداخته است. ایده اصلی نوشتار حاضر این است که قرآن کریم به عنوان مهمترین منبع معرفتی اسلام، حاوی الگویی از نظام آرمانشهری است که طبعا کرامت انسان، روح آن را تشکیل می‌دهد. شاید بتوان با الگوهای نظری متفاوتی کرامت ذاتی و اکتسابی انسان را در نظام آرمانی قرآن کریم مورد بررسی قرار داد، اما این نوشتار در چارچوب نظریه «آرمان نامحدود» محمدباقر حکیم که برگرفته از قرآن کریم است، سامان داده شده است. یافتهها نشان می‌دهد که در تمامی مراحل و اصول پنجگانه این نظریه؛ یعنی «پرستش خداوند»، «حرکت آگاهانه»، «حرکت مشقتآمیز»، «تغییر کیفی» و «تغییر کمی» هر دو گونه کرامت ذاتی و اکتسابی حضور روشن و برجستهای دارد و شواهد بسیاری برای آن از آیات قرآن می‌توان ارائه نمود. مطالعه کرامت انسانی در چارچوب نظریه آرمان نامحدود، تنها شمه‌ای از ظرفیتهای آرمانشهر قرآنی را نشان می‌دهد. دانلود مقاله
یاداوری می‌شود؛ فصلنامه علمی _ پژوهشی حکومت اسلامی، به صاحب امتیازی دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری و مدیر مسئولی سیدابراهیم رئیسی و سردبیری سیدهاشم حسینی بوشهری منتشر می‌شود.
