شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
حجت‌الاسلام والمسلمین شبیری زنجانی با بیان اینکه امروز در تحول دیجیتالی هستیم و نیازمند نهضتی که بتوانیم به درستی از این نرم‌افزارها استفاده کنیم، گفت: برخی با تکیه بر اطلاعات موجود در نرم‌افزارهای مرکز نور توهم اجتهاد پیدا می‌کنند و این از مشکلات این دوره است، در صورتی که پژوهش‌های ما در مرحله متوسط و آمیزه‌ای از دستی و رایانه‌ای است.
به گزارش خبرنگار اجتهاد، حجت‌الاسلام والمسلمین سیدجواد شبیری زنجانی، در آیین رونمایی از دانشنامه تخصصی رجال شیعه با عنوان درایه النور ۳ و نسخه دوم نرم‌افزار کتابخانه رجال شیعه و اهل‌‌سنت که با حضور علاقه‌مندان و پژوهشگران حوزه حدیث برگزار شد، گفت: رجال و شناخت حالات راویان در زمان‌های کهن به وسیله کتب رجالی سامان می‌گرفت ولی به تدریج این ایده شکل گرفت که منبع جدیدی به نام اسناد می‌تواند کارآیی بیشتر از کتب رجالی داشته باشد و شاید آغازگر این روش صاحب معالم باشد.
مدیر این پروژه، افزود: اولین کار جدی هم جامع‌الروات مرحوم اردبیلی است و سپس کار آیت‌الله بروجردی بود که عرضه نشد ولی معجم رجال الحدیث آیت‌الله خویی عرضه شد. فهارس آیت‌الله زنجانی هم در ۴۰ جلد آماده خواهد شد.
شبیری زنجانی با اشاره به انگیزه تألیف جامع الروات اردبیلی، گفت: آیت‌الله بروجردی در مقدمه این اثر گفته است کتب رجالی نقص دارند و ما نیازمند اسناد هستیم. محور اصلی جامع الروات رجال استرآبادی است و اردبیلی آن را توسعه داده و فقط مخصوص راویان است. معجم الرجال هم کتابی بسیار سازمان‌یافته است و در بین کتب شیعه و سنی، کتابی به منظمی این اثر نداریم و خیلی مهندسی‌شده است.
وی با بیان اینکه ما تا جایی که می‌توانستیم تلاش کردیم اجتهادات خودمان را اعمال نکنیم و اگر در جایی اعمال شد موارد مورد اجتهاد روشن باشد، افزود: از جمله چنین اجتهادات مطلبی است که در مورد ابن‌جمهور وارد نرم‌افزار شد ولی مشخص کردیم که استنباط خود ماست.
شبیری زنجانی با اشاره به فرایند تولید معجم رجالی، گفت: بازسازی اسناد اولین مرحله است و تلاش ما بازسازی براساس پرهیز از عدم استنباط خودمان انجام شد. مرحله دیگر هم مستندسازی اجتهادات در صورت لزوم است یعنی برخی مواقع اجتهاد لازم است ولی حتماً باید مستند باشد تا اعتماد مخاطب جلب شود.
استاد حوزه علمیه قم ادامه داد: بعد از بازسازی سند، نیازمند یکسری کارها مانند تمیز مشترکات و توحید مختلفات هستیم که این کار در جامع الروات خوب انجام شده ولی در معجم رجال آیت‌الله خویی وجود ندارد. ار دبیلی در جامع الروات گفته است من هر راوی یک سند را که می‌بینم تمیز مشترکات(مشترک بودن با راوی همنام) می‌کنم و جایی که نتوانسته این کار را بکند در انتهای کتاب ذکر کرده است.
شبیری زنجانی با اشاره به برخی اغلاقات در جامع الروات، تصریح کرد: این کتاب روش خاص خود را دارد که اگر محققان با آن آشنا نباشند گرفتار برخی خطاها خواهند شد که متأسفانه از سوی برخی چون محدث قمی هم رخ داده است که البته چنین اشکالاتی در کتاب آیت‌الله خویی نیست.
وی افزود: تلاش کردیم براساس سیاستگذاری روشن، برنامه‌ها را با مستندسازی دقیق پیش ببریم. ما امروز در تحول دیجیتالی هستیم لذا نیازمند نهضتی هستیم که بتوانیم به درستی از این نرم‌افزارها استفاده کنیم؛ برخی با تکیه بر اطلاعات موجود در نرم‌افزارهای مرکز نور توهم اجتهاد پیدا می‌کنند و این از مشکلات این دوره است، در صورتی که پژوهش‌های ما در مرحله متوسط و آمیزه‌ای از دستی و رایانه‌ای است.
گفتنی است، در این مراسم که در ساختمان مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور) برگزار گردید، از نرم‌افزار درایه النور ۳ که به بازسازی و ارزیابی ۱۸۳۷۰۷ سند از کتب حدیثی مهم شیعه پرداخته است و کتابخانه‌ای حاوی متن ۵۸ عنوان در ۲۹۵ جلد کتاب رجالی و حدیثی را نیز ارائه کرده، رونمایی شد.
همچنیبن در کنار نرم‌افزار درایه النور ۳ از نرم‌افزار کتابخانه رجال شیعه و اهل‌‌سنت ۲ که مشتمل بر متن کامل ۲۵۸ عنوان کتاب در ۹۴۷ جلد، در موضوعات گوناگون: اصول و قواعد علم رجال، فواید رجالی، معاجم رجال‌الحدیث، کتب ثقات و ضعفا، مشترکات، اَنساب، کتب طرق و مشیخه، تحقیق الأسناد، طبقات صحابه، طبقات محدثان، تراجم، فهارس و کتاب‌شناسی از شیعه و اهل‌سنّت است نیز رونمایی گردید.
معرفی نرم‌افزار درایه النور ۳ / خرید آنلاین / اجری آنلاین
محتوای نرم‌افزار
* بازسازی و ارزیابی ۱۸۳۷۰۷ سند، شامل اسناد: کتب اربعه (الکافی، تهذیب، استبصار و من لایحضره الفقیه)، وسائل الشیعه و کتب شیخ صدوق (التوحید، الخصال، علل الشرائع، عیون أخبار الرضا(علیه‌السلام)، أمالی، ثواب الأعمال، فضائل الأشهر الثلاثه، کمال‌الدین، معانی الأخبار)
* متن ۵۸ عنوان در ۲۹۵ جلد کتاب رجالی و حدیثی
* تهیه فهارس تخصصی از پژوهش‌های اسناد و راویان
* شناسنامه جامع راویان احادیث
* بازشناسی عناوین اصلی راویان (۱۶۴۵۷ راوی) و تعریف معیار برای ۵۳۱۱ راوی
* تمییز مشترکات و فرآیند توحید عناوین مختلف یک راوی
* اعتبارسنجی ۱۷۴۸ راوی، استظهار اعتبار و مذهب از ۱۲۸ عبارت جرح و تعدیل
* پیاده کردن بخشی از توثیقات عام در ۲۵۸ راوی با تعبیر «علی التحقیق»
امکانات و قابلیت‌ها
* بازسازی اسناد، شامل: اسناد تعلیقی، تحویلی و ذیلی، حلّ مشکل إضمار و اشاره و الحاق طریق و مشیخه به ۹۸۲۵۵ سند
* ارزیابی اسناد، شامل: صحیح، موثق، ضعیف (عدم اتصال، مجهول، مهمل، مصرح)، معتبر، صحیح علی التحقیق
* امکان جست‌وجو در اسنادِ بازسازی‌شده
* بهره‌مندی از موتور جست‌وجوی پیشرفته نور، با قابلیت‌های: اولویت‌دهی پیشرفته به پاسخ‌ها؛ پالایش نتایج جست‌وجو بر اساس: کتاب، پدیدآور و زبان؛ انعطاف در برابر پیشوند و پسوند کلمات؛ محدود کردن جست‌وجو به: آیات، روایات و اشعار موجود در متون
تغییرات ورژن
جهت اطلاع کاربران محترم، اهم فعالیتهای صورت گرفته در این نرم افزار و مزایای آن نسبت به نسخه‌های قبلی مورد اشاره قرار می‌گیرد.
کتابخانه
کتابخانه استاندارد، قابلیت‌ها و ظرفیت‌های زیاد و متنوعی را در اختیار محققین قرار داده و به مثابه یک پژوهشگاه، مجموعه‌‌ای از امکانات و ابزارهای مورد نیاز یک پژوهشگر را فراهم می‌آورد. در این میان، پژوه نگار به عنوان دستیار محقق، بسته‌‌ای از امکانات را جهت فیش برداری، حاشیه نویسی و نمایه زنی و دسته بندی و منظم کردن پژوهش‌ها در اختیار وی قرار می‌دهد.
امکان ایجاد میز‌های پژوهشی متعدد و قفسه‌های کتاب شخصی با موضوعات دلخواه در کتابخانه و امکان تهیه لیست‌های منتخب از اسناد و راویان، از دیگر ابزارهایی است که نرم افزار را با نیازهای هر کاربر و محقق هماهنگ می‌نماید.
در این نرم افزار مجموع منابع از ۱۴ عنوان در نسخه قبل درایه و ۱۰ عنوان در اسناد شیخ صدوق به ۵۹ عنوان افزایش یافته است.و همچنین بین متون ۲۵ عنوان از این کتابها پیوند برقرار گردیده است.
در این نسخه علاوه بر کار پوشه‌های تخصصی سند و راوی، در کتابخانه نیز اسناد بازسازی شده و اجمالی از اطلاعات مربوط به هر سند ارائه گردیده است.
امکان مشابه یابی متن همه منابع موجود در کتابخانه و یا هر منبع دیگر، از ویژگی‌های این نسخه از نرم افزار می‌باشد.
اطلاعات جامع کتاب شناسی نیز این کتابخانه را به یک پژوهشگاه جامع و کاربردی برای پژوهشگران تبدیل کرده است.
کارپوشه سند
علاوه بر اتصال مشیخه «من لا یحضره الفقیه» که در نرم افزار اسناد شیخ صدوق ارائه گردید در این نسخه مشیخه «تهذیب الاحکام» و «الاستبصار» نیز به ابتدای اسناد افزوده گردیده است.
امکان محدود کردن و دسترسی به اسناد روایات یک معصوم خاص و یا یک باب از ابواب کتب حدیثی در این نسخه فراهم گردیده است.
در دسته بندی گونه‌های مختلف اتصال سند، انواع اسناد مرسل و در دسته بندی اعتبار سند، انواع اسناد ضعیف از یکدیگر تفکیک گردیده اند.
اسناد دارای اختلال نیز در یک بسته جداگانه در اختیار محققین گرامی قرار گرفته است.
اسناد بازسازی شده علاوه بر عنوان اصلی، بر اساس عنوان معیار نیز قابل مشاهده و استفاده می‌باشند.
همچنین این اسناد را می‌توان علاوه بر ترتیب الفبایی، بر اساس عنوان کتاب، تاریخ وفات مولف، ابواب حدیثی و ترتیب اسانید، مرتب کرد.
حذف تعابیر واسطه و نمایش جدولی راویان اسناد، امکان جدیدی است که محقق رجالی به کمک آن می‌تواند ترتیب الاسانیدی در اختیار داشته باشد که راویان آنها از معصوم علیه‌السلام به طرف مولف کتب حدیثی و یا بالعکس چیده شده اند.
مشابه یابی اسناد به همراه متن روایات با در صدی دلخواه از مشابهت، به پژوهشگر امکان می‌دهد مجموعه و خانواده‌‌ای از احادیث مرتبط را در اختیار گرفته و مورد بررسی و پژوهش قرار دهد.
کارپوشه راوی
در نسخه قبل، عرضه عناوین راویان در سه محیط جداگانه ـ راویان اسناد، مداخل کتب ثمانیه، مداخل معجم رجال الحدیث ـ تمرکز لازم برای یک پژوهش رجالی را ایجاد نمی‌کرد اما در این نسخه سعی شد با ایجاد فهرستی جامع از این سه محیط و افزودن مداخل ۶ عنوان دیگر از اهم کتب رجالی، تمرکز مورد نظر ایجاد گردد.
همچنین در پرونده راوی، تمام اطلاعات مربوط به شناسنامه و هویت راویان به همراه جرح و تعدیل آنها، در پنجره‌‌ای واحد در اختیار کاربر قرار می‌گیرد.
نمایش درختی شیخ یا روی عن (از شیخ تا معصوم) و شاگرد یا روی عنه (از شاگرد تا مولف کتاب)، از ویژگی‌های این نسخه می‌باشد. ضمن اینکه نمایش نموداری اساتید و شاگردان هر راوی و طبقه راوی با کیفیت بیشتری عرضه گردیده است.
کارپوشه ارتباط راویان
در نسخه قبل، ارتباط راویان با عنوان ترکیب و ارتباط در کار پوشه راوی با امکاناتی محدود عرضه شده بود، اما در این نسخه به جهت اهمیت و توسعه امکانات، در کار پوشه جداگانه‌‌ای قرار گرفت که در آن علاوه بر امکان پیدا کردن ارتباط بین دو راوی با تعداد واسطه‌های مختلف، می‌توان اسناد و جزء اسناد پر تکرار را با قابلیت‌های متعدد مشاهده نمود. البته این بخش از نرم افزار ظرفیت توسعه در زمینه‌های مختلف از جمله ترتیب اسانید را دارد که در نسخه‌های بعدی مورد استفاده قرار خواهد گرفت.
معرفی نرم‌افزار رجال شیعه و اهل‌‌سنت ۲ / خرید آنلاین / اجری آنلاین
محتوا
* متن کامل ۲۵۸ عنوان کتاب در ۹۴۷ جلد، در موضوعات گوناگون: اصول و قواعد علم رجال، فواید رجالی، معاجم رجال‌الحدیث، کتب ثقات و ضعفا، مشترکات، اَنساب، کتب طرق و مشیخه، تحقیق الأسناد، طبقات صحابه، طبقات محدثان، تراجم، فهارس و کتاب‌شناسی از شیعه و اهل‌سنّت
* متن قرآن کریم با قابلیت جست‌وجو در آیات، به همراه ترجمه
* ارتباط واژگان متن با چند دوره لغت‌نامه به همراه قابلیت جست‌وجو و دسته‌بندی مبتنی بر ریشه
* کتاب‌شناسی و گزارش اجمالی درباره محتوای منابع و شرح حال نویسندگان کتابها
امکانات و قابلیت‌ها
* بهره‌مندی از موتور جست‌وجوی پیشرفته نور، با قابلیت‌های: اولویت‌دهی پیشرفته به پاسخ‌ها؛ امکان پالایش نتایج جست‌وجو بر اساس: کتاب، پدیدآور و زبان؛ انعطاف در برابر پیشوند و پسوند کلمات؛ امکان محدودکردن جست‌وجو به: آیات، روایات و اشعار موجود در متون
* قابلیت مشابه‌یابی متون با امکان انتخاب درصد تشابه
* امکان ایجاد میز پژوهشی و ثبت پژوهش‌های کاربر
* دسترسی به ابزار پژوه‌نگار جهت یادداشت‌برداری از کتب برنامه و ساماندهی آنها
* امکان به‌روزرسانی برنامه از طریق اینترنت و ارسال نظر توسط کاربر
واقعا کار بزرگی شده و خدا به همه دست اندرکاران جزای خیر دهد
اما به نظر می رسد که در دو نرم افزار جدیدی که عرضه شده، کار کردن پیچیده تر شده و دسترسی ها سخت تر شده است. انس گرفتن با نرم افزار جدید خیلی مشکل تر از نرم افزار قبلی است. ای کاش در کنار کثرت محتوا و غنای مضمون به سادگی و آسانی هم بیشتر توجه می شد.
کاربران سالها با برنامه درایه و رجال قدیم انس گرفته بودند، این را نباید ازش غفلت کرد، قالب برنامه باید برنامه جوری ساخته شود که کاربر در انتقال به برنامه جدید بتواند براحتی ارتباط قرار کند و احساس کند در کنار اسانی کار با برنامه قبلی به برنامه جدید محتوای جدید هم افزوده شده است.
شاید از این جهت برنامه مکتبه الشامله که در طی این سالها بلحاظ محتوایی خیلی غنی تر شده مثال خوبی باشد. گزینه مقداری اصلاح شده،حجم محتوا هم خیلی غنی تر شده، ولی کاربر با نصب نسخه بروز احساس نمی کند، ارتباط گیری سخت است.