شبکه اجتهاد: اگر از نسبتِ فلسفه فقه و اصول فقه سخن میگوییم، نخست باید سنخشناسی کنیم، که بدون آن، تشابه در کارکرد، ما را به خلط در هویت خواهد کشاند. فلسفۀ فقه و اصول فقه از دو سنخاند؛ از دو ریشه، دو منظر، دو شیوه. یکی ناظر از بیرون است، و دیگری ساکن در درون. یکی دانش درجهدوم است که …
Read More »دیدگاه و گزارش
دو خسران در سپهر اجتهاد: غیبت فلسفهٔ شریعت و فلسفهٔ فقه/ راهی بهسوی فقهی زنده و زمانشناس
شبکه اجتهاد: فلسفهٔ شریعت، گمشدهای اصیل در منظومه معرفت دینی ماست؛ نه یک زینت نظری، بلکه بنیانی گفتمانی برای فهمِ شریعت و بازسازی عقلانیت فقهی. در روزگاری که فقه گرفتار تکرار قواعد و فروبسته در دایره فروع شده، بازگشت به چراییِ تشریع، نسبتِ شریعت با انسان، و هدفمندی احکام، ضرورتی دوچندان یافته است. این نوشته، با تأکید بر بحران غیبت …
Read More »تعقل فقیهانه بر مدار تعاملات انسانی
پس از برگزاری هزار جلسه درس خارج با موضوع «فقه التعامل والتعایش مع مختلف الملل و النحل»، استاد محمد عندلیب همدانی در گزارشی علمی، بخشی از دستاوردهای این مسیر فقهی را مرور کرده است؛ مسیری که در آن «تعقل فقیهانه» بهعنوان روشی نوین و پاسخگو در کانون اجتهاد قرار گرفته و ظرفیتهای فقه امامیه در عرصههای بینافرهنگی، بینالمللی و بینالادیانی …
Read More »بازخوانی تخصیص قرآن به خبر واحد
در نسبت پرچالش میان «قطعیت قرآنی» و «ظنیت خبر واحد»، نظریه تخصیص قرآن به خبر واحد، به نقطهای کانونی در منازعات اصولی بدل شده است؛ مسئلهای که صرفاً یک نزاع فنی نیست، بلکه گرهگاه تقابل دو نظام معرفتی و دو رویکرد هرمنوتیکی به منابع دین است. شیخ حیدر حبالله در نشست علمی اخیر خود، با نگاهی تطبیقی و تحلیلی، ریشههای …
Read More »سه مقطع درسی، یک منظومه اجتهادی در علم اصول
در دهمین نشست از «تأمّلات علمی» که با محوریت کتاب «تعارض الأدله و اختلاف الحدیث» برگزار شد، پژوهشی مستند پیرامون تقریرات سه دوره درس خارج حضرت آیتالله سیستانی در یکی از مباحث کلیدی علم اصول ارائه گردید. حجتالاسلام سید مسعود مرتضوی با تحلیل تطبیقی این تقریرات، سیر تحول روشی و محتوایی آنها را بررسی کرد و گزارشی تفصیلی از روند …
Read More »فقه بدون منظومه، شریعت بدون کرامت!/ با فقه تکهتکه نمیتوان در دنیا سربلند بود/ فقه بدون عقلانیت، شایسته شریعت پیامبر(ص) نیست
الآن فضا بهگونهای شده که بعضی تلاش میکنند اثبات کنند: نه «عقل» توانایی درک دارد، نه «مقاصد» باید لحاظ شود، نه خداوند در تشریعش عادل است، نه نظام فقهی داریم؛ فقط با احکام اتمیکِ بریده بریده مواجهایم که باید به هر قیمتی به آنها عمل شود! به گزارش خبرنگار اجتهاد، در سنت فقهی امامیه، استنباط احکام شرعی بر پایه متون …
Read More »رهیافت میانرشتهای به امامت؛ تلاقی فقه، اصول و مواجهه با خوانشهای نوپدید
حجتالاسلام والمسلمین سید علیرضا سبزواری با تمرکز بر نسبت امامت با اصول فقه و دانش فقه، بر ضرورت بهرهگیری از رهیافتهای میانرشتهای در تحلیل مسائل بنیادین تأکید کرد؛ رویکردی که با عبور از قالبهای صرفاً کلامی، تلاش دارد ابعاد معرفتی و فقهی امامت را در نسبت با نیازهای امروز و در چارچوبی تمدنی و مسئلهمحور بازخوانی کند. او همچنین با …
Read More »امتداد اجتماعی احکام فقهی و امکانسنجی کاربست اقدامپژوهی برای آن
چگونه میتوان احکام فقهی را به رفتارهای جمعی و هنجارهای اجتماعی بدل کرد؟ این پرسش، محور اصلی چهلودومین نشست از سلسلهنشستهای «یکشنبههای روش» بود که با ارائهی حجتالاسلام والمسلمین محسن الویری و نقد دکتر کیومرث اشتریان، به بررسی امکانسنجی کاربست «اقدامپژوهی» در امتداد اجتماعی گزارههای فقهی پرداخت؛ رویکردی که تلاش دارد با عبور از مرزهای نظریهپردازی صرف، فقه را به …
Read More »مرز فقه و علم در فرآیند اجتهاد؛ بررسی اعتبار دادههای تجربی در استنباط احکام
نشست علمی «نقش علوم تجربی در فرآیند استنباط» با ارائه استاد شیخ حمید درایتی، ۲۸ فروردینماه ۱۴۰۴ در مدرسه عالی فقاهت آلمحمد (ع) برگزار شد. استاد حوزه علمیه مشهد با بررسی نقاط تماس میان دانش تجربی و فرآیند استنباط فقهی، از نقش ابزارهای علمی، یافتههای نوین و مفاهیم تخصصی جدید در فهم و بازتعریف موضوعات فقهی سخن گفت و برخی …
Read More »تأملی در قاعده لزوم عقلی تقدیم اهم
در این نوشتار، قاعده لزوم عقلی تقدیم اهم توسط استاد سید محمد نجفی یزدی، مورد نقد و بررسی قرار گرفته است و ایشان در این زمینه قائل به تفصیل هستند. اختصاصی شبکه اجتهاد: یکی از قواعد مهم که در علم اصول در مبحث تزاحم و در فقه و بحث قواعد فقهیه مطرح میشود، بحث تقدیم اهم بر مهم به هنگام …
Read More »سهم علوم اجتماعی در ایجاد و شکلدهی به رشتههای نوین فقهی
استاد احمد مبلغی در نشست علمی «یکشنبههای روش»، به تبیین نقش و روش بهرهگیری از علوم اجتماعی در فقه و عملیات استنباط احکام پرداخت. این استاد حوزه علمیه قم با تأکید بر ضرورت استفاده روشمند از دستاوردهای علوم اجتماعی، بهویژه در مرحله «موضوعشناسی»، چهار سطح تأثیرگذاری این علوم در تأسیس و توسعه رشتههای نوین فقهی و مسائل نوظهور را تشریح …
Read More »بررسی تطبیقی تخییر در علم اصول
نوشتار حاضر با تقسیم ثنایی تخییر به دو قسم «تخییر در اصل عمل و تخییر تطبیقی»، تصاویر ثبوتی و اثباتی تخییر را به شکل تطبیقی بررسی نماید. نتیجه بررسیها نشان میدهد در بیشتر اقسام تخییر تطبیقی، نظریه «تعلق حکم به عنوان جامع انتزاعی» موجّه و خالی از محذورات ثبوتی و اثباتی است. این پژوهش برخی از نزاعها و تعدادی از …
Read More »نقدی تفصیلی بر دیدگاه استاد رشاد در موضوع مقاصد الشریعه
شبکه اجتهاد: استاد علیاکبر رشاد در سخنان خود، نظرات قابل تاملی درباره مقاصد الشریعه و تأثیر آن بر علوم اسلامی و انسانی مطرح کردهاند. در این دیدگاه، مقاصد الشریعه، نهتنها بهعنوان معیاری برای تمایز علوم اسلامی از غیر اسلامی مطرح شده، بلکه بهعنوان ابزاری برای مهندسی و تولید علوم انسانی اسلامی معرفی گردیده است. با احترام به تلاشهای استاد گرانمایه، …
Read More »نقد و بررسی کشف ملاک و حکم شرعی توسط عقل
شبکه اجتهاد: استاد علیرضا اسلامیان مدرس خارج فقه و اصول و عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم در اسفندماه ۱۴۰۳ در نشستی با حضور طلاب و فضلای مرکز فقهیائمه اطهار (علیهمالسلام) به بررسی نقش استقلالی عقل و تاثیرگذاری در استنباط احکام پرداخت که خلاصهای از اهم بیانات ارائه شده در این نشست تقدیم میگردد. درک ملاکات توسط عقل و کشف …
Read More »تصلب در برابر فقاهت معاصر به دین ضربه میزند/ نباید از نوآوری و نظریهپردازی فاصله بگیریم
استاد درس خارج حوزه علمیه گفت: تصلب و تجمد در برابر معاصرت در برخی وجود دارد. بنده فکر نمیکنم این جریان از درون حوزه باشد، البته نباید انگی به دیگران بزنیم ولی اگر فقه ما ضد عدالت و ضد اخلاق قلمداد شود چه آسیبی خواهد زد؟ چطور از دین دفاع خواهیم کرد؟ به گزارش شبکه اجتهاد، استاد ابوالقاسم علیدوست در …
Read More »اعتبار روایات کافی؛ بررسی چهار نظریه/ چرا برخی فقها به برخی احادیث اعتماد نکردند؟
شیخ مفید و شیخ صدوق، به برخی از روایات کافی عمل نکردهاند. محقق حاجی نوری معتقد است که عدم عمل این بزرگان به دلیل وجود روایات معارض بوده است و اینکه در متن روایات کافی تعارضی وجود داشته باشد، این امر لزوماً نافی اعتبار کلی کتاب نیست؛ اما برخی از بزرگان، از جمله آیتالله شبیری زنجانی، بر این باورند که …
Read More »ظرفیتها و کاستیهای فقه موجود برای فقه حکمرانی
استاد خارج فقه و اصول حوزه علمیه مشهد گفت: فقه حکمرانی نیازمند بازنگری، توسعه و نوسازی است تا بتواند به نیازهای پیچیده و نوظهور جامعه امروز پاسخ دهد. این امر مستلزم شفافسازی فرایندهای استنباط، تقویت موضوعشناسی، توسعه مبانی و پیشفرضها، توجه به مسائل کلان و نظامسازی و اجرای فقه در جامعه است. به گزارش شبکه اجتهاد، نشست علمی «ظرفیتها و …
Read More »نظارهای بر یک مناظره
اختصاصی شبکه اجتهاد: جریان مناظره روز هفده بهمنماه ۱۴۰۳ در مرکز فقهی ائمه اطهار علیهم السلام قم، بین دو تن از اساتید خارج فقه و اصول، اساتید معظم علیدوست و اسلامیان، با عنوان «بررسی نقش استقلالی عقل و تاثیرگذاری مقاصد شریعت در استنباط احکام»، با برخی حواشیِ خارج از موضوع، به ویژه در ده دقیقه پایانی همراه بود، که توقع …
Read More »انقلاب اسلامی و تحولی نوین در فقه شیعه؛ از نظریهپردازی تا اجرا
انقلاب اسلامی ایران که به رهبری امام خمینی(ره) شکل گرفت و به پیروزی رسید، جامعه را با مسائل جدیدی روبهرو ساخته. اداره جامعه از سوی فقیهی آگاه و براساس قوانین اسلامی، بستری را فراهم آورد که به پیدایش مسائل جدیدی انجامید. پس نیازهای تازهای شکل گرفت که حکومت خواهناخواه باید با آن روبهرو میشد. بنابراین، فقها باید درباره انطباق این …
Read More »استقلال عقل در کشف ملاکات احکام شرعی؛ تحلیل مبانی، استدلالها و چالشها
محور اصلی گفتگوی دو استاد برجسته خارج فقه و اصول، استاد اسلامیان و استاد علیدوست، بررسی استقلال عقل در استنباط احکام شرعی بود. این مناظره در فضایی علمی و با حضور اساتید و فضلای حوزه شکل گرفت و مباحث مطرح شده دارای جنبههای استدلالی بود که در ادامه بهتفصیل بررسی میشود. به گزارش خبرنگار اجتهاد، هفتمین کرسی گروه اصول فقه …
Read More »«فقه مقاصدی» یا «مقصدبسنده» مورد تایید ما نیست/ امام (ره) و آیتالله سیستانی در برخی موارد از رویکرد مقاصدی در استنباطات فقهی خود بهره بردهاند/ ضرورت لحاظ نصوص مقاصدی در فرآیند اجتهاد در کنار سایر ادلهی شرعی
استاد خارج فقه و اصول حوزه علمیه قم گفت: در فقه امامیه، نه نظریهی «مقاصد بسنده» (که نصوص را کنار گذاشته و صرفاً بر مقاصد تکیه میکند) مورد پذیرش است، و نه فقه مقاصدی به معنای رایج در اندیشهی برخی اهل سنت، بلکه آنچه مورد تأکید است، ضرورت لحاظ نصوص مقاصدی در فرآیند اجتهاد و استنباط احکام در کنار سایر …
Read More »اختلال نظام، ملازمهای با حجیت ذاتی سیره ندارد/ آیتالله شبیری زنجانی، سیرههای مستحدث را حجت میدانند! / فقها حساسیتی به موضوعات نوپدید ندارند!
غیبت امام وظیفهای برای معصوم ایجاد نمیکند. شاهد آن، ایجاد فرقههای انحرافی فراوان در عصر غیبت و مسائل مبتلابه بسیار در عصر جدید است که ائمه متعرض آنها نشدهاند. دلیلی وجود ندارد که امام تا ابد باید تکلیف همه این مسائل را باید روشن کند و مثلاً سکوت امام صادق علیهالسلام دلیل است و اگر نظری داشتند حتماً بیان میکردند …
Read More »مقایسه نظریه تبعیت احکام از مصالح و مفاسد با مقاصد الشریعه
وقتی بحث از مصالح و مفاسد به عنوان ملاک میشود پس میتوان از مقاصد الشریعه هم در بحث ملاکات استفاده کرد کما اینکه برخی از اساتید معاصر همان مقاصد الشریعه اهل تسنن را به همان شکل فیالجمله در فقه قائلند؛ لکن ارائهدهنده در این مجال درصدد نفی مقاصد الشریعه به عنوان ملاک احکام هست و اگر درجایی از آن اسم …
Read More »روششناسی اجتهاد امام خمینی (ره) در عرصه فقه اجتماعی/ ما به «فقه اولویات» نیازمندیم
شبکه اجتهاد: یکی از شیوههای مؤثر برای کشف روش اجتهادی یک فقیه آن است که بخشی از متن او را که گمان میرود حاوی عناصر فعال روشی باشد، انتخاب کرده و به تحلیل روششناختی آن بپردازیم. به کارگیری این شیوه، قابل ارائه به هر کسی است که در حال فراگیری یا تدریس علوم حوزوی است. برای نمونه، در متون گوناگون …
Read More »«زنان، افتاء و مرجعیت» نقد و بررسی شد
استاد حوزه علمیه مشهد گفت: تقریبا امروز هیچ کس مناقشهای در اینکه زن میتواند مجتهد شود ندارد. یا اگر زن مجتهد شد میتواند خودش از خودش تقلید کند؟ در این بحث هم تقریبا کسی مخالف نیست. در بحث تقلید زن از زن مجتهد نیز نویسنده قائل به جواز است. حال طبق نظر کسانی که تقلید از اعلم را واجب میدانند …
Read More »نگاهی به سه مناظره استاد علیدوست و دکتر سروش
اختصاصی شبکه اجتهاد: قسمت اول مناظره، با سخنان دکتر سروش درباره غیراخلاقی و ناکارآمدی فقه شروع شد. استاد علیدوست با تفکیک برخی از گزارههای فقهی (مانند شروط صحت نماز و صحت وضوء) از بنیاد دانش فقه و نظام فقاهت که اخلاقگرا است، بطلان اتهام تهی بودن نظام فقه از اخلاق را تبیین کرد. او با ذکر گزارههای اخلاقی دانش فقه …
Read More »اجتهاد بدون روششناسی نابسامان است/ محققان حاشیه محقق ایروانی را بر شیخ اعظم انصاری بخوانند/ ویژگی مکتب فقهی
استاد خارج فقه و اصول حوزه علمیه قم با بیان اینکه اجتهاد بدون روششناسی به سامان نخواهد رسید، اظهار کرد: کسی که بخواهد در تفسیر، کلام، معارف و فقه قلم بزند نیازمند روششناسی و منهج است وگرنه بیراهه رفته وسعی نامشکور از او صادر خواهد شد. به گزارش شبکه اجتهاد، استاد ابوالقاسم علیدوست، عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم در …
Read More »بررسی مانعیت احتمال ارتکاز عام از اخذ به ظهور اولیه
یکی از سوالاتی که ذهن کسی که با روایات اهلبیت (علیهمالسلام) مواجه است را به خود مشغول میکند این است که فضای عمومی صدور روایت تا چه اندازه میتواند درفهم فعلی ما نسبت به روایت اثر بگذارد. آیا باید فارغ از فضای عمومی صدور حدیث و صرفا با توجه به قواعد متنی فهم متن حدیث، مراد نهایی متکلم را جستجو …
Read More »فعالسازی مقاصد در فقه الاجتماع با نظریه علامه طباطبایی
شبکه اجتهاد: در مسیر فعالسازی مقاصد شریعت، نیازی جدى به برونرفت از چارچوبهای سنتی و گامنهادن در فضایی تخصصیتر، که با پیچیدگیهای عصر حاضر همخوانی داشته باشد، حس میشود. این دگرگونی نیازمند تمرکزی ویژه بر وارد ساختن مقاصد شریعت در فقه اجتماع است. فقه اجتماع فقهی تخصصی است که به احکام شرعی مربوط به زیربناهای اجتماعی، از جمله کنشگری اجتماعی، …
Read More »نقش گستره شریعت در ترابط میان اجتهاد و علوم انسانی اسلامی
استاد علیدوست معتقد است اگر بخواهیم در خصوص نقش فقه در توسعه علوم انسانی چه ترابط اینها صحبت کنیم باید موضع خودمان را در گستره شریعت مشخص کنیم. اگر مباحث مدیرت، اجتماع، فرهنگ و خانواده را از حوزه شریعت خارج دانستیم در این صورت از حوزه فقه خارج و در نتیحه از حوزه اجتهاد خارج میشود. شبکه اجتهاد: دو عنوان …
Read More »