اندیشوران فقهی

به نظر می‌رسید در هوش مصنوعی‌‌ می‌توانیم فراتر از این حرکت کنیم تا جایی که بعضی آن را به مجتهد الکترونیکی تعبیر می‌کنند اما ما به آن قائل نیستیم و فکر می‌کنیم این یک مجتهدیار الکترونیک است که می‌تواند به‌عنوان مثال تناقضات یک فقیه را در فتاوی مختلف استخراج و گوشزد کند. به گزارش خبرنگار اجتهاد، حجت‌الاسلام والمسلمین حمید شهریاری، استاد حوزه علمیه قم و رئیس مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی در گفتگویی با حوزه پیرامون مهم‌ترین پروژه‌ها و تولیدات مرکز نور از جمله «کلان برنامه رجال» سخن گفت و اظهار داشت: از ابتدای تأسیس مرکز بخش رجال مشغول به …

پژوهشگر باسابقه حوزه علمیه با اشاره به برخی ویژگی‌های مکتب فقهی امام رضا(ع) از جمله فتوا در احکام جدید مانند شیربها در فرهنگ ایرانی و حرمت آن از سوی امام، تأکید کرد: واقع‌نگری و پرهیز از حرف‌های کلی و انتزاعی، توجه به عرف، تأسیس قواعد فقهی و توجه دادن به مباحث جدیدالاحداث از مهم‌ترین این ویژگی‌ها محسوب می‌شود. به گزارش شبکه اجتهاد، حجت‌الاسلام والمسلمین محمدعلی مهدوی‌راد، عضو هیئت علمی دانشگاه تهران ۲۳ تیرماه در سومین همایش «سیره امام رضا(ع)؛ آموزه‌ها و کارکردها» که در موسسه امام خمینی قم برگزار شد، با اشاره به مجموعه شش‌جلدی روایات فقهی امام رضا(ع) که …

حجت‌الاسلام اسلامی، دوره معاصر را دوره‌ی جدیدی برشمرد و گفت: این دوره ماهیتاً متفاوت از ادوار گذشته نیست. یعنی چنین نیست که فقه این دوره با روشن‌فکری، دنیای متمدن، مدرنیته و تکنولوژی به توافق رسیده و عرفی شده است. به گزارش شبکه اجتهاد، حجت‌الاسلام والمسلمین رضا اسلامی، استاد حوزه علمیه قم در دوره تابستانه منهاج که از سوی دبیرخانه مفتاح برگزار شد، به بررسی سیر تطور تاریخی فقه معاصر شیعه پرداخت و در تعریف فقه معاصر اظهار کرد: فقه معاصر همین فقه عصر حاضر است. وی افزود: آیا فقه عصر حاضر با فقه عصر قاجار، فقه عصر صفویه، فقه علامه …

عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم با بیان این‌که می‌خواهند با در مظان اتهام قراردادن حوزه، ارتباط بین مردم و روحانیت را خراب کنند، خاطرنشان کرد: شبهات مطرح شده توسط برخی افراد در مورد بودجه‌های دولتی حوزه، برای این است که می‌خواهند راه ورود خمس به حوزه را ببندند و به تبع آن ارتباط بین مردم و حوزه را خدشه دار کنند. به گزارش شبکه اجتهاد، ‌‌آیت‌الله محمدجواد فاضل لنکرانی، عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم در حاشیه بازدید از رسانه حوزه، با بیان این‌که انقلابی بودن خط قرمز حوزه‌های علمیه است، بیان داشت: انقلابی بودن حوزه، یکی از مسائل …

استاد خارج فقه و اصول حوزه علمیه قم گفت: بنده این رساله‌ها را خط به خط خوانده‌ام و معتقدم در فقه شیعه از آغاز عصر غیبت تاکنون هیچ فقیهی به تفصیل و عمق ایشان «الامان»، «الصابئه» و «المهادنه» را به تحریر در نیاورده است. این رسائل به قلم خودشان است و اتصال آن با فقه سنتی کاملاً مشهود است. به گزارش شبکه اجتهاد، آیت‌الله عباس کعبی، عضو مجلس خبرگان رهبری در دیدار با پایگاه مفتاح در سخنانی به موضوع فقه حکومتی از دیدگاه رهبر معظم انقلاب اشاره و اظهار داشت: مقام معظم رهبری ضمن استقبال از تمامی فعالیت‌ها پیرامون فقه …

شیخنا الاستاذ، آیت‌الله‌ تبریزی در کتاب اصولی دروس فی مسائل علم الاصول در ذیل مباحث، قواعد فقهی المیسور، نفی ضرر، الصحه، ید، فراغ و تجاوز، قرعه و… را مطرح می‌کنند. حتی در برخی از این قواعد، نظرات خاصی نیز مطرح می‌کنند که تا بحال مطرح نبوده است. اختصاصی شبکه اجتهاد: آیت‌الله میرزا جواد تبریزی (ره)، اگرچه به ظاهر، فردی ساده و مرجعی معمولی و دارای مقلدین نه‌چندان زیاد به نظر می‌رسید، اما محبوبیت و مقبولیت علمی وی در حوزه‌های علمیه، هیچ‌گاه با میزان آشنایی مردم با وی همسان نبود. این مقبولیت تا آنجاست که شاید بتوان گفت اکثر اساتید فعلی …

استاد حوزه علمیه قم با اشاره به اهمیت فقه مسلمین در کشورهای غیراسلامی به ویژه با وجود مسائل مستحدثه تأکید کرد: باید محققانی در زمینه فقه مسلمین در کشورهای غیراسلامی تربیت شوند تا به این عرصه‌ها بیشتر پرداخته شود. به گزارش شبکه اجتهاد، حجت‌الاسلام والمسلمین محمدحسین ملک‌زاده، استاد حوزه علمیه، در مجموعه یادداشتی که برای ایکنا ارسال کرده است، به بحث «فقه برای مسلمانان در کشورهای غیراسلامی» و فرضیات و سؤالات مرتبط با این بحث پرداخته است؛ بخش نخست این یادداشت در ادامه از نظر می‌گذرد؛ سطوح سه گانه فقه فقه از لحاظ لغوی به معنای درک و شناخت است، …

رئیس شورای عالی مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی با بیان این که امام صادق (ع) بزرگ پرچمدار تقریب و وحدت جامعه اسلامی است عنوان کرد: در زمان امام صادق (ع) شبهات زیادی در جامعه مطرح بود و انشعابات مذهبی و فرقه‌های گوناگونی ایجاد شده بود؛ لذا ایشان در شرایط حساس تاریخی باید گوهر دین را از گزند شبهات حفظ می‌کردند و در عین حال باید مانع ایجاد تفرقه در جامعه اسلامی می‌شدند لذا امام صادق(ع) تربیت شاگردان و پاسخگویی علمی به شبهات را به عنوان راه‌کاری برای حفظ گوهر دین و همچنین جلوگیری از ظهور تفرقه برگزیدند. به گزارش شبکه …

ارتباط با حاکمان بعد از تفوق علمی بوده است؛ همه مناصب، آنچه را که از ارتباط با حکام بوده یا پذیرش احکام و پذیرش منصب از حاکمان را قبول کرده است. در اصفهان در کنار علامه مجلسی، علامه مجلسی را به‌عنوان مرجع مردم اصفهان پذیرفته و خودش را نه مطرح ‌کرده و نه عهده‌دار مسئولیتی، تنها عهده‌دار تدریس بوده است. ولی بعد از آن‌که وارد خوزستان شد، این خلأ را احساس کرده و به خاطر پوشش خلأ، مناصب را به‌عهده می‌گیرد. به تمام معنا می‌توانیم بگوییم، سید از مصادیق «ان الذین آمنوا ثم استقاموا فلا خوفٌ علیهم و لا هم …

برخی از نحله‌ها وجود دارند که رویکرد حداکثری به حقوق بشر دارند؛ یعنی رویکرد حقوق بشری بر فقه آن‌ها حاکم است. این جریان فکری رویکردی حداکثری به عرف دارد. به این معنا که رویکرد فقهی آن‌ها به سمت عرفی شدن و سکولار شدن پیش می‌رود. رویکرد این جریان نسبت به مقوله فقه، خطرناک است. چون این جریان با رویکرد حداکثری نسبت به حقوق بشر جهانی و بنای عقلا، مقوله فقه را از ذات خود تهی می‌کند. به گزارش شبکه اجتهاد، حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر سید سجاد ایزدهی رئیس پژوهشکده نظام‌های اسلامی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در گفتگویی به بررسی جریان‌های …

ضعف حوزه‌‌‌های علمیه، ضعف نظام اسلامی را رقم‌‌ می‌زند که از خواسته‌‌‌های دشمن است که هم حوزه و هم نظام را اگر‌‌ نمی‌توانند از نظر فیزیکی تضعیف کنند از نظر برخوردی کاری کنند که به آن بهای کافی داده نشود؛ امروز در تلاش هستند که امثال این شخصیت‌‌‌ها مثل شهید مطهری بدون ترور فیزیکی از صحنه‌‌‌های علمی و اجتماعی نظام بیرون بروند. به گزارش شبکه اجتهاد، حجت‌الاسلام والمسلمین سید محمد واعظ موسوی رییس انجمن علمی ارتباطات و تبلیغ حوزه علمیه قم، استاد سطح عالی و درس خارج فقه، خارج اصول و تفسیر در حوزه علمیه قم است. وی در دوره …

شبکه اجتهاد: چندی قبل آیت‌الله محمد جواد فاضل لنکرانی در پایان دروس خارج فقه خود اظهاراتی بیان داشت که برخی واکنش‌‌‌های حوزوی را به دنبال داشت. رئیس مرکز فقهی ائمه اطهار (ع) گفت: کسی شیخ انصاری را تخطئه کند به طریق اولی امام خمینی (ره) را تخطئه خواهد کرد. حجت‌الاسلام اکبرنژاد مدیر موسسه فقاهت و تمدن سازی در واکنش به این اظهارات گفت: شما که اصرار بر مکاسب دارید دست کم چرا این حقیقت را نمی‌پذیرید که مکاسب -علی فرض مطلوبیته- کتاب تخصصی است و اهل خودش را می‌خواهد و نباید برنامه الزامی همه طلبه‌ها باشد؟ در ادامه حجت‌الاسلام اهری …

عضو هیأت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی وجود سازمان ارتباطی میان حاکمیت و حوزه علمیه را برای استفاده از ظرفیت‌‌‌های یکدیگر ضروری دانست. به گزارش شبکه اجتهاد، حجت‌الاسلام والمسلمین سیدعباس موسویان، عضو هیأت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در گفت‌و‌گویی، با اشاره به رابطه متقابل حوزه علمیه و نظام اسلامی گفت: پس از آن که امام خمینی (ره) به درستی نظریه ولایت فقیه را بیان کردند، اجرایی شدن آن در جامعه نیازمند شؤونات مختلفی اعم از سیاسی، فرهنگی اقتصادی و هنری است که تا به امروز نیز به درستی بیان نشده اند. عضو شورای فقهی بانک مرکزی ادامه …

یک نویسنده حوزوی اظهار کرد: ما نیازمند بحث‌های اصول تخصصی هستیم، بحث‌های سیاسی و حکومتی که اصول فقه خاص خود را می‌طلبد چون در این صورت می‌توان تبیین جدیدتر و دقیق‌تری داشت. ما اصول فقه لازم بر موضوعات تخصصی را نیازمندیم. به گزارش شبکه اجتهاد، حجت‌الاسلام والمسلمین مهدی ابوطالبی، استادیار مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره) در گفت‌وگو با مفتاح، با بیان این‎که تخصصی شدن فقه می‌تواند به اشکال مختلفی صورت گیرد، اظهار کرد: حتی نوع تقسیم‌بندی نیز جای کار دارد. وی افزود: تخصصی شدن فقه را نمی‌توان لزوماً به یک معنا تعبیر کرد. چون گاهی تقسیم فقه به …

حبیبی‌تبار از اساتید فقه جزائی کشور گفت: در حال حاضر ساختار فقهی ما ساختار فقه حکومتی نیست، یعنی خروجی آن برای اداره اجتماع، ادارات، سیاست، امنیت، اقتصاد و غیره نیست و خروجی این فقه این کارآمدی را ندارد و اگر قرار باشد حوزه کتاب فقهی خود را منطبق بر فقه فردی بنویسد و کاری به حکومت نداشته باشد این آسیب است. به گزارش شبکه اجتهاد، نشست علمی «نقد ساختار کنونی فقه» بررسی چندگانه ضعف‌ها و کاستی‌های ساختار کنونی فقه با حضور حجت‌الاسلام والمسلمین جواد حبیبی‌تبار از اساتید فقه جزائی کشور چندی قبل در دانشگاه علوم اسلامی رضوی با حضور جمعی …

آیت‌الله سید احمد خاتمی با تاکید بر اینکه «حوزه باید حامی ناصح و نظام باشد»، گفت: حوزه علمیه باید خوبی‌ها را ببینید و تجلیل کند و نسبت به نارسایی‌ها تذکر دهد. ما در شورای عالی حوزه به شدت مراقب این مطلب هستیم. اختصاصی شبکه اجتهاد: در طول تاریخ حیات حوزه‌های علمیه شیعی «استقلال» و عدم وابستگی به دولت‌ها، موضوعی حیاتی برای حوزویان بوده است. امتیاز استقلال حوزه‌های علمیه شیعه برگ درخشانی است که حوزه به خود می‌بالد. امروز این موضوع با نظرات مختلفی مواجه شده و بعضاً با هجمه و اتهاماتی روبرو شده است و به بهانه‌های مختلف به این …

رئیس مرکز فقهی ائمه اطهار(ع) تاکید کرد: اینکه امروز افراد نادان جواهر، شیخ انصاری و آخوند را تخطئه می‌کنند، درست نیست، زیرا اگر کسی جواهر و شیخ و آخوند را تخطئه کرد، می‌تواند امام خمینی(ره) و دیگران را تخطئه نکند؟ به گزارش شبکه اجتهاد، استاد محمدجواد فاضل لنکرانی ۲۷ خرداد در پایان دروس خارج فقه بحث صلاه مسافر درجمع طلاب حوزه علمیه قم گفت: بیست و ششم خرداد مصادف با سالگرد ارتحال مرحوم والد ما حضرت آیت الله العظمی حاج شیخ محمدفاضل لنکرانی رضوان الله تعالی علیه از نظر شمسی بود، از نظر قمری ایشان در روز شهادت حضرت زهرا …

استاد برجسته خارج فقه حوزه علمیه مشهد با بیان اینکه شیخ انصاری در دَوَران بین تحصیل علم و تکسُّب، تحصیل علم را ترجیح می‌دهد، اظهار کرد: طلبه نباید بخاطر سختی‌ها اهتمام به درس را رها کند. من این مسأله را با امام خمینی و آیت‌الله حکیم مطرح کردم و هردوی آنان فرمودند که تلاش علمی و اجتهاد برای طلبه مستعد واجب عینی است. به گزارش شبکه اجتهاد، آیت‌الله شیخ مصطفی اشرفی شاهرودی، موضوع «بایستگی‌های حوزه کارآمد» را در دو جلسه از نشست‌های گفتمان معرفت ارائه کرد و مباحث اخلاقی و علمی مد نظر خود را در قالب تذکر و خاطره …

الان ما حوزه‌هایی در مشهد داریم که اینها اصلا اجازه حضور زن را جلوی استاد مرد یا ورود زن به جامعه را نمی‌دهند. یعنی همیشه می‌خواهند در عین اینکه درس می‌خواند، عقب باشد و یک چشمش بیشتر دیده نشود و زیر پوشیه باشد و حرف زیاد نزند و هنوز می‌بینیم که طرفدار پرده‌نشینی هستند و نتیجه‌اش این می‌شود که آقایان می‌گویند زن‌ها در اجتماع حضور ندارند. این خانمی که این‌طور در حوزه رشد می‌کند و وقتی می‌خواهد حضور اجتماعی پیدا کند، آدم‌ها را نمی‌شناسد و آداب اجتماعی اصلا بلد نیست و نمی‌تواند ارتباط موثر با جامعه خودش برقرار کند. اختصاصی …

تأثیری که امام در حوزه گذاشت، هیچ ‌یک از مراجع دیگر این جور تأثیر نگذاشتند. امام با دو خطری که حوزه شیعه را تهدید می‌کرد یکی تفکر اسلام منهای روحانیت و از بین بردن قداست روحانیت شیعه و دیگری تخلیه علمی حوزه‌ها مبارزه کرد و غیر از ایشان کس دیگری نمی‌توانست مقابل این جریان بایستند.

اختصاصی شبکه اجتهاد: به لحاظ زی و منش علمی، امام شخصیت روحانی و معنوی برجسته‌ای دارد. از ویژگی‌های ایشان التزام و تقید به واجبات و ترک محرمات به حساب می‌آید. امام در هر جمعی که حضور می‌یافت، سبب می‌شد که نماز، اول وقت گزارده شود، با غیبت و تهمت، به شخصیت کسی توهین نگردد.

آیت‌الله رضازاده از علماء و مدرسین عالی حوزه علمیه خراسان در نشستی علمی با عنوان «سلوک و زیّ طلبگی» به بیان مباحث و نقطه نظرات فقهی و اخلاقی پرداخت. به گزارش خبرنگار اجتهاد، آیت‌الله رجبعلی رضازاده در این نشست که در ادامه سلسله نشست‌هایی با عنوان «گفتمان معرفت» در شب‌های ماه مبارک رمضان در مرکز تحقیقات اسلامی حوزه علمیه مشهد وابسته به آیت‌الله اشرفی شاهرودی برگزار شد، مطالب فقهی و اخلاقی خود را در چند محور ارائه نمود. دو قاعده کلی فقهی آیت‌الله رضازاده در ابتدای بیانات خود درباره دو مبحث و قاعده فقهی اشاراتی داشت: ۱- استفاده ضرورت در …

شبکه اجتهاد: استاد محمد عندلیب همدانی، محقق، مؤلف و استاد سطوح عالی حوزه علمیه قم، معتقد است که نهج البلاغه در سه بُعد مهجور می‌باشد که یک بُعد مهجوریت در میان اهل دانش است، در حوزه‌‌ها از قدیم شروح و ترجمه‌‌هایی بر نهج البلاغه نوشته می‌شد، کلاس‌‌های درس نهج البلاغه وجود داشته و دارد، اما هنوز در تمام ابعاد علوم انسانی و حوزوی نهج البلاغه حرف دارد و می‌توان از آن استنباطاتی کرد لذا وظیفه دانشمندان در هر رشته‌ای از رشته‌‌های علوم انسانی و حوزوی است که به فراخور حال خود از این کتاب مقدس بهره بیشتری ببرند. او بُعد …

امروزه در فقه جای بحث و بررسی و کار تحقیقی بسیاری هست. تشکیلات حوزوی باید قوی شود. آشیخ هاشم آملی می‌گفتند دوست دارم مدرسه‌ای بسازم که یک عده طلبه متمحّض در اصول و فقه بشوند و درس بخوانند، حتی به تبلیغ هم مشغولیت نداشته باشند. یا مثلا آیت‌الله وحید قبل از انقلاب منبر می‌رفت. آشیخ ابوالحسن اصفهانی به ایشان امر کرد که باید نجف بماند و فقیه شود. اما باید توجه داشت که عمده مسائل کلی فقهی برای عموم مردم روشن است و می‌توانند از دفتر مرجع خود بپرسند. همِّ ما نباید در فقه منحصر شود. الآن ۳۰ هزار فرستنده …

اختصاصی شبکه اجتهاد: بانوی فرهیخته حاجیه‌خانم صدیقه مقدسی به نقل‌قولی مستقیم از بانو صفاتی پرداخت که مقام معظم رهبری‌ به من (بانو صفاتی) فرموده‌اند: «مسائل زنان را باید زنان حل کنند و زنان باید در مسائل خودشان اجتهاد کنند». برخی از مسائل زنان است که آقایان نمی‌توانند مثل زنان بر آن اشراف داشته باشند. لذا اگر منویات مقام معظم رهبری‌ جدی گرفته شود و همان در حوزه دنبال شود می‌شود به این حوزه برای خواهران امیدوار بود که بتوانیم در آینده‌ای نه چندان دور به جایی برسیم. وی معتقد است در حوزه‌های علمیه نگاه مردانه در برنامه‌ریزی درسی حاکم است. …

فقهای سنتی یا استاد ما بوده‌اند یا هم‌بحث ما هستند و با آن‌ها ارتباط داریم. نظر آن‌ها بستگی به این دارد که چه کسی عهده‌دار امور شود. اگر ببینند که هنجارهای جواهری رعایت شده، مخالفتی نمی‌کنند. البته فقهای سنّتی از ورود به این مباحث هراس دارند. می‌گویند اگر ورود ماهرانه‌ای به این کار نشود، چیزهایی سرهم‌بندی می‌شود و در فضای مجازی هم منتشر می‌شود و فقه از مسیر خودش خارج می‌شود. البته این ترس موجه هست؛ اما اگر بگوییم چون این‌گونه است، وارد نشویم و دیگران هم وارد نشوند، حرف ناموجهی است. به گزارش شبکه اجتهاد، کتاب «فقه هسته‌ای» اثر …

گاهی یک خود استادپندار در مقوله‌های متنوع و مختلفی ورود پیدا می‌کند که هیچ علامه‌ای را یارای کسب تخصص در جمیع آن نیست. به گزارش شبکه اجتهاد، اخیرا به هر گوشه نظاره می‌کنیم بنری از یک رشته فقهی جدید یا پوستر از یک سخنرانی با موضوعی شگرف در فقه مضاف را می‌بینیم. این واقعیت که فقه باید به مسائل مورد نیاز جامعه بپردازد قابل نقد نیست و این حقیقت که فقه ظرفیت ذاتی آن ‌را دارد نیز قابل خدشه نیست لیکن محل نقد جای دیگری است. آنچه مورد تعجب است رشد بی‌حساب این عناوین جدید فقهی توسط اشخاصی است که …

حجت‌الاسلام رهدار گفت: مشخصا آیت‌الله سیستانی به عنوان سمبل نجف وقتی می‌پرسد که در قم چه درس می‌دهید و می‌گویند همین چیزهایی که در نجف تدریس می‌شود، ایشان نهیب می‌زند که در ایران انقلاب شده است پس کِی می‌خواهید فقه حکومتی و مسائل سیاسی و اجتماعی تدریس کنید؟! به گزارش شبکه اجتهاد، قسمت هفتم برنامه تلویزیونی اندیشه محور چهارسو با حضور حجت‌الاسلام احمد رهدار  پژوهشگر، استاد دانشگاه و رئیس موسسه فتوح اندیشه برگزار شد و موضوعات محوری فقه نظام، فقه مضاف و فقه حکومتی، نقد و بررسی جریانات داخلی حوزه علمیه و نسبت آنها با مسائل روز و ناگفته‌هایی از …

استادیار جامعه المصطفی العالمیه بر این موضوع تأکید کرد که فقه ما در کنار توجه به احکام تکلیفی باید به حق و حقوق مکلفان نیز توجه بیشتری بیابد، گفت: سال‌ها درباره دگرگونی فقه صحبت کرده‌ایم ولی اصلاً به «فقه الحق» توجه نکرده‌ایم؛ یعنی دانش فقه در کنار تبیین و بررسی احکام تکلیفی، باید حق و حقوق مشروع را نیز بررسی کند. به گزارش شبکه اجتهاد، حجت‌الاسلام والمسلمین محمد عشایری، مدرس سطوح عالی حوزه و استادیار جامعه المصطفی العالمیه در گفت‌وگو با پایگاه مفتاح، درباره تخصصی شدن فقه بیان داشت: ما در حوزه مفهوم با مفهوم فقه تخصصی مشکلی نداریم. وی …

محصول انحراف حوزه از مسیر سنتی خود و فروش وفاداری توسط طلاب جوان ظهور نسل جدید مدعی فقاهت و مرجعیت است که سواد چندانی ندارند، اما از قدرتی جدید بهره می‌برند و آن چیزی نیست جز رسانه‌های عمومی. به گزارش شبکه اجتهاد، علیرضا داودی در یادداشتی درباره روند مسیر حوزه‌های علمیه و حوزویان چنین نوشت: برگ اول- حوزه و مرز‌های بسته در سنت علمی حوزه‌های علمیه شیعی، کلاس درس ملاک اصلی تعیین میزان علمیت و دانش بود. سنجش علمی در مدل سنتی در کنار تقوای عالمان موجبات کارآمدی سیستم اجتهاد و مرجعیت را فراهم آورده بود. همین امر باعث می‌شد …