شریعت حداکثری؛ نگاهی انتقادی به مبانی و ادله

دفتر اول از سلسله مباحث گستره شریعت، درس‌گفتارهای استاد شیخ حیدر حب‌الله با عنوان «شریعت حداکثری؛ نگاهی انتقادی به مبانی و ادله» توسط نشر طه چاپ و به زیور طبع آراسته شد.

به گزارش خبرنگار اجتهاد، گستره نفوذ شریعت و میزان تأثیر آن بر تمامی ابعاد حیات انسان همواره عرصه مناقشه و اندیشه‌ورزی بوده است؛ آیا شریعت با دیدگاهی حداکثری توانسته است تمامی جنبه‌های خرد و کلان زندگی بشر را در قلمرو خود جای دهد؟ اگر شریعت چنین گستره‌ای را در بر دارد کدام ساز و کارهای اجرا برایش ترسیم شده است؟ این نظام چگونه می‌تواند در مواجهه با تغییرات پیاپی و پویایی‌های زندگی بشری اقتدار خود را حفظ کند؟ در سوی دیگر با روشن شدن محدودیت‌های اثباتی و عملی شریعت حداکثری آیا می‌توان رویکردهای بدیلی را یافت که مرزهای جدیدی در برابر دامنه نفوذ شریعت طراحی کنند؟

کتاب «شریعت حداکثری: نگاهی انتقادی به مبانی و ادله»، حاصل تلاش سعید نورا و مصطفی مهدوی ارجمند در نگارش و ترجمه درس‌گفتارهای اندیشمند معاصر، شیخ حیدر حب‌الله است که به همت نشر کتاب طه منتشر شده و به کاوش در این پرسش‌ها همت می‌گمارد: انگاره شریعت حداکثری را چگونه می‌توان تعریف کرد؟ و چه دلایل و مدارکی برای تأیید و تقویت این انگاره عرضه شده است؟

این اثر دیدگاه‌های هواداران شریعت حداکثری را واکاوی و چهار طیف استدلال‌های آنان شامل استدلال‌های عقلانی، عقلایی قرآنی و حدیثی را به گونه‌ای نظام‌مند تحلیل و نقد کرده است. در نهایت ضعف‌های، ذاتی نارسایی‌های دلالتی و اشکالات سندی فراوان این ادله آورده شده که در نتیجه به تزلزل پایه‌های نظریه شریعت حداکثری می‌انجامد.

ساختار محتوایی اثر

این کتاب، که دفتر نخست از مجموعه «گستره شریعت» است، سفری تحلیلی را از تعریف مفاهیم کلیدی آغاز می‌کند. فصل اول با موشکافی قاعده مشهور «ما من واقعه الا و لها حکم»، به خواننده کمک می‌کند تا ابعاد مختلف «حکم» (اقسام، مراتب) و «واقعه» (فردی/اجتماعی، ظاهری/باطنی) را درک کند. این فصل، ذهن را برای ورود به نقد ادله آماده می‌سازد.

قلب تپنده کتاب، فصل دوم است؛ جایی که نویسندگان با رویکردی انتقادی، به سراغ مهم‌ترین دلایل قائلین به فراگیری و شمول حداکثری شریعت می‌روند:

دلیل کمال دین: آیا کمال دین لزوماً به معنای وجود حکم جزئی برای هر واقعه است؟ کتاب این ملازمه رایج را به پرسش می‌گیرد.

آیات قرآن: استناد به آیاتی که بر جامعیت بیان قرآن دلالت دارند یا حق تشریع را منحصر در خداوند می‌دانند، مورد ارزیابی نقادانه قرار می‌گیرد. آیا این آیات، همان مدعای شریعت حداکثری را اثبات می‌کنند؟

اجماع و سیره متشرعه: کتاب با نگاهی تاریخی و تحلیلی، اعتبار و دلالت اجماع و سیره ادعایی در این زمینه را در هر دو سطح مذهبی (امامی) و اسلامی بررسی می‌کند.

ادله روایی: بخش قابل توجهی از کتاب به واکاوی تفصیلی و مجموعی روایات پرشماری اختصاص یافته که مهم‌ترین مستند نظریه حداکثری به شمار می‌روند.

نویسندگان صرفاً به نقل روایات بسنده نکرده، بلکه با بررسی سندی، دلالی، متنی و حتی در نظر گرفتن سیاق تاریخی (مانند تقابل با قیاس یا زمینه تثبیت امامت)، فرضیه‌هایی نو برای فهم این روایات ارائه می‌دهند و تعارض آن‌ها با دسته‌ای دیگر از نصوص (مانند روایات عفو) را برجسته می‌سازند.

کتاب «شریعت حداکثری» صرفاً یک گزارش نیست، بلکه یک گفت‌وگوی انتقادی با یکی از رایج‌ترین انگاره‌ها در فقه و کلام است. نتایج به‌دست‌آمده از بررسی هر دسته از ادله، به‌ویژه تحلیل عمیق روایات، خواننده را به تأمل جدی وامی‌دارد و نشان می‌دهد که پشتوانه استدلالی نظریه شمول حداکثری، آن‌چنان‌که در نگاه اول به نظر می‌رسد، قطعی و خدشه‌ناپذیر نیست.

این اثر برای تمام پژوهشگران، دانشجویان و علاقه‌مندان به مباحث فقهی، اصولی و کلامی که به دنبال فهمی عمیق‌تر و نگاهی نقادانه به مسئله گستره شریعت در جهان معاصر هستند، مطالعه‌ای ضروری و روشنگر خواهد بود.

گفتنی است، چاپ اول کتاب «شریعت حداکثری، نگاهی انتقادی به مبانی و ادله» نگارش و ترجمه درس‌گفتارهای شیخ حیدر حب الله به کوشش سعید نورا و مصطفی مهدوی ارجمند در ۳۹۷ صفحه و به قیمت ۵۹۰ هزار تومان از سوی نشر طله روانه بازار نشر شده است. علاقه‌‌مندان برای تهیه اثر با تخفیف می‌توانند از اینجا اقدام نمایند.

براساس خبر دریافتی در ماه‌های آینده، دفتر دوم از سلسله مباحث گستره شریعت با عنوان «شریعت حداکثری در آزمون واقعیت؛ نقد کارآمدی راه‌کارهای فقهی در خروج از بن بست متغیرها» روانه بازار کتاب خواهد شد.