شبکه اجتهاد: فقه، در عین صلابت و قوام درونی، همواره در مواجهه با تحولات اجتماعی، نیازمند بسط مفهومی و روششناختی بوده است. نگاه به فقه بهعنوان دستگاهی بسته و ایستا، نهتنها در تعارض با واقعیت پویای آن است، بلکه مانعی در مسیر انطباق اصول فقهی با شرایط متغیر اجتماعی به شمار میرود. آنچه امام خمینی (ره) در مکتب فقهی خود …
Read More »اجتهاد و اصول فقه
مدل پیشنهادی برای ساختار فقههای مضاف/ احمد مبلغی
شبکه اجتهاد: فقههای مضاف در تنگنای بیساختاری گرفتار آمدهاند؛ نه منطقی استوار برای گسترش دارند و نه معیاری روشن برای افزوده شدن. هرچه بر آن نام «فقه» افزوده میشود، در جایگاه خویش ناپیداست؛ نه معلوم است کجا باید نشیند و نه دانسته است چه نسبتی با دیگر اقسام دارد. و در مواردی، بر دامان «فقه»، عنوانی نو افزوده میشود؛ که …
Read More »نفی احکام امضائی در شریعت، عرف ستیزی یا نقش آفرینی منضبط عرف؟/ مهدی طالعی اردکانی
اختصاصی شبکه اجتهاد: یکی از سرفصلهای مهم در اصول فقه، احکام امضائیست که کیفیت رفتار شارع در نسبت با رفتار انسانها و مکلفین را تبیین مینماید. سامانهی رفتار شارع، ابعاد گوناگونی دارد که در سرفصل احکام امضائی نیز بروز و ظهور یافته است. در این یادداشت، نگاهی گذرا به شبکهی معنایی احکام امضائی افکنده شده است تا شفافیت و انسجام …
Read More »بهنام تضعیف خط فقاهتی به کام خط غلو و خرافهگرایی/ حسن انصاری
شبکه اجتهاد: جریانهای باطنی بر خلاف ظاهرشان عموما پروژههایی سیاسی بودهاند. نوعی مقابله و عصیان بر جریان مسلط سیاسی و الهیاتی است. فرض این جریانها این است که تفسیر جریان مسلط تنها موافق با ظاهر شریعت و متن مقدس است و معانی باطنی آنها را نادیده میگیرد و یا به حاشیه میبرد. بنابراین جریانهای باطنی و عرفانی که در پیرامون …
Read More »چرا الحیاه اثری متمایز و بزرگ است؟
«الحیاه» اثر شاخص علامه محمدرضا حکیمی، یکی از جامعترین و منسجمترین آثار معاصر در حوزه مطالعات دینی و تربیتی است که تلاش دارد زندگی فردی و اجتماعی انسان را از منظر اسلام بازنمایی کند. این کتاب از مبانی معرفتی و اعتقادی آغاز شده، به رسالت پیامبران و فلسفه حکومت، سپس به اقتصاد عادلانه، اخلاق فردی و اجتماعی، تربیت، روابط خانوادگی …
Read More »علم اصول و زبانشناسی شناختی
کتاب «علم اصول و زبانشناسی شناختی» اثر حجتالاسلام والمسلمین علیرضا قائمینیا، عضو هیات علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در ۳۹۸ صفحه به زیور طبع آراسته شد. به گزارش خبرنگار اجتهاد، کتاب «علم اصول و زبانشناسی شناختی» که بهتازگی از سوی انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی منتشر شده، به بررسی و تطبیق مفاهیم و مباحث علم اصول فقه با …
Read More »فقدان سیره متشرّعه و نقش آن در استنباط/ احمد مبلغی
شبکه اجتهاد: برخی از ظرفیتها هنوز بر کرانهی امکان ماندهاند؛ نه به تمامی استیفا شدهاند و نه به کمال استحصال. باید دانست که ما با متون نخستین اسلام و منابع تشریع، پیوندی زمانی و فاصلهای تاریخی داریم؛ فاصلهای که راه را بر دریافت مستقیم و بیواسطه میبندد. چاره چیست؟ باید در کنار نصوص به سلوکیات جامعهی آن روزگاران بنگریم؛ چراکه …
Read More »فقها با مردمگرایی، گزارههای فقهی را به هنجار اجتماعی تبدیل کردهاند
استاد دانشگاه باقرالعلوم (ع) قم بیان کرد: فقها با مردمگرایی، گزارههای فقهی را به هنجار اجتماعی تبدیل کردهاند و تأکید دارم این الگویی برای سنجش نقش اجتماعی فقها در تاریخ است. به گزارش شبکه اجتهاد، حجتالاسلام والمسلمین محسن الویری، عضو هیئت علمی دانشگاه باقرالعلوم (ع) قم در نشست علمی «بررسی تاریخ روش فقها در تبدیل گزارههای فقهی به هنجارهای اجتماعی؛ …
Read More »واکاوی اصطلاحات کلیدی و مفاهیم بنیادین در نظریهپردازی فقه نظامات/ هادی غلامی
اختصاصی شبکه اجتهاد: فقه نظام، بهعنوان حوزهای نوظهور در مطالعات فقهی معاصر، در پی تبیین و تحلیل رابطه میان احکام شرعی، تکالیف فردی و مسائل اجتماعی و حکومتی شکل گرفته است. این شاخه از فقه، برخلاف فقه فردی که تمرکز آن بر تکالیف مکلفان بهطور مستقل و منفرد است، به بررسی افعال و مسؤولیتهای مکلّفان در بُعد اجتماعی و نقش …
Read More »فراتر از رجال: چگونه معناشناسی، اعتبار روایات را بازتعریف میکند؟
اخبار موافقت با قرآن دارای دو بخش است: یکی اخذ آنچه موافق قرآن است و دیگری رد آنچه مخالف آن است. در طول تاریخ، تمرکز بیشتر بر بخش مخالفت بوده و بخش موافقت مهجور مانده است. سایر نظریات از جمله نظریه «موافقت روح محتوا» مرحوم شهید صدر و آیتالله سیستانی نیز که بر موافقت روایت با روح کلی اسلام تأکید …
Read More »درآمدی بر تحلیل سیره متشرعه و نسبت آن با نصوص شرعی/ امین کربلایی
اختصاصی شبکه اجتهاد: سیره متشرعه به عنوان یکی از منابع استنباط احکام شرعی، در منظومه فقه امامیه از آن یاد میشود. این یادداشت با نگاهی تحلیلی به بررسی این موضوع میپردازد و آن را در دو قسم کلی «سیره در فقدان نص» و «سیره در حضور نص» مورد واکاوی قرار میدهد: قسم اول: سیره در فقدان نص در مواردی که …
Read More »از فقه متکلمزده تا فقه افعال الهی؛ نقطه آغاز یک نوزایی اجتهادی/ حامد محمدجانی
شبکه اجتهاد: قرنها فقه ما، برپایه نصوص و اصول، در میدان فتوا حرکت کرده است. مجتهد میپرسد: این فعل مکلف، در برابر این نص، چه حکمی دارد؟ این روش، اگرچه در سامانیابی عبادات و معاملات موفق بوده، اما در مواجهه با واقعیت اجتماعی، ناتوان از تولید نظم، هویت، و نسبتهای تمدنی شده است. اما در الگوی اجتهادی استاد احمد مبلغی، …
Read More »فلسفه و امتداد اجتماعی آن؛ بایستهای برای فقه پیشرو
دانش فلسفه، اگرچه از یونان آغاز شد، اما با خطدهی معارف دینی و نبوت، به تدریج شکل خاص خود را یافت و بدون دستبردن در ضوابط فلسفی، به نتایجی رسید که عمیقاً با معارف دینی گره خورده است. همین مدل را میتوان در حکمت عملی اسلامی پیاده کرد؛ به این صورت که با انجام کار عقلی در حکمت عملی بر …
Read More »روششناسی کشف مقاصد از نصوص؛ شش راه از نگاه شهید صدر/ احمد مبلغی
شبکه اجتهاد: در هر عرصهای که قرار است از سرچشمه شریعت، معنا، یا حکم، یا راهی بهدست آید، نخست باید چراغ روششناسی برافروخت؛ که بیآن، گامها در تاریکی میرود و مقصد به خطا میافتد. شریعت، نه گنجی است که بیکلید به دست آید و نه راهی است که بینشانه پیموده شود. از جمله گنجینههایی که در بطن نصوص و روح …
Read More »کالبدشکافی اسناد و متون؛ قواعد نوین شناخت تحریف و تمییز مشترکات
فهمِ صحیح روایات در گرو شناخت منطقی تحریفات و نقد شیوههای رایج تمییز مشترکات است. یکی از مهمترین قواعد محوری در کشف اصالت نسخ، اصل “تبدیل نامأنوس به مأنوس” است که بر اساس آن، ذهن به صورت طبیعی عبارات ناآشنا را به معانی مأنوس تغییر میدهد. این قاعده بنیادین نشان میدهد که هرگاه دو نسخه از یک متن موجود باشد، …
Read More »انتشار دومین جلد کتاب «جامع الأصول» استاد محسن فقیهی
دومین مجلّد از موسوعه «جامع الأصول» به زبان عربی، اثر استاد محسن فقیهی در ۳۸۵ صفحه در اختیار اساتید و محققان قرار گرفت. به گزارش شبکه اجتهاد، در میان علوم اسلامی، علم اصول فقه به منزله ستون فقرات و زیربنای اجتهاد و استنباط احکام شرعی است. تسلط بر مبانی و قواعد این علم، شرط لازم برای رسیدن به مرتبه اجتهاد …
Read More »قلمرو شریعت؛ رابطه منطقه الفراغ و عدم خلو واقعه از حکم/ مقایسه با نظریههای مشابه و بررسی چالشها
استاد حمید درایتی طی جلساتی با تبیین دیدگاه شهید آیتالله سیدمحمدباقر صدر در موضوع «قلمرو شریعت، رابطه منطقه الفراغ و عدم خلو واقعه از حکم»، به تعریف و ماهیت «منطقه الفراغ»، جایگاه آن در قلمرو شریعت، ارتباطش با اصل «عدم خلو واقعه از حکم» و تمایز منطقه الفراغ با تزاحم، حکم حکومتی و عنوان ثانوی و مقایسه آن با نظریات مشابه …
Read More »اهمیت عقل در کشف ملاکات سیاسی و پیچیدگیهای استنباطات فقهی
استاد ایزدهی با بیان اینکه موضوع اصلی بحث در فقه سیاست، «قدرت سیاسی» است، گفت: این قدرت نه به معنای زور، بلکه به معنای حاکمیت در یک جامعه است. مسائلی چون جنگ، صلح، مالیات، آزادی و امنیت، همگی در صورت وجود حکومت معنا مییابند. اگرچه ملاکِ اموری مانند اصل حکومت (اداره زندگی، امنیت و مالیات) قابل فهم همگان است، اما …
Read More »فقه نظامپرداز، نگاهی نو به طراحی نظامهای کارآمد در جامعه اسلامی
فقه نظامپرداز، دانشی است که هم نظاممند است، هم توانایی تولید نظام دارد، و هم قادر به اداره نظام است. اگر میخواهیم نظام تولید کنیم، باید «نظامات ترکیبی» را شکل دهیم؛ نظاماتی که از ترکیب پنج کلاننظام آموزهای-گزارهای (یعنی: عقاید، معنویت، اخلاق، فقه و شریعت) و چهار کلاننظام ارتباطی (شامل تعامل انسان با خدا، با خود، با دیگران و با …
Read More »حاشیه انتقادی شیخ مرتضی حائری بر تاریخیگرایی محقق بروجردی با محوریت فقه عامه/ محمدعلی ملک
اختصاصی شبکه اجتهاد: توجه محقق بروجردی به فقه عامه برای استنباط از روایات، که بر اساس رویکردی تاریخیگرایانه و با تکیه بر قرائن تاریخی مرتبط با زمان و مکان صدور روایات صورت میگیرد، مورد نقد آیتالله شیخ مرتضی حائری قرار گرفته است. وی در کتاب صلاه الجمعه، بدون اشاره صریح به نام محقق بروجردی، به نقد این روش اجتهادی پرداخته …
Read More »فقه اجتماعی؛ معماری نوین برای مقابله با «فساد نهادی» و تنظیم حیات جمعی
استاد ارسطا تاکید ورزید که فقه اجتماعی، نه در مقابل فقه فردی، بلکه «مکمل» آن است. او خاطرنشان ساختند که «اگر نگاه صرفاً فردی به مسائل باشد، پیامدهای ناخواستهای برای جامعه در پی دارد»، در این صورت فقه اجتماعی به میدان میآید تا این خلأ را پر کند. بسیاری از مسائل و چالشهای امروز جامعه، نظیر «فساد نهادی»، از طریق …
Read More »«مرجعیت شورایی»؛ مسائل مستحدثه و پیچیدگیهای حکمرانی
ارائه دهنه بحث معتقد است با وجود قوت مرجعیت فردی در بستر تاریخی تشیع، اکنون ضرورتهای زمانه، رشد موضوعات و گستره مسائل مستحدثه، تشکیل «مرجعیت شورایی» را به عنوان یک نیاز مبرم فقهی مطرح میسازد تا از تخصصهای گوناگون در پاسخگویی به نیازهای روز با نگاه دینی بهره گرفته شود. این در حالی است که به گواه اسناد تاریخی، اهل …
Read More »«منطقه العفو» قرضاوی هیچ ارزش علمی ندارد/ تمامی نظریات فقهی نیازمند روزآمدسازی و پختگی بیشترند/ الگوی شهید صدر برای تصمیمات فقیه در مدیریت جامعه
استاد خالد الغفوری با رویکردی نقادانه و تطبیقی، نخست به مقایسه نظریه «منطقهالفراغ» شهید صدر با نظریه «منطقهالعفو» قرضاوی پرداخت و در ادامه، ضمن تبیین تفاوتهای نظریه «منطقهالفراغ» با «ولایت مطلقه فقیه» امام خمینی(ره)، به نقد مبنایی نظریه شورا و تحلیل دیدگاه نائینی درباره حکومت مشروطه پرداخت. وی در این مسیر، از ضرورت بازخوانی روش اجتهادی در مدیریت جامعه اسلامی …
Read More »شرط تحقق فقه مضاف کارآمد: از موضوعشناسی دقیق تا فقه ناظر به امر واقع
استاد حوزه علمیه مشهد، توسعه دانش فقه به صورت کنونی را مطلوب ندانست و اظهار داشت: در روزگار ما با افزودن کلمه فقه به ابتدای هر کلمهای، انشعاب و برجسته سازی ابواب فقه دنبال میشود. آیا قاعدهای در این رابطه وجود ندارد؟ آیا به واقع میتوان فقه الصلاه، فقه الصوم، فقه الاعتکاف، یا فقه الجهاد، فقه الدفاع، فقه المقاومه، و …
Read More »بررسی سه نظریه مشهور درباره حقیقت حکم شرعی
مسئله «ماهیت حکم شرعی» از بنیادیترین و اثرگذارترین مباحث علم اصول است؛ موضوعی که استاد مهدی زمانیفرد با بازخوانی دیدگاههای رایج و تحلیل آرای فقهایی چون محقق اصفهانی، آیتالله خویی و امام خمینی، به تبیین نظریه «اعتباری بودن حکم شرعی» پرداخت و از آن دفاع کرد؛ مبنایی که بهگفته وی، میتواند ساختار علم اصول و شیوه استنباط فقهی را بهگونهای …
Read More »آیتالله مروارید؛ الگویی درخشان از همنشینی دانش، پارسایی و سلوک مردمی است/ هیچوجه از مسیر عقلانیت و استناد به منابع اصیل دینی خارج نمیشد/ آیتالله مروارید قائل به نظریه موسّع در مصلحت بود
استاد خارج فقه و اصول حوزه علمیه مشهد بیان کرد: آیتالله مروارید قائل به نظریه موسّع در مصلحت بود، اما از آن در چارچوب متقن و محدود استفاده میکرد. یعنی مصلحت برای ایشان ابزاری برای توجیه احکام نبود، بلکه دلیلی برای تحلیل روایت، برداشت حکم، و سنجش اعتبار نقل بود. از این منظر، استاد مروارید با تفکر (تفویض مطلق احکام …
Read More »محصور شدن طلاب در مدارس بخاطر نظام آموزشی، حوزه را از رونق میاندازد/ دروس آزاد حوزه تقویت و انتخاب آزاد استاد برای طلاب تسهیل شود/ معیار ارزیابی طلاب، اختبار علمی به شیوههای سابق
حضرت آیتالله سبحانی در دیدار با استاد شبزندهدار دبیر شورای عالی حوزههای علمیه، با تأکید بر ضرورت حفظ فضای آزاد علمی در حوزه، خواستار تقویت دروس آزاد، تسهیل انتخاب استاد توسط طلاب، احیای سنت مباحثه، و توانمندسازی طلاب در تقریرنویسی و نگارش عربی شدند. ایشان هشدار دادند که اگر نظام آموزشی طلاب را صرفاً در قالب مدارس محدود کند، پویایی …
Read More »۱۰ راهکار برای تحول و بالندگی فقه/ سید یدالله یزدانپناه
اختصاصی شبکه اجتهاد: با صدور پیام راهبردی «حوزهی پیشرو و سرآمد»، دربارهی ضرورت تحول بنیادین در حوزههای علمیه و حرکت بهسوی مرجعیت علمی، تمدنی و جهانی، بار دیگر لزوم بازاندیشی در روشها و ساختارهای اجتهادی در کانون توجه نخبگان حوزوی قرار گرفت. هرچند بهدلیل تحولات منطقهای و جنگ تحمیلی دوازدهروزه، این موضوع برای مدتی کمرنگ شد، اما همچنان در محافل …
Read More »توسعه روش اجتهاد در چارچوب تعبد به کلمات وحی/ در فقه اداره نمیتوان از طریق ملاکات به نتیجه رسید/ نباید نظامهای غربی را به اسم اسلام توجیه و تطهیر کرد
استاد خارج فقه و اصول حوزه علمیه قم، با تأکید بر اینکه میتوان روش اجتهاد را در چارچوب تعبد به کلمات وحی توسعه داد، تأکید کرد: مسیرهایی همچون کشف ملاک، فقهیسازی نظامهای اقتصادی غرب و توسعه منابع استنباط بدون پشتوانه معتبر، نه در فقه سابقه دارند و نه راهگشا خواهند بود. به گزارش خبرنگار اجتهاد، در مواجهه با تحولات روزآمد …
Read More »اعتبار اطلاقات و عمومات در احکام حکومتی؛ بررسی دقیق مرزهای حجیت نص برای مکلفین عادی
آیا وجود ارتکاز در عصر حاضر، ملازم با وجود آن در عصر معصوم (ع) نیز هست؟ صرف وجود یک ارتکاز در زمان حال، لزوماً به معنای وجود آن در عصر ائمه (ع) نیست. به عنوان مثال، در عصر حاضر، بانک به عنوان یک شخص حقوقی پذیرفته شده است، در حالی که در عصر معصوم (ع) چنین نهادی وجود نداشته است. …
Read More »