اجتهاد و اصول فقه

بزرگان ما، علمای ما چیزی به نام احکام حکومتی یا حتی حکم حکومی به معنای مصطلح فعلی ندارند. این‌ها در بحث قضا، هنگامی که حکم قضایی را مطرح می‌کنند، اصطلاحی به نام حکم حاکم را ذیل حکم قضایی می‌آورند و از یک جنس می‌دانند؛ با این تفاوت که اگر در فصل خصومت باشد، آن را حکم قضایی می‌گویند و اگر …

رئیس مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی با اشاره به راه‌اندازی سامانه هوشمند «گفت‌وگو با احادیث» گفت: این نخستین دستیار هوشمند در حوزه حدیث‌پژوهی در جهان اسلام است که بر پایه دانش بومی توسعه یافته و به منابع حدیثی متقن و قابل اعتماد تکیه دارد. به گزارش شبکه اجتهاد، حجت‌الاسلام والمسلمین محمدحسین بهرامی رئیس مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور)، در …

حل معضلات اقتصادی و اجتماعی با رویکردهای فقهی متعارف یا متصلب امکان‌پذیر نیست؛ نه می‌توان با اصول عملیه نظام اقتصادی اسلام را گره‌گشا بود و نه با عدول از اصول فقه، به حل مسائل حاکمیتی دست یافت. اندیشه‌ای منجمد و یخ‌زده که از آن نظام‌سازی برنمی‌آید، هرگز پاسخگوی نیازهای تمدنی نوین نخواهد بود. همچنین، فقه بدون منظومه و درک کرامت …

سیره بنابر اتفاقاتی که در جامعه بشری می‌افتد بروز و ظهور پیدا می‌کند و چه‌بسا عقلاً ملاک و مصلحتی را که می‌فهمند ظنی و یا اشتباه بوده و ملاک واقعی غیرازآن باشد یا لااقل ملاک نزد شارع، غیرازآن باشد. در سیره عقلاییه، بیع صبی ممیز صحیح و نافذ است، درحالی‌که شارع شرط دیگری مثل بلوغ را نیز به آن اضافه …

شبکه اجتهاد: در سپهر دانش اصول، محقق عراقی را از افلاک سه‌گانه این علم به شمار می‌آورند. بسیاری از پژوهندگان بر این باورند که وی صاحب مکتبی اصولی است با روش‌ورزیِ ویژه که شناسایی آن، از ضروریات دستِ نخست این دانشِ بنیادین به شمار می‌رود. سخن آنجاست که متأسفانه، مکتب‌شناسیِ اصولی به معنای حقیقیِ کلمه، و طبعاً بازشناسیِ مکتبِ آن …

استاد علیدوست، با تأکید بر اینکه علم المفردات که به معنای متعدد و مختلف مفردات و حروف می‌پردازد، تصریح کرد: دانستن این علوم برای فهم روایات و آیات و متون دینی بسیار ضروری است و ندانستن آن، استنباط‌های فقهی را، با مشکل مواجه می‌کند. به گزارش شبکه اجتهاد، استاد ابوالقاسم علیدوست، در مدرسه «ادبیات و زبان‌شناسی» دارالعلم، با اشاره به …

اختصاصی شبکه اجتهاد: از جمله موانع جدی مقابل تمسک به اطلاق آیات الاحکام عبادی قرآن، احراز مقدمه اول از مقدمات حکمت پیرامون آن، یعنی در مقام بیان تمام المراد بودن است. اصولیون از این مانع هنگامی که بخواهند ثمره مبحث صحیح و اعم را درباره اطلاق‌گیری از آیات الاحکام عبادی رد کنند، بحث می‌کنند. توضیح آنکه یکی از ثمرات قابل …

شبکه اجتهاد: فقه اهل‌سنّت از دیرباز دو چهره متفاوت و ناهمگون از خود به یادگار گذاشته است. از یک‌سو قیاس، استحسان و استصلاح را مبنا و دست‌مایه خویش گرفته و بر آن اساس، عرصه‌ای فراخ فرا روی اجتهاد گشوده و حتّی آن را گاه تا مرز نصوص دینی اعتبار بخشیده است؛ و از سوی دیگر، با محدود کردن حقّ اجتهاد …

شبکه اجتهاد: استاد علیدوست در کتاب “روش‌شناسی اجتهاد” گاه به دیدگاه دیگر اساتید معاصر از جمله استاد میرباقری اشاره دارد. یک نمونه از نقل‌ها به چیستی حکم اجتماعی راجع است که استاد علیدوست از آن با عنوان “اظهارنظری جالب” یاد می‌کند. در بیان معروف استاد میرباقری، مکلف حکم اجتماعی، جامعه یا نظام حاکمیت در نظر گرفته می‌شود و این مجموعه …

حجت‌الاسلام والمسلمین علی رحمانی با واکاوی دقیق و نوآورانه رویکرد روش‌شناسانه آیت‌الله سیستانی در مواجهه با تعارض روایات، نشان داد که کتاب «المنهج فی علم الأصول» علاوه بر بازخوانی هوشمندانه مبانی قدما، مسیر نوینی در علم اصول و فقه معاصر گشوده است. رویکردی که بر مطالعه تاریخی و ادبی دقیق احادیث، تحلیل سیاق و زمینه‌های تقنینی کلمات معصومان(ع) متکی است …

در چارچوب تلاش‌های نوپدید برای بازخوانی متون فقهی و گشودن افق‌های تازه در عرصه اجتهاد، کتاب جدید استاد حیدر حب‌الله با عنوان «التعلیقه على منهاج الصالحین» منتشر شد؛ اثری تحلیلی که به یکی از مهم‌ترین متون فتوایی معاصر می‌پردازد و می‌کوشد با تکیه بر رویکرد اجتهادی، مقاصدی، تطبیقی و تاریخی، قرائتی نو از گفتمان فقهی رایج ارائه دهد. به گزارش …

سال‌هاست از فقه حکومتی و لزوم آن سخن به میان می‌آید، اما چرا محصول تلاش فقها همچنان بر روش‌های مرسوم پیشین استوار است؟ ریشه این چالش را باید در عدم تولید روش‌هایی یافت که تمایز لازم را ایجاد نمایند. این موضوع به ویژه در اصول فقه نمود می‌یابد، زیرا تا زمانی که بنیان‌های اصولی متحول نگردد، تلاش‌ها برای نیل به …

شبکه اجتهاد: تعامل میان‌دانشی، ضرورت تمدن‌سازی فقهی است، نه اینکه صرفا امری تزئینی یا ابزاری پنداشته شود. تمدن، حاصل تراکم سه عنصر است: عقلانیت، نهاد، و ساختار تصمیم‌سازی. فقهی که سطح تمدن‌شازی ایفاگر نقش است، ناگزیر باید بتواند از مرزهای خود عبور کند و با دیگر نظام‌های دانایی، به‌ویژه علوم اجتماعی، مواجه شود و خود را در معرض تبادل معرفتی …

استاد درس خارج فقه و اصول حوزه علمیه مشهد با تأکید بر ناکارآمدی روش الزام‌محور، راهکاری نوین برای تبیین احکام دینی در جامعه امروز ارائه داد. به گزارش شبکه اجتهاد، نشست علمی «روش تبیین گزاره‌های فقهی برای هنجارسازی؛ رویکرد تکلیف‌گرایانه و پیامدهای آن» به همت پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر و با همکاری میز توسعه و توانمندسازی علوم اسلامی دفتر تبلیغات …

شبکه اجتهاد: اگر از نسبتِ فلسفه فقه و اصول فقه سخن می‌گوییم، نخست باید سنخ‌شناسی کنیم، که بدون آن، تشابه در کارکرد، ما را به خلط در هویت خواهد کشاند. فلسفۀ فقه و اصول فقه از دو سنخ‌اند؛ از دو ریشه، دو منظر، دو شیوه. یکی ناظر از بیرون است، و دیگری ساکن در درون. یکی دانش درجه‌دوم است که …

کتاب «آراء فقیه أهل‌البیت(ع) آیه‌الله السید أحمد الخوانساری»، اثر تازه استاد شیخ رضا استادی، تلاشی علمی در بازیابی، استخراج و نظام‌بخشی دیدگاه‌های اصولی و قواعد فقهی آیت‌الله خوانساری بر پایه کتاب ارزشمند جامع المدارک است؛ رویکردی که می‌تواند الگویی نو در پژوهش‌های فقهی باشد و زمینه‌ساز بازخوانی دقیق آثار فقهی بزرگان در پرتو مبانی اصولی و قواعد اجتهادی گردد. به …

شبکه اجتهاد: از ژرف‌ترین و بنیادین‌ترین مباحث در ساحتِ فلسفه فقه، گفت‌وگو درباره‌ی «هماهنگی» و «سازگاری» در تار و پودِ احکام فقهی است؛ بدین معنا که فقه نباید صرفاً مجموعه‌ای از احکام پراکنده باشد، بلکه باید بافتی منسجم و هماهنگ پدید آورد، تا پژواکی روشن از حکمت شریعت بر جای نهد. در این باب، دو رویکرد پدید آمده است: رویکرد …

در نگاهی نو به روایت غدیر و جایگاه اهل‌بیت(ع) در هدایت امت اسلامی، حجت‌الاسلام والمسلمین محمدجعفر طبسی، استاد درس خارج حوزه علمیه و پژوهشگر برجسته حدیث، بر لزوم تبعیت عملی از امام علی(ع) تأکید کرد و گفت: «پیامبر اکرم(ص) در واقعه غدیر تنها بر دوستی بسنده نکردند؛ بلکه بر پیروی از علی(ع) و اقتدا به او تصریح داشتند. این، نقشه …

اختصاصی شبکه اجتهاد: نوشتار حاضر به بررسی دو نهاد مهم در دین اسلام می‌پردازد که معمولاً تصور می‌شود به هم مرتبط و ملازم‌اند، اما در واقع ارتباط مستقیمی با یکدیگر ندارند؛ نهاد اول: خاتمیت نبوت پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) و نهاد دوم: دوام شریعت.  ۱. تفکیک دو نهاد خاتمیت نبوت و دوام شریعت  خاتمیت نبوت به معنای …

نظریه «منطقه الفراغ» را شهید سید محمدباقر صدر مطرح کرده است. وی در این نظریه می‌کوشد، حوزه‌ای معین از روابط متغیر و متحول را تعریف کند که ولی امر می‌تواند با توجه به اصول و ضوابطی در آن قانونگذاری کند. نوشته حاضر می‌کوشد ابتدا با بیان ماهیت، ممیزات و ویژگی‌های این نظریه را شمرده، جایگاه آن را در ساختار فقه …

نویسنده اثر با برخورداری از شناخت ژرف نسبت به میراث امام خمینی توانسته منظومه‌ای روشن از فقه حکومتی امام ارائه دهد و آن را در دوازده منهل مستقل و در عین حال مرتبط، سامان بخشد؛ مناهلی که هر یک بیانگر بخشی از پیکره منسجم اندیشه فقهی و سیاسی آن فقیه مجاهد است. به گزارش شبکه اجتهاد، از آغاز شکل‌گیری تمدن …

شبکه اجتهاد: فلسفهٔ شریعت، گمشده‌ای اصیل در منظومه معرفت دینی ماست؛ نه یک زینت نظری، بلکه بنیانی گفتمانی برای فهمِ شریعت و بازسازی عقلانیت فقهی. در روزگاری که فقه گرفتار تکرار قواعد و فروبسته در دایره فروع شده، بازگشت به چراییِ تشریع، نسبتِ شریعت با انسان، و هدف‌مندی احکام، ضرورتی دوچندان یافته است. این نوشته، با تأکید بر بحران غیبت …

پس از برگزاری هزار جلسه درس خارج با موضوع «فقه‌ التعامل و‌التعایش مع مختلف الملل و النحل»، استاد محمد عندلیب همدانی در گزارشی علمی، بخشی از دستاوردهای این مسیر فقهی را مرور کرده است؛ مسیری که در آن «تعقل فقیهانه» به‌عنوان روشی نوین و پاسخ‌گو در کانون اجتهاد قرار گرفته و ظرفیت‌های فقه امامیه در عرصه‌های بینافرهنگی، بین‌المللی و بین‌الادیانی …

شبکه اجتهاد: ۱۴خرداد، فقط سالروز وداع با یک رهبر نیست؛ فرصتی است برای بازخوانی مکتب امام خمینی، مکتبی که فقه را از حاشیه‌نشینی تاریخی خارج کرد و آن را به نیرویی زنده برای بازسازی جامعه بدل ساخت. نظریه بنیادین امام، یعنی تبدل موضوع و تحول حکم، نقطه عزیمت یک فقه آینده‌نگر بود؛ فقهی که به‌جای فرار از تغییرات اجتماعی، آن‌ها …

در نسبت پرچالش میان «قطعیت قرآنی» و «ظنیت خبر واحد»، نظریه تخصیص قرآن به خبر واحد، به نقطه‌ای کانونی در منازعات اصولی بدل شده است؛ مسئله‌ای که صرفاً یک نزاع فنی نیست، بلکه گره‌گاه تقابل دو نظام معرفتی و دو رویکرد هرمنوتیکی به منابع دین است. شیخ حیدر حب‌الله در نشست علمی اخیر خود، با نگاهی تطبیقی و تحلیلی، ریشه‌های …

شبکه اجتهاد: فلسفه وجودی انقلاب و جمهوری اسلامی، فهم و اقامه شریعت واحکام اسلامی در مقیاس تمدنی است. روشن است که  اگر بخواهیم نظام مقدس جمهوری اسلامی، -به عنوان داعیه‌‏دار پرچمداری دین در عرصه ملی و جهانی- به حرکت رو به پیش خود، با اقتدار و صلابت بیشتر ادامه دهد، ‏بایست به لایه‏‌های عمیق‌‏تر تمدنی وارد شده و عرصه فرهنگ، …

استاد محسن اراکی در نشستی علمی با تأکید بر رسالت تمدن‌ساز فقه، با انتقاد از رویکردهایی که فقه را به احکام فردی محدود می‌کنند، اظهار داشت: حوزه دیگر نمی‌تواند صرفاً به مسائل عبادی و شخصی بپردازد؛ مسئولیت اصلی ما، ارائه نقشه راه کامل برای اداره جامعه بر اساس ولایت الهی است. او با اشاره به ظرفیت‌های عظیم فقه جواهری، تصریح …

در دهمین نشست از «تأمّلات علمی» که با محوریت کتاب «تعارض الأدله و اختلاف الحدیث» برگزار شد، پژوهشی مستند پیرامون تقریرات سه دوره درس خارج حضرت آیت‌الله سیستانی در یکی از مباحث کلیدی علم اصول ارائه گردید. حجت‌الاسلام سید مسعود مرتضوی با تحلیل تطبیقی این تقریرات، سیر تحول روشی و محتوایی آن‌ها را بررسی کرد و گزارشی تفصیلی از روند …

الآن فضا به‌گونه‌ای شده که بعضی تلاش می‌کنند اثبات کنند: نه «عقل» توانایی درک دارد، نه «مقاصد» باید لحاظ شود، نه خداوند در تشریعش عادل است، نه نظام فقهی داریم؛ فقط با احکام اتمیکِ بریده بریده مواجه‌ایم که باید به هر قیمتی به آن‌ها عمل شود! به گزارش خبرنگار اجتهاد، در سنت فقهی امامیه، استنباط احکام شرعی بر پایه متون …

حجت‌الاسلام والمسلمین محسن مهاجرنیا در نخستین نشست از سلسله‌نشست‌های «فقه معاصر، حوزه پیشرو و سرآمد»، با ترسیم چهره‌ای نو از فقه در نسبت با حکمرانی، از ضرورت عبور از فقه مسأله‌محورِ فردی به سمت فقه نظام‌ساز و تمدنی سخن گفت. بازخوانی پیام رهبر  انقلاب درباره نقش حوزه در پاسخگویی به مسائل پیچیده دنیای امروز، محور این نشست بود؛ نشستی که …