یادداشت فقهی و اصولی

اختصاصی شبکه اجتهاد: از ویژگی‌های مبانی فکری حضرت ‌آیت‌الله سیدعلی خامنه‌ای و نظام اندیشه او، می‌توان به محوریت قرآن و معارف وحی اشاره کرد؛ کاربست دقیق و عالمانه آیات قرآن و تفسیر حکیمانه آنها در خلال مباحث گسترده‌ای که در طول حیات علمی ایشان ظهور و بروز پیدا کرده، حکایت از انس و  اشراف ایشان بر معارف قرآنی دارد. شاید …

شبکه اجتهاد: تنفیذ مانند برخی مفاهیم دیگر از حقوق خصوصی و فقه معاملات (مانند تنفیذ معاملات فضولی) به حوزه حقوق عمومی وارد شده است. در لسان فقهی – آن‌چنان‌که در کتاب فرهنگ فقه آمده است – تنفیذ به معنای اعتباربخشی عمل حقوقىِ قابل ابطال آمده است. (۱) و بر همین مبنا و در تراث فقهی، مفهوم تنفیذ، نفوذ بخشیدن به …

اختصاصی شبکه اجتهاد: تورم چنان بلای اقتصادسوزی و وطن‌سوزی است که به واقع باید ام الخبائث نظام اقتصادی نامیدش. یکی از فروع این شجره خبیثه که ریشه در سیاست‌های دولت و نظام بانکی دارد، کمرنگ شدن قرض‌الحسنه است، چرا که قرض‌دهنده علاوه بر چشم‌پوشی از مصرف حال خود، باید زیان کاهش ارزش پول را هم متحمل شود. این دشواره، بسیاری …

شبکه اجتهاد: متوقف‌کردنِ عاشورا در سال ۶۱هجری و دفنِ کربلا در کربلا هم عده‌ای از انقلابیان را برآشفته است! و باز دعوا و برچسبِ «افراطی‌ها / هیئت سکولار» و غیره رونق گرفته است! ادعا: نه کسی با اهل‌بیت علیهم‌السلام قابل مقایسه است (لا یُقاس بآل محمد(ص) من هذه الأمّه أحد)۱ و نه هیچ‌روزی -حتی شهادت ائمهٔ اطهار- در عظمت مصیبت، …

شبکه اجتهاد: فقها اصول «فقه عزاداری» را با تأکید بر پیام اصلی عاشورا و ضرورت ترویج معارف دینی در عزاداری پایه‌ریزی کرده‌اند، آیا بی‌حجابی به عنوان نفی یک ضروری دین از جمله این اعمال غلط و انحرافی محسوب نمی‌شود؟ مقاله «نگاهی متفاوت به عزاداری دختران بی‌حجاب زنجیرزن؛ فرصتی در دل یک تهدید» توسط کاظم راغبی، به بررسی حضور دختران بدون …

ا‌ختصاصی شبکه اجتهاد: در قرآن کریم از گروهی یاد می‌شود که به دلیل عدم استحکام در باورها، نسبت به اصول و مبانی دینی در تردید و شک قرار دارند. از این رو رفتارهای دوگانه آنها باعث ضعف قوای دفاعی و اتحاد در جامعه اسلامی است. مروری بر ویژگی‌های این افراد از دیدگاه قرآن در آستانه انتخاب هیئت دولت، می‌تواند باعث …

اختصاصی شبکه اجتهاد: یکی از شهرهایی که در تاریخ تمدن شیعی می‌درخشد شهر تاریخی حلب است. هر چند امروزه جمعیت شیعه در این شهر بسیار اندک، ولی در گذشته یکی از شهرهای پرجمعیت شیعه نشین بوده است و در طی قرون اولیه اسلام شاهد علمای فراوانی از آن منطقه بوده‌ایم که دو تن از بزرگان شیعی یعنی ابوالصلاح حلبی و …

شبکه اجتهاد: دو کلیپ ارسال شده از حضرات آقایان اساتید جناب «مسعود عالی» و جناب «ناصر نقویان» را گوش دادم. یکی حکومت چندساله امیرالمؤمنین را ولایی نمی‌دانست و دیگری بر او نقد زد که اصلاً مأموریت تشکیل حکومت در دستور کار حضرت امیر(ع) نبوده تا ولایی باشد یا نباشد. وجه مشترک دو دیدگاه دغدغه «حکومت» است. یکی درد حکومت ولایی …

شبکه اجتهاد: حکومت، تنها رفتار حاکم یا حاکمان جامعه نیست؛ بلکه رفتار جمعیِ جامعه است. چنان‌چه در جامعه‌ای، مردم، حکمرانی قدرتی را نپذیرند و به قوانین وضع‌شده از سوی آن گردن ننهند، حکومت، به واقع، مستقر نخواهد بود. این مسأله، چه به لحاظ تجربه بشری و چه به لحاظ معارف قرآنی و روایی، امری روشن است؛ به دلیل همین شراکت …

شبکه اجتهاد: گذشته از آنکه مسئله “ولایت فقیه” در اصل و نیز در فروعات از نگاه فقیهان، همچون سایر مسائل فقهی محل بحث و اختلاف نظر می‌باشد (۱)، هیچ یک از فقیهان قائل به این نظریه اما، کمترین تردیدی در عدم تلازم میان ولایت ظاهری شرعی فقیه با ولایت باطنی و معنوی نداشته و بارها به صراحت بر نفی این …

شبکه اجتهاد: غدیر، تعیین علی (ع) برای حاکمیت نبود فقط، بلکه مهمتر آنکه مهندسی نظام اسلامی بود. نظامی که مثل دین و شریعت، با اراده ربوبی خدای متعال تعیین تکلیف می‌شود. این نظام بعد پیامبر (‌ص) کنار گذاشته شد. انتخاب مردم در چارچوب ویژگی‌های عقلی و اخلاقی و دینی، ساختار ولایت الهی نیست حتی اگر معصومین با آن همراهی‌هایی کرده …

اختصاصی شبکه اجتهاد: نخستین گام برای شناخت موضوع، آن است که مشخص سازیم منظور از جریان شناسی و پیشینه مبارزه با آسیب‌های فرهنگ عاشورا چیست؟ و درصد کاوش چه محدوده زمانی هستیم. بنابراین، در ابتدای بحث، روشن می‌سازیم که منظور، مبارزه با آن‌ها به عنوان یک سنت اجتماعی خاص است. محدوده زمانی آن را نیز، آغاز نخستین حرکت‌های روشن فکری …

شبکه اجتهاد: از مرحوم احمد قابل یک فایل ویدئویی هست که در آن تحلیل تازه‌ای از واقعه عاشوراء به دست می‌دهد. بن مایه آن تحلیل نادرست که از سوی برخی دیگر از نمایندگان روشنفکری دینی هم در این سال‌ها مطرح شده به روایتی برمی‌گردد که ساخته و پرداخته جناح اموی در میان محدثان است. از مطالب نادرستی که بسیار در …

شبکه اجتهاد: ماجراهای حداقل دو سال گذشته به‌خوبی نشان می‌دهد که نهادهای مختلف جمهوری اسلامی، مخصوصاً نهادهای فرهنگیِ آن در حوزۀ حجاب، دچار کاستی‌های فراوانی هستند. جمهوری اسلامی از یک سو، به‌دلیل گره‌خوردنِ حجاب شرعی با احکام شریعت اسلام و پذیرفتنِ اسلامی سیاسی و آموزۀ امر به‌معروف و نهی از منکر و به‌تبع، قانونی‌بودنِ حجاب شرعی در ایران، نمی‌تواند از …

شبکه اجتهاد: درباره تغییرات اجتماعی که یکی از مهمترین مباحث دانش جامعه‌شناسی و سطحی از آن موضوع دانش فلسفه نظری تاریخ است، انبوهی از آیات قران و روایات وجود دارد. بازخوانی این بحث علمی با دخالت دادن مضامین و رویکرد برگرفته از متون دینی خوانشی نو به دست می‌دهد که می‌توانیم آن را “الهیات تغییرات اجتماعی بنامیم. شش نکته‌ای که …

شبکه اجتهاد: در این انتخابات، حوزه علمیه همه توان خود را بسیج کرد تا مردم را به انتخاب درست برساند، همه علما، سخنرانان، نهادهای دینی پشت سر کاندیدای ارزشی قرار گرفتند اما کاندیدای رقیب که نه برنامه خاصی داشت، نه جاذبه‌ای، نه کارنامه‌ای، نه بیانی و با وجود نقطه ضعف‌های آشکار با فاصله قابل توجه‌ای پیروز شد و ریاست جمهوری …

شبکه اجتهاد: دین با شگفتی‌هایی مواجه است، همان‌طور که در قرآن کریم آمده است: «فَبُهِتَ الَّذِی کَفَرَ». اگر اصحاب دین از فناوری به شکل علمی، عمیق و معاصر بهره‌برداری کنند، فرآیند شگفت‌زدگی کفر در این عصر به‌طور عمیق‌تر و گسترده‌تری انجام خواهد شد. فناوری که گاهی به عنوان تهدیدی برای دین در نظر گرفته می‌شود، در واقع ابزاری قدرتمند و …

شبکه اجتهاد: سفیر عربستان سعودی شنبه نهم تیرماه ۱۴۰۳ از کتابخانه تخصصی علوم حدیث قم بازدید نمود؛ در روند این بازدید سفیر عربستان از پیشینه، ساختار، رویکرد و ظرفیت‌های این کتابخانه در موضوع کتاب حدیث (به ویژه اهتمام این کتابخانه به پژوهش‌های حدیثی اهل سنّت) آشنا گردید که در نوع خود کم نظیر است. ضمن سپاس از حجت‌الاسلام والمسلمین معراجی، …

اختصاصی شبکه اجتهاد: مشارکت سیاسی یکی از بنیادهای مهم سلامت اجتماعی و سیاسی جامعه قلمداد می‌شود و سرمایه اجتماعی عظیمی تلقی می‌گردد. از سوی دیگر افزایش مشارکت سیاسی از جمله الزامات سیاست در جهان جدید است. توسعه کمی و کیفی ابزارهای ارتباط جمعی بر آگاهی‌های شهروندی افزوده است و افزایش دانش و آگاهی بر مطالبات مشارکت سیاسی تأثیر جدی گذاشته …

شبکه اجتهاد: از تمایزات بسیار مهم دیدگاه‌های شهید بهشتی با غالب اسلام‌گرایان این است که وی ضمن تأکید بر اجرایی شدن قوانین اسلام در جامعه، همزمان دغدغه حفظ «آزادی» و «اختیار» انسان را نیز دارد. او همانگونه که همچون امام خمینی(ره) و استاد مطهری و دیگر رهبران فکری زمانه، اسلام را دینی جامع و «دین» و «سیاست» را همگام هم …

شبکه اجتهاد: جناب آقای مرتضی جوادی آملی، در بیانیه حمایت از یکی از کاندیداهای ریاست جمهوری، نکاتی را نیز در نسبت با «حکومت اسلامی» بیان داشته که، نه تنها خالی از اشکال نبوده، بلکه کاملاً مخالف تفکرات والد ایشان، حضرت آیت‌الله جوادی آملی می‌باشد. در دو بخش به بیانیه ایشان پاسخ داده می‌شود. بخش اول: ولایت عامه فقیه، رأی غالب …

اختصاصی شبکه اجتهاد: سال‌هاست که طیف سنتی حوزوی در پی بیرون کشیدن پای حوزه و روحانیت از امر سیاسی و حکومت است. این طیف در لایه معتقدین به نظام و امام و آقا نیز مبتنی بر چند گزاره از امام راحل در پی اثبات نظریه خویش است و آرزو می‌کند که هیچ چیزی از سیاست و حکومت به پای حوزه …

اختصاصی شبکه اجتهاد: در نسبت دین و حکومت متناظر با نسبت دین و دنیا، دین و جامعه، دین و علم و امثالهم نگاه‌های گوناگونی وجود دارد که بر اساس تعریف دین و تعریف حکومت، در یک تقسیم بندی می‌توان در سه مقیاس نسبت حداقلی، نسبت میانه و نسبت حداکثری دسته‌بندی نمود. یکی از نگاه‌های متعالی و حداکثری در نسبت اسلام …

شبکه اجتهاد: بسیاری از فقهاء و متفکران به مسئله‌ (چگونه شریعت “جهان متحول در بستر زمان” را پوشش می‌دهد؟ و چگونه فقیه می‌تواند این پوشش تشریعی را در روش فقهی خود فعال و اعمال کند؟) پرداخته اند. این مسئله دو مرحله برای بررسی دارد: مرحله اول: چه مکانیزمی را شریعت برای پوشش تحولات زمانی در خود تعبیه کرده است؟ مرحله …

شبکه اجتهاد: پس از اعلام اسامی تأیید صلاحیت‌‌شدگان از سوی شورای نگهبان و عدم احراز صلاحیت برخی رجال سیاسی که در دوره‌های قبل تأیید صلاحیت شده بودند، دوباره یک دوگانه قدیمی بر زبان‌ها جاری شد؛ دوگانه «رعایت قانون» و «مشارکت حداکثری». به این معنا که اگر بخواهیم مشارکت حداکثری داشته باشیم، باید از هر گروه سیاسی افرادی تأیید صلاحیت شوند …

شبکه اجتهاد: در هفته‌ای که گذشت برخی چهره‌‌‌ها و جریان‌‌‌‌های مطرح انقلابی از بعضی فقهای شناخته شده حوزه‌‌‌های علمیه برای حضور در انتخابات ریاست جمهوری دعوت کرده‌اند. موضوعی که می‌‌‌‌‌بایست با تعمق بیشتری به آن پرداخت. حضور یک مجتهد در راس دولت می‌‌‌‌‌تواند وزانت مقام ریاست جمهوری را ارتقاء دهد، انطباق امور اجرایی با مبانی فقهی را افزایش دهد، الگوی …

شبکه اجتهاد: آیا نظر امام خمینی (ره) عدم پذیرش مناصب حکومتی توسط روحانیون نبوده است؟ کلام و تشخیص امام حاضر، «حجت» است که ممکن است با تشخیص حضرت امام (ره) هم متفاوت باشد، حتی تطور در اندیشه و کلام ولی امر هم ممکن است و ملاک، آخرین تشخیص و فرمایش است، کما اینکه حضرت امام (ره) در مسئله‌ای تغییر نظر …

شبکه اجتهاد: آنچنانکه خداوند به حضرت ابراهیم (ع) امر کرده است، حج مسلمانان باید منفعتی (سیاسی، اقتصادی، و فرهنگی) به حال امت اسلام داشته باشد (یَأْتُوکَ رِجٰالاً وَ عَلىٰ کُلِّ ضٰامِرٍ یَأْتِینَ مِنْ کُلِّ فَجٍّ عَمِیقٍ‌ لِیَشْهَدُوا مَنٰافِعَ لَهُمْ). در بیان رهبر حکیم انقلاب «حجاج دنیای اسلام که به نمایندگی از امت اسلام حج به جا می‌آورند، باید تأسی کنند …

شبکه اجتهاد: آیا مساله واقعی میدان ریاست جمهوری۱۴۰۳، مجتهدِ فقه نظام بودن یا نبودن است؟! یا خلأ کسی که بتواند جامع نیروهای درون نظام در راستای جمع بین دوگانه سخت: وحدت و خلوص(۱) باشد؟! که نه دولت را سهامی و چندپاره کند و به نام وحدت، راهبری در مسیر انقلاب و آرمان‌هایش را گم کند و نه صرفا با خلوص …

شبکه اجتهاد: رهبر معظم انقلاب، با جمله‌ی بیدارگرِ «دلم سوخت»، صاحب این قلم را به یاد ادله‌ای انداختند که به اندازه‌ی شایسته به عرصه فقاهت، بویژه فقه اجتماعی و فقه رسانه، وارد نشده‌ است. آن‌چه دل رهبری را سوزانده، این است که در وجود رئیس جمهور فقیدمان، «نعمت»ها و «معروف»هایی وجود داشت، که نادیده انگاشته شده است. همین «نادیده انگاشتن …