تحلیل و بررسی «نقش سؤال راوی در استنباطات فقهی»

رساله سطح چهار حوزه علمیه خراسان با عنوان «بررسی و تحلیل نقش سؤال راوی در استنباطات فقهی» به همت مدیریت مدارج علمی معاونت آموزش این حوزه در محل مرکز مدیریت دفاع شد.

به گزارش شبکه اجتهاد، جلسه دفاعیه رساله سطح چهار حجت‌الاسلام محمد زنده‌دل با عنوان «بررسی و تحلیل نقش سؤال راوی در استنباطات فقهی» با حضور حجج‌اسلام والمسلمین مجتبی الهی خراسانی و مرتضی نوروزی در مقام اساتید داور، برگزار شد.

تدوینگر این رساله با اشاره به اینکه سؤال راوی قوی‌ترین قرینه در تشخیص دلالت حدیث می‌باشد و از دیرباز جزو عناصر مؤثر در استنباط احکام شرعی بوده است، گفت: حدود نیمی از احادیث شرعی در جواب سؤال راوی صادرشده و در بسیاری از موارد، جواب معصوم بدون ملاحظه پرسش راوی، به‌کلی نا‌مفهوم است و یا در فهم آن تردید وجود دارد.

وی تصریح کرد: سؤال راوی از منابع اصلی استخراج فهم او، ارتکازاتش و سیره‌های موجود در عصر معصومان است و شناسایی مجرای قاعدۀ العبره و اصطلاح ترک استفصال که موجب الغای خصوصیت و توسعه حکم است، بدون مطالعه سؤال راوی ممکن نیست.

دانش آموخته حوزه علمیه خراسان بابیان اینکه روش‌های متفاوتی جهت علاج تعارضات حدیثی به کمک پرسش راوی وجود دارد که گاه موجب رفع تعارض و گاه نیز سبب ترجیح یک حدیث بر دیگری می‌شود، افزود: با وجود اینکه سوال راوی حجم عظیمی از استنباطات را تحت تأثیر خودش قرار داده ولی در کتب فقهی و اصولی در مورد ضوابط و قلمرو آن بحثی مطرح نشده است. هرچند اصولیان در مورد اعتبارسنجی عناصر مشترکه به‌طور مفصل بحث کرده‌اند، ولی هیچ‌گاه مباحث نظری مربوط به اعتبارسنجی سؤال راوی، فهم وی و ارتکازات استخراج‌شده از آن را به بحث نگذاشته‌اند؛ ازاین‌رو ضروری است بحث مستقلی پیرامون این مسئله مطرح شود تا جای خالی این مباحث را تا حدی پر کند.

زنده‌دل ادامه داد: مطالعه پیرامون سؤال راوی و تأثیر آن در احادیث شرعی به‌خصوص نوع افتایی آن موجب می‌گردد تا نگاه فقیه به سؤال راوی به‌خصوص در احادیث إفتایی، تنها به‌عنوان یک عامل صدور محدود نشود بلکه آن را به‌عنوان بخشی از یک گفتگوی طرفینی به شمار آورده و همیشه از دریچۀ سؤال راوی به سخن معصوم بنگرد. این نوع نگاه به سؤال و جواب، در حلّ بسیاری از ابهامات احادیث فقهی راه گشا خواهد بود.

وی گفت: در این رساله با رویکردی توصیفی – تحلیلی تلاش می‌شود تا باملاحظه آثار بزرگان و مطالعه دربارۀ سؤال راوی و مطالب مرتبط با آن، به تجزیه‌وتحلیل پرسش راوی پرداخته و میزان تأثیر آن در استنباط احکام شرعی، به‌دقت مورد کنکاش قرار گیرد.

تدوینگر رساله بابیان اینکه در این رساله برای اولین بار به مباحث نظری اعتبار سنجی سؤال راوی، فهم راوی و ارتکازات راوی پرداخته‌شده است، تصریح کرد: سؤال راوی در تفسیر جملات، توضیح مفردات، شناسایی جنس و نوع حکم، تعیین وجه صدور حکم و تشخیص قیود در احادیث فقهی نقش مهمی دارد.

این دانش آموخته حوزه علمیه خراسان، ابراز کرد: ملاحظه مثال‌های مذکور در سؤال راوی، توجه به مدخول کلمه سؤال، بررسی مسئله مذکور در یک باب، مطالعه مسئله ماقبل و مابعد در حدیث واحد و دقت در برخی کلیدواژه‌های موجود در پرسش راوی ازجمله روش‌های به‌کارگیری سؤال راوی در رفع ابهام است.

زنده‌دل اضافه کرد: صلاحیت جواب معصوم برای عموم وضعی، مسبوق بودن آن به سؤال خاص راوی، استقلال جواب در دلالت، عدم مخالفت آن با قواعد شرعی و تمام الموضوع نبودن مورد سؤال راوی، ازجمله مقوّمات قاعدۀ العبره است که موجب الغاء خصوصیت سؤال راوی می‌گردد.

وی در پایان گفت: این تحقیق در چهار بخش کلیات، توسعه و تضییق حکم شرعی با محوریت سؤال راوی، برداشت‌ها و مفروضات سائل و رفع ابهام و حل تعارض، تنظیم‌شده است.

گفتنی است، تدوینگر این رساله از هدایت و راهنمایی حجج‌اسلام والمسلمین سید علی دلبری در مقام استاد راهنما و سید محسن حسینی فقیه، به عنوان استاد مشاور، بهره برده است.