شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
حجت‌الاسلام مهدی درگاهی، استاد حوزه، در کرسی «حکم مصافحه با اجنبیه غیرمسلمان در تشریفات بین‌الملل» به بررسی ادله موافقان و مخالفان پرداخت و تأکید کرد: همانطور که رهبر معظم انقلاب فرمودند، مصلحت در عمل به آموزه حرمت مصافحه با اجنبیه در تمامی فروض مسئله است، زیرا باعث تمایز جامعه اسلامی با غیراسلامی و برانگیختن احترام دیگران می‌شود.
به گزارش شبکه اجتهاد، حجت‌الاسلام والمسلمین مهدی درگاهی، استاد سطوح عالی حوزه علمیه، در کرسی «حکم مصافحه با اجنبیه غیرمسلمان در تشریفات بین‌الملل» گفت: اولین نکته تبیین مفهوم تشریفات است؛ تشریفات به مجموعه آدابی گفته می‌شود که در سطوح بین‌الملل در تعامل و روابط بین دولت‌ها، در نحوه برگزاری مراسم رسمی بین رؤسای کشورها، اعضای هیئت‌های دیپلماتیک و نمایندگان سیاسی کشورها و یا در کنفرانس‌‌ها و همایش‌ها و مجامع بین‌المللی و غیربین‌المللی که میزبان تجار و کارشناسان دینی و غیردینی و… هستند وجود دارد و در قالب مکاتبات، مراسلات، ملاقات‌ها و مذاکرات اعمال می‌شود و ممکن است در قالب یک قرارداد نوشته شده یا بر اساس حسن سلوک و رعایت ادب و نزکت باشد.
وی افزود: این آداب و رسوم ناشی از قراردادهای اجتماعی مرسوم در عرف بین‌الملل است که ساده و روان در دست همگان قرار دارد و بر مکلفان عرصه تشریفات بین‌الملل لازم است که از آن آگاهی داشته باشند و سهل‌انگاری در یادگیری و به کار بستن این قواعد موجب مخدوش شدن روابط مهمان و میزبان در فرایند استقبال خواهد شد. مواردی مانند سلام دادن، معرفی، آشنایی، خوشامدگویی و مصافحه در روحیه و قضاوت مهمان در مورد میزبان تاثیر زیادی خواهد داشت و گفته شده است طرز دست دادن، میزان فاصله، ژست، نوع نگاه و قیافه افراد تاثیر فراوانی دارد.
استاد حوزه علمیه بیان کرد: ضرورت بحث ما در این است که به‌کارگیری این آداب و رسوم در مواردی که در شرایط عادی در فقه اسلامی ممنوع است با حساسیت ویژه‌ای مطرح می‌شود؛ سؤالی که در فرایند تشریفات برای هر نهاد، سازمان و دولت اسلامی در فرایند استقبال مطرح می‌شود این است که حکم دست دادن با نامحرم چیست؟ این موضوع دو جنبه و فرض دارد یکی دست دادن مرد مسلمان با زن نامحرم و دیگری دست دادن زن مسلمان با مرد نامحرم؛ در هر دو فرض هم ممکن است نامحرم مسلمان باشد یا غیرمسلمان، یعنی ۴ وجه داریم ولی بحث ما دست دادن مرد مسلمان با زن نامحرم و غیرمسلمان است.
دو دیدگاه درباره دست دادن با زن نامحرم
درگاهی اضافه کرد: دو نظریه در مورد دست دادن با اجنبی غیرمسلمان وجود دارد، طبق فتوای مشهور، دست دادن با نامحرم جایز نیست، مگر اینکه چیزی حائل و حجاب شود و قصد سوئی هم در کار نباشد، در اینجا سخن از عدم جواز دست دادن با اجنبی است چه مسلمان و چه غیرمسلمان، برخی در شرح بر عروه، بر این حکم حاشیه نزده‌اند؛ یعنی این حکم را پذیرفته‌اند، ولی برخی معتقدند که چطور نگاه به سر و صورت زن اجنبی غیرمسلمان اگر قصد ریبه نباشد اشکالی ندارد پس دست دادن بدون ریبه هم باید همین‌طور باشد.
این پژوهشگر تصریح کرد: این حکم به برخی بزرگان منسوب شده است؛ مثلا سیدجواد علوی طباطبایی به نقل از آیت‌الله منتظری نقل کرده که در محضر آیت‌الله بروجردی نشسته بودیم و یکی از محققان و فضلا خطاب به آیت‌الله بروجردی گفت که ما در مرکز اسلامی هامبورگ با زنانی مواجه هستیم که مسلمان نیستند و وقتی می‌آیند دستشان را به سوی ما دراز می‌کنند تا با آنها دست بدهیم، ولی وقتی ما دست نمی‌دهیم آنها احساس می‌کنند که هتک صورت گرفته؛ یعنی به جای جاذبه دافعه ایجاد می‌کنیم و آیت‌الله بروجردی هم فرمودند اگر این طور است دست بدهید و حکم دست دادن با اجنبیه در این موارد ساقط می‌شود.
درگاهی اضافه کرد: آقای منتظری نقل کرده که شیخ محمدتقی قمی که در مصر فعالیت می‌کرد خدمت آیت‌الله بروجردی رسید و گفت که برخی موارد وجود دارد که مثلا سفارت هلند در مصر برای روز ملی‌شان همه نمایندگان سیاسی و شخصیت‌ها را دعوت می‌کنند و ما هم به نمایندگی از شما به آنجا می‌رویم و با افرادی مواجهیم که دست به سوی ما دراز می‌کنند و اگر دست ندهیم احساس هتک دارند و آقای بروجردی فرمودند که اشکالی ندارد دست بدهید. آقای منتظری گفت بعد از این که آقای بروجردی این حکم را فرمودند آرام به بنده گفتند من تعجب می‌کنم فقهای ما ادله نظر به اجنبیه بدون ریبه را حمل به صورت و سر کرده‌اند ولی به دست دادن بدون ریبه منصرف نشدند؛ یعنی آقای بروجردی، هم به حکم اولی و هم به حکم ثانوی خدشه بر حکم و ادله مشهور فقها کرد. این اشکال سبب شده تا برخی شاگردان آقای بروجردی نظر او را تقویت کرده است و فتوا هم دادند که دست دادن با نامحرم بدون قصد التذاذ و ریبه اشکالی ندارد.
دو روایت از امام صادق(ع)
وی اظهار کرد: با تتبعی که ما کردیم دو دلیل می‌تواند مورد احتجاج یک فقیه قرار بگیرد؛ یکی روایت ابوبصیر است که در مورد زنی است که ذات محرم نیست و دیگری از روایت موثق سماعه در مورد زنی است که ازدواج با او حلال است؛ ذات محرم یعنی کسی که ازدواج با او حرام است. در نتیجه حرمت دست دادن برای کسانی که ازدواج با آنها حلال دانسته می‌شود جعل شده است؛ یعنی این حکم مشمول زنان اهل کتاب که ازدواج با آنها حرام است نمی‌شود.
درگاهی بیان کرد: برخی صاحبنظران عرصه فقه وقتی با کمبود ادله روبه‌رو شدند به ادله دیگری پناه بردند مثلا گفتند دست دادن با زنان اهل کتاب چون از مصادیق تولی و محبت به آنهاست روشن است که از اعظم محرمات است. ادله دیگری هم مورد استفاده بوده مثلا شهرت فتوایی، سیره قطعی متشرعه و اجماع ولی از نظر فنی می‌توان گفت اثبات شهرت و اجماع با تشکیک همراه است، زیرا نظر علمای متاخر است و با توجه به اینکه فتوای فقهای قدیم، خوب به ما منتقل نشده نمی‌توان یا قطعیت چیزی گفت. البته تسالم (چیزی که اختلاف فقها در آن ممکن نیست). فقها در فهم حرمت از دو روایت ذکر شده با نادیده گرفتن اختلاف برداشت‌ها می‌تواند این نتیجه را بدهد که فقها با همه اختلافاتی که در مبانیِ اخذ و تحلیل حدیث دارند دلیلی بر عمومیت حرمت مصافحه با نامحرم را از آنها به دست آورده‌اند.
ادله حلال بودن نگاه به زن نامحرم قابل تعمیم به مصافحه نیست
درگاهی اضافه کرد: دلیلی که قائلان به عدم حرمت آورده‌اند، این است که معتقدند دلیل ما برای حلیت نگاه به اجنبیه، مطلق است؛ یعنی می‌توان به سر و صورت زن نامحرم غیرمسلمان حتی با ریبه نگاه کرد ولی برخی فقها خودشان با توجه به اطلاق، قصد ریبه را مطرح کرده و گفته‌اند نگاه با قصد ریبه حلال نیست؛ اینها معتقدند چرا این قید را در بحث مصافحه به کار نگیریم و بگوییم اگر با قصد ریبه باشد حرام است وگرنه اشکالی ندارد. البته واضح است که اطلاق و تقیید ادله دلیل لازم دارد و در اینجا تسالم فقها وجود ندارد و بین آنها اختلاف رای داریم؛ نقلی که از آیت‌الله بروجردی مطرح شد این بود که وی معترض بود که چرا فقها چنین کاری را نکرده‌اند و همین امر نشان می‌دهد تسالم بین فقها وجود نداشته است. بنابراین حرمت مصافحه با اجنبیه به خصوص اجنبیه مسلمان حرمت دارد.
استاد حوزه علمیه با بیان اینکه چه کنیم تا در تعاملات بین‌المللی برخی مشکلات ایجادشده را رفع یا طعنه برخی نویسندگان را دفع کنیم، گفت: وارد بحث ثانوی می‌شویم. شکی نیست که اهم بر مهم مقدم است و وقتی عنوان مصلحت و هتک پیش آمد بحث ثانوی شده و حکم هم تابع آن است، ولی ابتدا باید اهم و عنوان ثانوی را برای یک موضوع ثابت کنیم. ممکن است گفته شود چنانچه الان هم می‌گویند مطابق برخی قراردادهای اجتماعی اگر رفتاری مخل کرامت انسانی طرف مقابل باشد مصلحت نیست و فرد مکلف در دوگانه بین هتک‌کردن طرف مقابل و حرمت دست دادن با اوT هتک را اهم می‌داند ولی به فرض بپذیریم هتک حرمت رخ می‌دهد یا خیر که همین محل بحث است، معتقدم وقتی به طرف مقابل این حکم شرعی تفهیم شود که ما به دلیل رعایت دستور دینی خودمان به شما دست نمی‌دهیم اسائه ادب در کار نخواهد بود.
احترام در روابط بین‌الملل
وی تصریح کرد: چطور کسی که از هندوستان به کشور دیگری می‌رود مسئول تشریفاتش می‌گوید گوشت گاو برای ما استفاده نشود و عرف روابط بین‌الملل هم به آن احترام می‌گذارد و پذیرفته است، آن وقت ما در بحث مصافحه کوتاه بیاییم. ممکن است گفته شود بحث هتک را کنار بگذاریم، ولی گاهی مقامات ایران در هر سطحی دیدارهایی با مسئولان کشورهای دیگر دارند و آنها با اینکه به تشریفات ما آگاه هستند و بعد از ۴۰ سال همه این مسئله را می‌دانند، ولی عمدا یا سهوا باز دست دراز می‌کنند و اگر ما دست ندهیم پوزخند می‌زنند و در دوربین‌ها ثبت می‌شود و ممکن است موجب خجالت مسئولین نظام شود، لذا از باب مصلحت آن را حل کنیم.
درگاهی بیان کرد: حکم مصلحتی داریم، ولی مصلحت را چه کسی باید تشخیص دهد؟ مسئولان وزارت خارجه یا فقها. بنده معتقدم ترک یک آموزه اسلامی نباید زمینه اختلال در کیان اسلام ایجاد کند و دچار اعمال سلیقه فردی و گروهی و حزبی شود. برخی رفتارها نشان‌دهنده تفاوت ظاهری اسلام ناب با دیگر مذاهب و ادیان است و تقید به آن تمایز میان یک مسلمان واقعی با غیرمسلمان ایجاد می‌کند و نباید به بهانه حکم ثانوی لوث شود.
وی تأکید کرد: مقام معظم رهبری فرمودند که سفرای ما در نمایندگی‌های خارجی بر حفظ صددرصد ظواهر اسلامی نسبت به خود و خانواده و همکارانشان توجه کنند و به هیچ وجه انعطاف نشان ندهند، زیرا قوام دیپلماسی ما به این است که سیادت آموزه‌های اسلامی را حفظ کنیم و تجربه فعالان عرصه تشریفات بیانگر همین موضوع است که وقتی یک مسلمان به اصول خود پایبند است، احترام طرف مقابل را برمی‌انگیزد. رعایت این اصل، احترام طرف مقابل را برمی‌انگیزد و مصلحت در عمل به آموزه حرمت مصافحه با اجنبیه در تمامی فروض مسئله است./ ایکنا
