اختصاصی شبکه اجتهاد: در میان روایات معصومین(ع)، برخی همچون بیانیههایی استراتژیک و نقشههای عملیاتی برای بقا و گسترش یک مکتب در پرچالشترین مقاطع تاریخ جلوهگر میشوند. سخنان امام حسن عسکری(ع) در اواخر قرن سوم هجری، در اوج خفقان عباسی و در آستانه دوران غیبت، از جمله این رهنمودهای ژرف و کاربردی است. آن حضرت در زمانی که ارتباط مستقیم با …
Read More »دیدگاه (گفتوگو/یاداشت)
تحول فقه اجتماعی بر مبنای نظریه «خطابات قانونی» و «تبدل موضوعات»/ حامد محمدجانی
شبکه اجتهاد: فقه، در عین صلابت و قوام درونی، همواره در مواجهه با تحولات اجتماعی، نیازمند بسط مفهومی و روششناختی بوده است. نگاه به فقه بهعنوان دستگاهی بسته و ایستا، نهتنها در تعارض با واقعیت پویای آن است، بلکه مانعی در مسیر انطباق اصول فقهی با شرایط متغیر اجتماعی به شمار میرود. آنچه امام خمینی (ره) در مکتب فقهی خود …
Read More »مدل پیشنهادی برای ساختار فقههای مضاف/ احمد مبلغی
شبکه اجتهاد: فقههای مضاف در تنگنای بیساختاری گرفتار آمدهاند؛ نه منطقی استوار برای گسترش دارند و نه معیاری روشن برای افزوده شدن. هرچه بر آن نام «فقه» افزوده میشود، در جایگاه خویش ناپیداست؛ نه معلوم است کجا باید نشیند و نه دانسته است چه نسبتی با دیگر اقسام دارد. و در مواردی، بر دامان «فقه»، عنوانی نو افزوده میشود؛ که …
Read More »نسبت فقه امامیه با تأسیس دهه محسنیه/ محمدعلی ملک
اختصاصی شبکه اجتهاد: در سالهای اخیر، همزمان با آغاز ماه ربیعالاول، در برخی محافل مذهبی سخن از برپایی موسمی با عنوان «دهه محسنیه» به میان میآید. مروّجان این عنوان، بر ضرورت برگزاری مجالس ذکر مصیبت حضرت زهرا سلاماللهعلیها پس از رحلت رسول خدا صلیاللهعلیهوآله، بهویژه یادآوری شهادت فرزندشان حضرت محسن بن علی علیهالسلام ــ که در جریان هجوم طرفداران سقیفه …
Read More »تأملی بر دیدگاه استاد علیدوست در فقه موسیقی/ حمید مغربی
اختصاصی شبکه اجتهاد: در عصر حاضر که دگرگونیهای پرشتاب فرهنگی و رسانهای، چالشهای بیسابقهای را پیش روی نظامهای دینی قرار داده است، ضرورت بازخوانی و بازسازی اجتهاد فقهی برای پاسخگویی به مسئله موسیقی بیش از هر زمان دیگری احساس میشود. سخنان حجتالاسلام والمسلمین استاد ابوالقاسم علیدوست، از فقیهان معاصر، در خصوص فقه فرهنگ و رسانه، در زمره جسورانهترین و پیشروترین …
Read More »نفی احکام امضائی در شریعت، عرف ستیزی یا نقش آفرینی منضبط عرف؟/ مهدی طالعی اردکانی
اختصاصی شبکه اجتهاد: یکی از سرفصلهای مهم در اصول فقه، احکام امضائیست که کیفیت رفتار شارع در نسبت با رفتار انسانها و مکلفین را تبیین مینماید. سامانهی رفتار شارع، ابعاد گوناگونی دارد که در سرفصل احکام امضائی نیز بروز و ظهور یافته است. در این یادداشت، نگاهی گذرا به شبکهی معنایی احکام امضائی افکنده شده است تا شفافیت و انسجام …
Read More »بهنام تضعیف خط فقاهتی به کام خط غلو و خرافهگرایی/ حسن انصاری
شبکه اجتهاد: جریانهای باطنی بر خلاف ظاهرشان عموما پروژههایی سیاسی بودهاند. نوعی مقابله و عصیان بر جریان مسلط سیاسی و الهیاتی است. فرض این جریانها این است که تفسیر جریان مسلط تنها موافق با ظاهر شریعت و متن مقدس است و معانی باطنی آنها را نادیده میگیرد و یا به حاشیه میبرد. بنابراین جریانهای باطنی و عرفانی که در پیرامون …
Read More »تحلیلی عام نسبت به مواضع عترت پس از شهادت نبی خاتم(ص)/ محمد عندلیب همدانی
شبکه اجتهاد: عترت پپامبر (علیهم السلام) بر طبق نصوص و ادلهی فراوان متکفل و متصدی هدایت خلق پس از شهادت رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) بودند، آنچه برای تمام عترت اصل غیر قابل تنازل در همهی حالات و در جمیع شرائط بود، محور قرار دادن دعوت به قرآن و سنت نبوی بود. مهمترین برنامههای عترت در …
Read More »فقدان سیره متشرّعه و نقش آن در استنباط/ احمد مبلغی
شبکه اجتهاد: برخی از ظرفیتها هنوز بر کرانهی امکان ماندهاند؛ نه به تمامی استیفا شدهاند و نه به کمال استحصال. باید دانست که ما با متون نخستین اسلام و منابع تشریع، پیوندی زمانی و فاصلهای تاریخی داریم؛ فاصلهای که راه را بر دریافت مستقیم و بیواسطه میبندد. چاره چیست؟ باید در کنار نصوص به سلوکیات جامعهی آن روزگاران بنگریم؛ چراکه …
Read More »واکاوی اصطلاحات کلیدی و مفاهیم بنیادین در نظریهپردازی فقه نظامات/ هادی غلامی
اختصاصی شبکه اجتهاد: فقه نظام، بهعنوان حوزهای نوظهور در مطالعات فقهی معاصر، در پی تبیین و تحلیل رابطه میان احکام شرعی، تکالیف فردی و مسائل اجتماعی و حکومتی شکل گرفته است. این شاخه از فقه، برخلاف فقه فردی که تمرکز آن بر تکالیف مکلفان بهطور مستقل و منفرد است، به بررسی افعال و مسؤولیتهای مکلّفان در بُعد اجتماعی و نقش …
Read More »درآمدی بر تحلیل سیره متشرعه و نسبت آن با نصوص شرعی/ امین کربلایی
اختصاصی شبکه اجتهاد: سیره متشرعه به عنوان یکی از منابع استنباط احکام شرعی، در منظومه فقه امامیه از آن یاد میشود. این یادداشت با نگاهی تحلیلی به بررسی این موضوع میپردازد و آن را در دو قسم کلی «سیره در فقدان نص» و «سیره در حضور نص» مورد واکاوی قرار میدهد: قسم اول: سیره در فقدان نص در مواردی که …
Read More »از فقه متکلمزده تا فقه افعال الهی؛ نقطه آغاز یک نوزایی اجتهادی/ حامد محمدجانی
شبکه اجتهاد: قرنها فقه ما، برپایه نصوص و اصول، در میدان فتوا حرکت کرده است. مجتهد میپرسد: این فعل مکلف، در برابر این نص، چه حکمی دارد؟ این روش، اگرچه در سامانیابی عبادات و معاملات موفق بوده، اما در مواجهه با واقعیت اجتماعی، ناتوان از تولید نظم، هویت، و نسبتهای تمدنی شده است. اما در الگوی اجتهادی استاد احمد مبلغی، …
Read More »تاریخچه زیارت اربعین و روایات معصومین دربارهی آن/ مجتبی صادق
شبکه اجتهاد: هر ساله با فرارسیدن ایام اربعین سیدالشهدا جوش و خروش توصیفناپذیری در میان دوستداران حسینی موج میزند. در کشور عراق از اقصی نقاط مختلف زائران حسینی پای پیاده راهی حریم عشق میشوند و عاشقانی دیگر کمر ارادت به خدمتگزاری آنان میبندند. هرچه در طول سال اندوختهاند در طبق عشق خالصانه خود میگذارند و در کمال تواضع و خاکساری …
Read More »اربعین تراز؛ اربعین انقلاب و تحوّل/ علی راد
شبکه اجتهاد: پدیده پیاده روی زیارت اربعین از آغاز تا فرجام آن، پدیده ای چند وجهی با سویههای در هم تنیده است و نمیتوان آن را صرفا یک پدیده ساده و تک بعدی دانست، بلکه اربعین را میتوان در یک نگاه کامل و جامع، تجلی روح توحید و یکتاپرستی، تبلور قرآن و بازتاب آموزه امامت در عینیت جامعه اسلامی دانست …
Read More »روششناسی کشف مقاصد از نصوص؛ شش راه از نگاه شهید صدر/ احمد مبلغی
شبکه اجتهاد: در هر عرصهای که قرار است از سرچشمه شریعت، معنا، یا حکم، یا راهی بهدست آید، نخست باید چراغ روششناسی برافروخت؛ که بیآن، گامها در تاریکی میرود و مقصد به خطا میافتد. شریعت، نه گنجی است که بیکلید به دست آید و نه راهی است که بینشانه پیموده شود. از جمله گنجینههایی که در بطن نصوص و روح …
Read More »نقد انگاره واگرایی سیاسی آیتالله میلانی/ علی راد
شبکه اجتهاد: همزمان با دهه پایانی حیات آیتالله العظمی سید محمدهادی میلانی(ره) برخی از جریانهای فکری کوشیدند، رویکرد سیاسی ایشان را در تقابل با نهضت انقلاب اسلامی ایران نشان دهند که چند سال پس از رحلت ایشان با عنوان جمهوری اسلامی در ایران به حکومت رسید و نقطه عطف در تاریخ حیات سیاسی ایران گردید؛ مخالفان آیتالله میلانی در تحلیلی …
Read More »حاشیه انتقادی شیخ مرتضی حائری بر تاریخیگرایی محقق بروجردی با محوریت فقه عامه/ محمدعلی ملک
اختصاصی شبکه اجتهاد: توجه محقق بروجردی به فقه عامه برای استنباط از روایات، که بر اساس رویکردی تاریخیگرایانه و با تکیه بر قرائن تاریخی مرتبط با زمان و مکان صدور روایات صورت میگیرد، مورد نقد آیتالله شیخ مرتضی حائری قرار گرفته است. وی در کتاب صلاه الجمعه، بدون اشاره صریح به نام محقق بروجردی، به نقد این روش اجتهادی پرداخته …
Read More »تفاوت موضع شیخ فضلالله نوری و سید یزدی در قبال مشروطه/ حسن انصاری
شبکه اجتهاد: در سالهای گذشته بسیار میشنویم اشخاصی اندر مثالب مشروطه مینویسند و از انحراف مشروطه و از اینکه دیگ مشروطه در دربار انگلیس به بار گذاشته شد. این سخنان روشن است که جدی نیست. کافی است بدانیم مشروطه در زمانی اتفاق افتاد که تحول در سیاست و حکومت و تجدید فرهنگ و مبانی دینی و سیاسی ضرورتی جهانگیر شده …
Read More »مختصات امام جمعه تراز/ امیر رضا توکلی
شبکه اجتهاد: پس از کشوقوسهای فراوان سرانجام، حجتالاسلام والمسلمین کاظم صدیقی، امام جمعه موقت تهران، از جایگاه اقامه نمازجمعه کنارهگیری کرد؛ تصمیمی که با نامهای رسمی به رهبر انقلاب اعلام شد و با موافقت ایشان نیز همراه بود. در متن این نامه، حجتالاسلام صدیقی با تشکر از اعتماد رهبری به وی طی ۱۷ سال گذشته برای اقامه نمازجمعه در تهران، …
Read More »۱۰ راهکار برای تحول و بالندگی فقه/ سید یدالله یزدانپناه
اختصاصی شبکه اجتهاد: با صدور پیام راهبردی «حوزهی پیشرو و سرآمد»، دربارهی ضرورت تحول بنیادین در حوزههای علمیه و حرکت بهسوی مرجعیت علمی، تمدنی و جهانی، بار دیگر لزوم بازاندیشی در روشها و ساختارهای اجتهادی در کانون توجه نخبگان حوزوی قرار گرفت. هرچند بهدلیل تحولات منطقهای و جنگ تحمیلی دوازدهروزه، این موضوع برای مدتی کمرنگ شد، اما همچنان در محافل …
Read More »معمای خصومت دنیای مدرن با جمهوری اسلامی و تکلیف حوزه و دانشگاه/ داود مهدوی زادگان
شبکه اجتهاد: ولی فقیه در مراسم بزرگداشت شهدای جنگ تحمیلی دوازده روزه ضمن تکریم و تسلیت به خانواده شهداء راز معمای چرایی خصومت چهل و اندی ساله دشمنان ملت و ایران اسلامی بیان فرمودند. به عقیده ایشان «این حوادث برای جمهوری اسلامی بیسابقه نبود؛ از اوّل انقلاب بارها از این حوادث برای کشور رخ داده؛ علاوهی بر جنگ تحمیلیِ هشتساله، …
Read More »روششناسی اندیشهورزی آقا ضیاء عراقی در علم اصول/ احمد مبلغی
شبکه اجتهاد: در سپهر دانش اصول، محقق عراقی را از افلاک سهگانه این علم به شمار میآورند. بسیاری از پژوهندگان بر این باورند که وی صاحب مکتبی اصولی است با روشورزیِ ویژه که شناسایی آن، از ضروریات دستِ نخست این دانشِ بنیادین به شمار میرود. سخن آنجاست که متأسفانه، مکتبشناسیِ اصولی به معنای حقیقیِ کلمه، و طبعاً بازشناسیِ مکتبِ آن …
Read More »اطلاق آیات الاحکام عبادی قرآن در کشاکش نفی و اثباتِ در مقام بیان تمام المراد بودن/ محمدعلی ملک
اختصاصی شبکه اجتهاد: از جمله موانع جدی مقابل تمسک به اطلاق آیات الاحکام عبادی قرآن، احراز مقدمه اول از مقدمات حکمت پیرامون آن، یعنی در مقام بیان تمام المراد بودن است. اصولیون از این مانع هنگامی که بخواهند ثمره مبحث صحیح و اعم را درباره اطلاقگیری از آیات الاحکام عبادی رد کنند، بحث میکنند. توضیح آنکه یکی از ثمرات قابل …
Read More »اجتهاد بر بنیان مصلحتاندیشی/ محمدتقی سبحانی
شبکه اجتهاد: فقه اهلسنّت از دیرباز دو چهره متفاوت و ناهمگون از خود به یادگار گذاشته است. از یکسو قیاس، استحسان و استصلاح را مبنا و دستمایه خویش گرفته و بر آن اساس، عرصهای فراخ فرا روی اجتهاد گشوده و حتّی آن را گاه تا مرز نصوص دینی اعتبار بخشیده است؛ و از سوی دیگر، با محدود کردن حقّ اجتهاد …
Read More »«حوزه علمیه» و «رسالتهای پساجنگ»/ احمدحسین شریفی
شبکه اجتهاد: جنگ، هر چند به خودی خود مطلوبیت ندارد؛ اما تهدیدی است که میتواند فرصتهای فراوانی را در دل خود داشته باشد. برکات فرهنگی، علمی، سیاسی، اجتماعی و نظامی جنگ اخیر غرب علیه جمهوری اسلامی ایران، آنقدر زیاد است که خسارتهای وارده، از جمله از دستدادن سرمایههای انسانی در حوزه نظامی و علمی، را تحملپذیر میکند. به نظر میرسد …
Read More »جنگ شناختی و ضرورت فقه رسانهای در پاسداری از حقایق/ علی رحمانی
اختصاصی شبکه اجتهاد: در شرایطی که جنگهای نوین دیگر محدود به درگیریهای نظامی نیست و عرصهای فراتر از آن یعنی جنگ شناختی و رسانهای شکل گرفته، حفظ حقیقت و پاسداری از معرفت عمومی به چالشی جدی بدل شده است. جنگ شناختی که مبتنی بر تحریف اطلاعات و دستکاری ادراکات است، اکنون به یکی از ابزارهای اصلی دشمنان برای تضعیف انسجام …
Read More »بازگشت به تریبون نمازجمعه تهران؛ واکاوی یک حضور مناقشهبرانگیز/ محمد باقری
اختصاصی شبکه اجتهاد: در حالی که خبرها حاکی از آن است که امروز جمعه، حجتالاسلام والمسلمین کاظم صدیقی بار دیگر در جایگاه امامت جمعه تهران به ایراد خطبه خواهد پرداخت، این بازگشت واکنشهای گستردهای را در فضای رسانهای و حوزوی برانگیخته است. بازگشت آقای صدیقی به جایگاه امامت جمعه، اگرچه از حیث حقوقی و انتصابی امری معمولی بهنظر میرسد، اما …
Read More »نقدی بر تحلیل یک جانبه عباس عبدی درباره نقش روحانیت و افول دینداری/ عبدالوهاب فراتی
اختصاصی شبکه اجتهاد: جناب آقای عباس عبدی در یادداشت «اندکی صریحتر» (روزنامه اعتماد، ۲۵ تیر ۱۴۰۴) به بهانه نقد سخنان آیتالله علم الهدی درباره «جنگ نرم» به نقد کلیت نهاد روحانیت پرداخته است. هرچند یادداشت ایشان حاوی نکات قابل تأملی است که باید در تحلیل وضعیت دین داری در ایران کنونی به آنها توجه کرد اما رویکرد اصلی آن از …
Read More »نسبت فقه و علوم اجتماعی | ترجمهپذیری، تعامل یا تقابل؟/ حامد محمدجانی
شبکه اجتهاد: تعامل میاندانشی، ضرورت تمدنسازی فقهی است، نه اینکه صرفا امری تزئینی یا ابزاری پنداشته شود. تمدن، حاصل تراکم سه عنصر است: عقلانیت، نهاد، و ساختار تصمیمسازی. فقهی که سطح تمدنشازی ایفاگر نقش است، ناگزیر باید بتواند از مرزهای خود عبور کند و با دیگر نظامهای دانایی، بهویژه علوم اجتماعی، مواجه شود و خود را در معرض تبادل معرفتی …
Read More »بازخوانی راهبرد مقاومت: از مذاکره بهمثابه ابزار تا تسلیم بهمثابه خطا/ محمدحسن لنگری
اختصاصی شبکه اجتهاد: در منظومه فکری اسلام، انسان برخوردار از کرامت ذاتی و صاحب حقوق اولیهای چون امنیت، رفاه، امکان پیشرفت علمی و بهرهمندی از مواهب الهی معرفی میشود. آیات و روایات نیز ناظر به این حق طبیعی و فراگیر انسان است که انسان میتواند از منابع و فرصتهای هستی بهرهمند گردد. در این چارچوب، هیچ دولتی، قدرتی یا نظم …
Read More »