یادداشت فقهی و اصولی

اختصاصی شبکه اجتهاد: توفیق رفیق این کمترین شد و به‌عنوان نماینده از طرف حوزه علمیه خراسان دعوت شدم که در محضر مقام معظم رهبری چند دقیقه‌ای صحبت کنم. انصافاً این پیشنهاد برای من بسیار مغتنم بود و از تمام کسانی که من را قابل دانستند تشکر دارم. بعد از شور و مشورت با دوستان و اساتید مشخصاً به این جمع‌بندی رسیدیم که چند مطلب را مراعات کنم. ۱- نسبت به بزرگان حوزه حق‌شناسی و اظهار ادب داشته باشم. ۲- اشاره‌ای به تاریخ درخشان حوزه علمیه خراسان داشته باشم. ۳- ترکیب انتصابی حضرت آقا را برای مدیریت حوزه فرصت بدانم. ۴- …

شبکه اجتهاد: سه سال قبل و در حالی که مطالبات و توقعات تحولی و اصلاحی طلاب در حال رسیدن به اوج بود و نگرانی‌ از انزوایی که مقام معظم رهبری هشدارش را داده بودند جدی‌تر می‌شد، استاد علیرضا اعرافی که عملکرد درخشان در ساماندهی جامعه المصطفی در پرونده خود داشت، به مدیریت حوزه‌های علمیه انتخاب شد. این انتخاب، بارقۀ امید را در دل طیف‌های مختلف حوزویان روشن نمود و آثار این امید به‌ویژه در میان طلاب جوان و نخبه‌های دغدغه‌مند حوزه، به‌وضوح قابل مشاهده بود. اکنون بعد از گذشت سه سال از این انتخاب، زمزمه‌هایی از ارزیابی عملکرد ۳ساله ایشان …

اختصاصی شبکه اجتهاد: ۱۹ اردیبهشت ما، سالروز بزرگداشت محدث بزرگ، محمد بن یعقوب کلینی، فرصت مناسبی برای بررسی یکی از مهم‌ترین مبانی در رابطه با کتاب سترگ وی، کافی است. بسیاری از فقها و رجالیان، با استناد به مقدمه این کتاب، قائل به حجیت تمام روایات مندرج در آن هستند. محمد فایزی، استاد مرکز فقهی ائمه اطهار قم و رجال پژوه، در این رابطه یادداشتی نگاشته است که از نگاه شما می‌گذرد. برخی معتقد هستند که کلیه اسناد کافی حجت هستند و برای ادعای خود به استدلالاتی تمسک می‌کنند. در این یادداشت ابتدا کلام بزرگان در اهمیت کتاب شریف کافی …

شبکه اجتهاد: حجت‌الاسلام سیدمحمدرضا آیت، کارشناسی ارشد کلام جدید و طلبه سطح ۳ فقه و اصول، در دیدار رمضانی با رهبر انقلاب درباره موضوع «لزوم تخصص‌گرایی در حوزه علمیه و راهکارهای آن» به ایراد سخن پرداخت که متن کامل آن به شرح زیر است: صلوات و سلام خدا بر نبی مکرم و اهل‌بیت مطهرشان، که لحظه‌ای از جهاد جدا نشدند. درود خدا بر علمای مجاهد اسلام و درود خدا بر بنیانگذار نظام مقدس جمهوری اسلامی که امتی را از اسارت و حقارت چکمه‌های استکبار جهانی رهایی بخشید. سلام بر محضر رهبر حکیم و فرمانده مجاهدی که در این زمانه‌ی پر …

شبکه اجتهاد: حجت‌الاسلام مهدی مسائلی، طلبه سطح ۳ حوزه و پژوهشگر در دیدار رمضانی با رهبر انقلاب درباره موضوع «تحول در حوزه علمیه و لزوم کارآمدی دروس» به ایراد سخن پرداخت که متن کامل آن به شرح زیر است: به نمایندگی از طلاب و روحانیون اصفهان خدمت شما سلام عرض می‌کنم: حوزه علمیه اصفهان که با زعامت عالم بزرگوار آیت‌الله مظاهری یکی از حوزه‌های مستقل کشور به حساب می‌آید، بیش از آن‌که اهل سخن باشد اهل عمل است، هم‌چنان‌که در دوران انقلاب و جنگ، عالمان و طلابش سخن خود را با خون امضاء کردند و بیشترین آمار شهدای روحانی را …

شبکه اجتهاد: حجت‌الاسلام حسین نظری، مبلغ و فعال قرآنی و طلبه سطح ۳ حوزه، در دیدار رمضانی با رهبر انقلاب درباره موضوع «ضرورت بازنگری مفهوم خلاقیت در حوزه به منظور تربیت طلبه عصر انقلاب» به ایراد سخن پرداخت که متن کامل آن به شرح زیر است: جائت سلیمان یوم العید قبّره/ أتت بفخذ جراد کان فی فیها/ ترنّمت بفصیح القول و اعتذرت/ أن الهدایا بقدر مُهدیها شکی نیست که در زمانه ما، سرعت و شتاب تغییر و تحول در عرصه‌های مختلف زندگی بشر، گوی سبقت را از ازمنه پیشین به گونه‌ای خیره کننده ربوده و لایه‌های تودرتوی زیست انسان را …

شبکه اجتهاد: حجت‌الاسلام علی احدی، کارشناسی ارشد فلسفه و کارشناس پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی، در دیدار رمضانی با رهبر انقلاب درباره موضوع «مشکلات و راهکارهای تبلیغ و نقش حوزه در حل آسیب‌های اجتماعی» به ایراد سخن پرداخت که متن کامل آن به شرح زیر است: موضوعی که قرار است در مورد آن چند دقیقه وقت گرانبهای شما را بگیرم مسأله‌ای است که با رسالت انبیاء گره خورده و یکی از با شرافت‌ترین کارها نزد خداوند است مسأله‌ای که علما و بزرگان دین و همچنین جوانان بسیاری حتی جان خود را در این راه هدیه کرده‌اند. مسأله تبلیغ دین آن‌قدر اهمیت …

شبکه اجتهاد: حجت‌الاسلام حسن یوسف‌زاده، دکترای ارتباطات و عضو هیأت علمی جامعه المصطفی و فعال عرصه رسانه در دیدار رمضانی با رهبر انقلاب درباره موضوع «نقش حوزه علمیه در فضای مجازی» به ایراد سخن پرداخت که متن کامل آن به شرح زیر است: بسم الله الرحمن الرحیم إِنَّ اللَّهَ لَا یُغَیِّرُ مَا بِقَوْمٍ حَتَّى یُغَیِّرُوا مَا بِأَنفُسِهِمْ(۱) سخن من درباره فضای مجازی است: یعنی به‌روزترین فناوری ارتباطی برای مدیریت سبک زندگی در عرصه جهانی و یکی از مهمترین مسائل روز و دغدغه خانواده‌‌های ایرانی و البته حوزه‌‌های علمیه. فضای مجازی چاقوی دولبه است: فرصت‌هایی دارد و تهدیدهایی. فضای مجازی چون …

شبکه اجتهاد: سید هادی ساجدی، دانش‌آموخته سطح چهار حوزه و دکتری فلسفه علوم اجتماعی به عنوان فعال و نخبه بین‌الملل در دیدار رمضانی با رهبر انقلاب درباره موضوع «دغدغه‌های حوزه علمیه در عرصه بین‌الملل» به ایراد سخن پرداخت که متن کامل آن به شرح زیر است: حوزه‌های علمیه در طول عمر بیش از هزار ساله خود همیشه مهمترین نهاد علمی و پژوهشی جهان اسلام از سویی و اصلی‌ترین پایگاه حفاظت و تبلیغ دین مبین اسلام بوده است. اما این نهاد علمی و مردمی با ظهور اندیشه‌های سکولار غربی و سیطره و سلطه‌ی فرهنگی آنها بر جوامع اسلامی روز به روز …

شبکه اجتهاد: حجت‌الاسلام مهدی رضایی از اساتید ادبیات عرب حوزه علمیه خراسان در دیدار رمضانی با رهبر انقلاب، درباره موضوع «نقش حوزه علمیه در تحقق بیانیه گام دوم انقلاب» به ایراد سخن پرداخت که متن کامل آن به شرح زیر است: با کسب اجازه از محضر حضرت‌عالی و حاضرین در جلسه پیرامون گام دوم انقلاب و الزامات آن، با ملاحظه ظرفیت و شرایط حوزه علمیه کهن خراسان نکاتی خدمتتان معروض می‌دارم البته تیمناً و تبرکاً بنام ثامن الائمه علیه آلاف التحیه والثناء نکات ذکر شده هشت مورد می‌باشد: ۱- شاید به جرأت بتوان گفت در تاریخ تشیع عالِمی نداشته‌ایم که …

اختصاصی شبکه اجتهاد: در خبرها آمده امروز چهارشنبه دوم ماه مبارک رمضان، مدیران، اساتید، فضلا و طلاب حوزه‌های علمیه سراسر کشور با رهبر معظم انقلاب دیدار خواهند داشت، دوازده سال از دیدار قبل مجموعه فضلای حوزه‌های علمیه سراسر کشور با رهبر معظم انقلاب‌ می‌گذرد. آذرماه ۱۳۸۶ مجموعه اساتید و فضلا و طلاب حوزه‌های علمیه قم و مشهد و اصفهان و… با رهبر معظم انقلاب دیدار مفصلی داشتند که بیش از چهار ساعت به طول انجامید. در آن دیدار هفده نفر از فضلای حوزه‌های سراسر کشور به بیان دیدگاه‌های خود پرداختند و رهبر معظم انقلاب نیز مطالب مهمی در باب تحول …

اختصاصی شبکه اجتهاد: آیت‌الله حاج شیخ حسین وحید خراسانی دامت برکاته از بزرگ‌ترین و مشهورترین مراجع معظم تقلید شیعه است که در قم سکونت دارد. ایشان علامه‌ای محقق، فقیهی بزرگ، اصولی سترگ، متکلمی برجسته، مفسری ارجمند، خطیبی زبردست و مدافع معارف قران و عترت است. این مرجع عالیقدر شیعه حدود نیم قرن است در قم به تدریس خارج فقه و اصول اشتغال دارد. آیت‌الله وحید خراسانی در حوزه علمیه مشهد و نجف به تحصیل پرداخت. پس از تکمیل تحصیلات معقول و منقول ابتدا سال‌ها در نجف و مشهد به تدریس خارج فقه و اصول پرداخت و سپس در نیم قرن …

اختصاصی شبکه اجتهاد: عبارت طب اسلامی چند سالی است که در جامعه ما سینه به سینه منتقل می‌شود و در حال حاضر بسیاری از مردم خود را مقید کردند که در بیماری‌ها به طب اسلامی عمل کنند. خدای متعال در سوره نحل آیه ۸۹ می‌فرماید «وَ نَزَّلْنا عَلَیْکَ الْکِتابَ تِبْیاناً لِکُلِّ شَیْ‏ءٍ»: ما قرآن را بر تو نازل کردیم درحالی که بیان کننده‌‌ی همه چیز است. علامه طباطبایی در تفسیر المیزان در ذیل این آیه می‌نویسد: اینکه می‌فرماید همه چیز را در قرآن بیان کردیم، منظور هر چیزی است که مربوط به هدایت باشد. در ادامه می‌گوید: این هدایت در …

فقه شیعی تنها زمانی‌ می‌تواند خود را از افتادن در خطاها و خطراتی که از آن‌ها در این یادداشت سخن می‌گویم مصون دارد که به ضرورات و مصالح و مقتضیات زمان و مکان و به اجتهاد مداوم در اصول و به مقتضیات بشری بودن هر اجتهادی در دین پایبند بماند. شبکه اجتهاد: متأسفانه در سال‌های اخیر ملاحظه‌ می‌شد که برخی از روشنفکران دینی در ایران در مقام نوعی مقایسه میان برداشت‌هایی از فقه شیعی و ایدئولوژی داعش بر ضرورت اصلاح فکر دینی تأکید‌ می‌کردند. البته در ضرورت اصلاح فکر دینی و اجتهاد در اصول و بارور کردن فقه اجتهادی مبتنی …

اختصاصی شبکه اجتهاد: آیت‌الله سید حسن صالحی از اساتید نامدار سطوح عالیه حوزه علمیه مشهد بود. این مجتهد با تقوا بیش از نیم قرن در حوزه علمیه مشهد به تدریس پرداخت آنچنان‌که در بین طلاب و فضلای مشهد به «صالحی مدرس» معروف شد. تدریس ایشان در این مدت نیم قرن از ابتدای جامع المقدمات آغاز شد و به تدریج تمام متون درسی حوزه یعنی سیوطی، مغنی، مطول، لمعه، قوانین، مکاسب، رسایل و کفایه تدریس شد. استاد صالحی این متون درسی را در دوره‌های متعدد تدریس نمود. بالاخص سطوح عالیه را مکرر تدریس نموده بود و تدریس خارج فقه و اصول …

اختصاصی شبکه اجتهاد: وقتی در نیمه‌شب ۲۹ فروردین ۹۷، رهبر انقلاب، به سنت هر ساله، نام امسال را اعلام کردند، شاید هیچ‌کس گمان نمی‌کرد که یکی از مهم‌ترین نزاع‌های درون فقهی، در حال رقم خوردن است. نام‌گذاری امسال البته اگرچه بیشتر ناظر به اقتصاددانان، مسؤولین اجرایی و عموم مردم بود، اما فقهی که این سال‌ها عادت کرده بود که در هر محفل و مقامی، به‌عنوان اولین نفر حضور یابد، به یک‌باره، چالشی مهم را پیش‌روی خود دید. پیش از انقلاب اسلامی و شکل‌گیری حکومت مبتنی بر فقه، تقریباً نزاع مهمی میان دانشیان فقه در رابطه گستره این دانش و میزان …

شبکه اجتهاد: سالم بن مکرم، معروف به ابو خدیجه از یاران امام صادق(ع) و امام کاظم(ع) و واسطه نقل روایاتی از ایشان است. [۱] این روایات در موضوعات فقهی همچون نماز میّت[۲]، لقطه[۳]، نکاح[۴]، خمس[۵] و همچنین موضوعات اخلاقی و اعتقادی[۶] وارد شده است. از سخنانی که ابو خدیجه واسطه نقل آن بوده است، روایتی است که در آن شیعیان از ارجاع تخاصم به حکّام جور منع می‌شوند.[۷] تضعیف در برابر توثیق نکته‌ای که ابو خدیجه‌ را به یکی از راویان بحث بر انگیز تبدیل کرده است آن است که از یک سو نجاشی  ایشان را توثیق و حتی تعبیر …

شبکه اجتهاد: در هفته اول سال نو فرصت شد رمان نخل و نارنج به قلم آقای وحید یامین پور را مطالعه کنم. نویسنده، به نظرم موضوع بسیار سختی برای نوشتن انتخاب کرده است. رمان به زندگی مرحوم شیخ مرتضی انصاری از بزرگان علمی و دینی این مرز و بوم پرداخته است. کاری که تا کنون درباره بسیاری از بزرگان انجام نشده است. دو اثر شیخ انصاری یعنی رسائل و مکاسب در فقه و اصول همچنان در حوزه‌های علمیه تدریس می‌شود و از همین رو می‌توان به تأثیر شیخ در حوزه‌های علمیه پی برد. برای همین هم در حوزه‌های علمیه شخصیت …

شبکه اجتهاد: برای بازسازی متون حدیثی گذشته تنها انبار کردن نقل‌های یک راوی در موضوع کتابی که به او در فهارس نسبت داده‌اند راهکار اساسی نیست و اساساً علمی نیست. باری می‌دانیم فلان راوی شیعی کتابی داشته با عنوان صلات اما از کجا معلوم که همه احادیث موجود در آثار روایی بعدی به نقل از آن کتاب بوده است؟ اینجاست که بررسی شواهد تاریخی و بررسی تک تک روایات و سندها ضروری است. این کار بزرگی است که نیازمند پژوهش‌های گسترده‌‌ای در اسانید کتاب‌های حدیثی است اما پیش از ‌آن نیازمند ارائه دیدگاه‌های تئوریک و نظری درباره منطق اسانید کتاب‌های …

شبکه اجتهاد: پیامبر اسلام، صلوات‌الله و سلامه علیه، در جامعه‌ای از دریافت وحی و نبوت سخن گفت که پیش‌تر یهودیان و مسیحیانِ شبه‌جزیره‌ی عربستان از آن‌ها سخن گفته بودند. مفاهیم دیگر و نیز گزارش‌های تاریخی‌ای که بعدها قرآن کریم از آن‌ها سخن گفت، مفاهیم و گزارش‌هایی بودند که در متون مقدس یهودی و مسیحی آمده بودند. این مشابهت چنان بود که شماری از یهودی‌ها و مسیحی‌ها گمان می‌بردند پیامبر اسلام سخن تازه‌ای نیاورده و همان مفاهیم را با ادبیاتی تازه بازگو می‌کند. خودِ پیامبر نیز، دستِ کم تا زمانی که در مکّه بود، گویی اصراری به بیان تفاوت مفاهیمی که …

اختصاصی شبکه اجتهاد: آیت‌الله شیخ مجتبی قزوینی از فقهای بزرگواری است که به زهد، تقوا، علم و معنویت آراسته بود. او جامع علوم عقلی و نقلی بود. از شخصیت‌های کم‌نظیر علمی و معنوی عصر خود بلکه به اعتقاد برخی از بزرگان مانند آیت‌الله سید عباس سیدان، حاج شیخ مجتبی قزوینی از نوادر علمی و معنوی در طول تاریخ تشیع بوده است. در این مقاله مختصر، گوشه‌ای از تحصیلات علمی و معنوی، اندیشه‌‌ها و افکار، اساتید، شاگردان، کرامات، خلق‌وخو و منش وی و قدرت‌های معنوی و روحی ایشان به‌اختصار بیان‌‌ می‌گردد. تولد: آیت‌الله قزوینی در حدود سال ۱۳۱۵ هـ‌ق در شهر …

شبکه اجتهاد: بعثت یا برانگیختگی راهی است که خداوند از آن مسیر، پیامش را توسط رسولانش برای مردم می‌فرستد. پیامی که هدف آن تهذیب بندگان [یزَکِّیهِم‏]، آموختن آیات الهی و حکمت به ایشان [یعَلِّمُهُمُ]، برداشتن زنجیرها [یضَعُ عَنْهُمْ إِصْرَهُمْ وَ الْأَغْلالَ]، و ارائه تصویری از یک زندگی اخلاقی بر اساس اسوه بودن رسول الله است [لَقَدْ کانَ لَکُمْ فی رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَهٌ حَسَنَه]. اساس این دعوت، بندگی خداوند [لِیعْبُدُون‏] و به عبارت رساتر، رواج توحید و یکتاپرستی [قولوا لا اله الا الله تفلحوا] و گذشتن از منیّت‌های فردی و قومی است. آدمی که اسماء الهی را تعلیم یافته [وَ عَلَّمَ …

شبکه اجتهاد: پیامبر خاتم، را پیامبر اخلاق و مهر و رحمت می‌دانیم، او نیز محبت و رافت را ابزاری برای دعوت به شریعت اسلام مورد استفاده قرار داد. چنانچه هنوز هم وقتی از خصایص نبی (ص) سخن به میان می‌آید، دلهای مظلومان می‌لرزد و اشک بر گونه ترک خورده عدالت می‌غلطد. علامه سید جعفر مرتضی عاملی در این ارتباط می‌گوید: این ویژگی هر انسانی است که نسبت به محبت خالصانه و رأفت پدرانه یک سرپرست کرنش نشان می‌دهد پیامبر (ص) با استفاده از خصلت و خلق نیکوی خویش، آنچه را در لوای دستورهای الهی مدنظر داشتند، به دیگران منتقل نمودند و آن مسایل و مطالب در ذهن مخاطبان ثبت و تثبیت شد مگر آنهایی که دل‌هایی بیمار داشتند.

شبکه اجتهاد: هنگامی که سخن از سیره سیاسی به میان می‌آید، ناخواسته پای موضوع سیاست. یعنی قدرت و دولت نیز به میان می‌آید و به نوعی، رفتاری، سیاسی قلمداد می‌شود که به قدرت، مرتبط با معطوف باشد. به همین دلیل، سیاست را شناسایی رفتاری دانسته اند که با حکومت یک سرزمین ارتباط دارد، و می‌کوشد با سایر دولت‌ها رابطه برقرار کند.

شبکه اجتهاد: مدیریت و هدایت صحیح مردم، تنها با تشکیل نظام اسلامی و الهام از قرآن و مکتب اهل‌‌بیت (ع) امکان‌‌پذیر است. تجربه‌های تاریخی نشان می‌دهد بدون تشکیل حکومتی بر اساس تعالیم اسلامی، خدمت به مردم و هدایت آنان که هدف از آفرینش نیز همین است، یا اصلاً ممکن نیست یا دست‌کم صوری و ناقص است و هرگز به تحقق آرمان‌های پیامبران و امامان معصوم (ع) نخواهد انجامید؛ چرا که تبلیغ و ارشاد مردم، بدون یک نظام دینی و اسلامی و در زیر سایه حاکمیت‌های غیرالهی و ظالم، به منزله آب در هاون کوبیدن است. همان طوری که ترویج شرک …

شبکه اجتهاد: حجت‌الاسلام والمسلمین رسول جعفریان، نویسنده و استاد تاریخ دانشگاه تهران طی یادداشتی که در فضای مجازی منتشر شده است به تجربه انقلابی و غیرانقلابی در میان روحانیت از گذشته تا به امروز پرداخته است که می‌خوانید. ۱- مرور بر تحولات نزدیک به یک سال اخیر در قم، تقابل دو طرز فکر را نشان می‌دهد. عده‌ای که بر اساس شعارهای خودشان، طرفدار انقلابی ماندن حوزه هستند، و باز عده‌ای که به گفته همین گروه، سکولار یا غیرانقلابی‌اند و گویی نسبت به انقلاب بی‌تفاوت هستند. به نظرم، این وضع تا حدی شبیه چیزی است که زمان آیت‌الله بروجردی و رابطه …

دانش اصول فقه یکی از علوم پویا و گسترده اسلامی است که نقش بی بدیلی در مقام فهم و استنباط احکام شریعت دارد. مطالعه آثار مختلف اصولی برای خوانندگان تسلط وپختگی فکری به بار می‌آورد و به اشکالات احتمالی فکری آنان در حوزه این دانش پاسخ می‌دهد. شبکه اجتهاد: موسوعه پانزده جلدی “المباحث الاصولیّه” حاصل تلاش علمی اصولی برجسته و معاصر آیت‌الله شیخ محمد اسحاق فیّاض است. کتاب یک دوره کامل مسائل دانش اصول فقه را به تفصیل مورد بررسی و کاوش قرار داده و با قلمی گویا به گشودن ابهامات این دانش اهتمام ورزیده است. آنچه ملاحظه می‌کنید سیری …

اختصاصی شبکه اجتهاد: گذشت بیش از یک دهه از عمر «شبکه اجتهاد»، فرصت مناسبی است تا موفقیتها و آسیبهای آن به بحث گذاشته شود. استاد سعید ضیائی‌فر، عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، در این یادداشت شفاهی، ایده‌ها و نظرات خود برای بهبود سایت اجتهاد را بیان کرده است. پیشنهادهایی برای ارتقاء شبکه اجتهاد دارم؛ اما فعلاً به دلیل اینکه مراجعات زیادی به سایت نداشتم، نمی‌توانم داوری خاصی داشته باشم و اطلاعاتم به‌قدری نیست که حتی یک داوری نسبی هم داشته باشم، لذا به روؤس مطالب اشاره می‌کنم. بانک ایده‌ها و سوژه‌های پژوهشی نکته اول اینکه بانک ایده‌ها …

اختصاصی شبکه اجتهاد: فضای حوزه‌های علمیه از دیرباز، فضایی چندصدایی شناخته می‌شود. از فراگیری صرف و نحو تا نزدیک شدن به اجتهاد در دروس خارج، پدیده‌ای به نام «مباحثه» و «ان‌قلت و قلت» وجود دارد. اساساً پویایی و حیات علم در حوزه به همین دیالوگ‌ها و جسارت‌هاست. در عصر ما و با تحولی که در عرصه فن‌آوری اطلاعات رخ داده است، هم‌اندیشی و تبادلات علمیِ دو طرفه، فضایی جدید را برای بروز خویش یافته است به نام «فضای مجازی». قطعاً عقلا و روشن اندیشان حوزه، این مکان مجازی را نیز به‌مثابه یک «مَدرس» جدید برای ادامه مباحثات طلبگی می‌انگارند. در …

با توجه به سهم مهم دو کتاب ذریعه و عده در اصول فقه شیعی بدون مطالعه و تدریس دقیق این کتاب‌ها برخی از پیش زمینه‌ها و مبانی مباحث اصولی و از آن جمله آنچه از اصول معتزله و اهل سنت وارد اصول فقه شیعی شده به خوبی شناخته نخواهد بود. شبکه اجتهاد: در قدیم مرسوم این بود که یکی از دو کتاب عده شیخ و یا در سطح محدودتری ذریعه مرتضی را در آموزش‌های اصولی در نظر‌ می‌گرفتند. البته عده شیخ مورد اقبال بیشتری بود خاصه برای قائلان به حجیت اخبار آحاد؛ به همین دلیل هم هست که در حوزه‌های …