بایگانی برچسب: حمیدرضا تمدن

شبکه اجتهاد: عبدالله بن عبّاس ابن عبدالمطّلب (م ۶۸ق/ ۷-۶۸۶م) در مطالعات اسلامی معاصر معمولًا به عنوان یکی از پایه‌گذاران علوم دینی شناخته شده است. او همچنین یکی از گرداورندگان قرآن به شمار می‌رود که قرائات گوناگونش از آیات، بعدها همگی ثبت و ضبط شد. نقش او به عنوان «پدر علم تفسیر قرآن» نیز غیر قابل انکار است، چنان که از میان صحابه پیامبر (ص)، در حوزه شریعت (فقه و احکام) هم به عنوان یکی از پیشوایان مکتب مکّه به شمار می‌رود. در این میان، نقش وی در باورها و تاریخ فقه شیعه کمتر مورد توجّه قرار گرفته و نگاه …

شبکه اجتهاد: درباره تفاوت‌های میان اصولیان و اخباریان امامیه به ویژه از زمان شدت یافتن اختلافات بین این دو دسته در پایان قرن دوازدهم و ابتدای قرن سیزدهم قمری آثار فراوانی نوشته شده که بخشی از آنها نیز در مقام پاسخ به ادعای طرف مقابل به رشته تحریر درآمده‌اند. با ظهور میرزا محمد اخباری، به دلیل شخصیت جنجال‌برانگیز او و ادبیات گزنده و آمیخته با طعن و کینه‌ای که در نوشته‌هایش علیه فقیهان و اصولیان به کار گرفت، آتش نزاع میان این دو گروه شعله‌ور شد و به دنبال آن تعداد ردیه‌ها و دفاعیه‌ها از سوی هر دو طرف نیز …

اختصاصی شبکه اجتهاد: درباره قیاس و ماهیت آن از دیرباز در کتب مربوط به اصول فقه سخن گفته شده و البته در روایات شیعه و سنّی از آن سخن به میان آمده است. برای نمونه در کتبی همچون «بصائر الدّرجات» و «الکافی» روایاتی درباره قیاس وجود دارد که البتّه گاه کمتر مورد توجّه قرار گرفته‌اند. برای نمونه در «کِتَابُ فَضْلِ الْعِلْم‏‏ بَابُ الْبِدَعِ وَ الرَّأْیِ وَ الْمَقَایِیس‏» از کتاب کافی گزارشی درباره «محمّد بن حکیم» که خود از یاران امام کاظم(ع) و از مشایخ برخی اصحاب اجماع همچون  ابن ابى عمیر و احمد بن ابى نصر و حسن بن محبوب …

شبکه اجتهاد: مسأله تعارض ادلّه و اختلاف احادیث از دیرباز مورد توجّه قرار داشته و حتّی می‌توان پیشینه آن را، همان‌طور که گزارش‌های متعدّد و همچنین برخی ابواب کتب روایی به خوبی نشان می‌دهند تا زمان خود امامان(ع) پی گرفت. پس از آن نیز فقیهان و اصولیان یا در نگاشته‌های اصولی خود به این مسأله پرداخته‌اند یا به تدوین رساله‌هایی جداگانه با محوریت همین موضوع دست یازیده‌اند. بنابراین چنین به نظر می‌رسد که برداشت صحیح از روایات نیازمند آگاهی از این مسأله و تعیین موضع درباره شیوه تعامل با احادیث متعارض است. نکته و پرسش قابل توجّهی که می‌تواند در نوع …

شبکه اجتهاد: پژوهش درباره مذهب «اسماعیلیه» در سال‌های گذشته به دلیل تلاش‌ها و تحقیقات مؤسسه مطالعات اسماعیلی در لندن فزونی یافته و به جنبه‌های گوناگون این مذهب از تاریخ و نسخ خطّی گرفته تا تعلیمات کلامی، تفسیری و… ایشان همواره موضوع پژوهش‌های گسترده قرار داشته است. با این حال به نظر می‌رسد پژوهش‌های انجام شده درباره «فقه اسماعیلیه» و «منابع آن» در مقایسه با دیگر زمینه‌ها بسیار اندک بوده است. البتّه تا آنجا که نگارنده جست‌و‌جو نموده در سال‌های گذشته کتاب «دعائم الإسلام» قاضی نعمان مغربی به عنوان مهم‌ترین منبع فقهی اسماعیلیه محور برخی پژوهش‌ها (اعم از مقالات و پایان‌نامه‌ها) …

کتاب «حکم، سنت و شریعت: خوانشی از دیدگاه‌های اصولی آیت‌الله سیستانی» به قلم حمیدرضا تمدن و علی الهی خراسانی توسط انتشارات دانشگاه امام صادق(ع) منتشر شد. به گزارش خبرنگار اجتهاد، آیت‌الله سیدعلی سیستانی یکی از نظریه‌پردازان برجسته در دانش اصول فقه به‌شمار می‌رود. مکتب اصولی وی ترکیبی از روش تاریخی آیت‌الله بروجردی در قم و قاعده‌مندی آیت‌الله خویی در نجف و تحلیل روایی میرزا مهدی اصفهانی در مشهد است که همواره از تفکر قانونی در اصول فقه دفاع می‌کند. آیت‌الله سیدعلی سیستانی معتقد است امامان شیعه که حکم ولایی صادر می‌کردند صرفا مستند به مصلحت عمومی جامعه بوده است و …

شبکه اجتهاد: آیت‌الله سیستانی جزو اندک فقیهانی است که وجود برخی مشابهت‌ها در اندیشه‌ها و تقریرات دروسش با مباحث فلسفه حقوق و همچنین توجّه به مصلحت عمومی نظر پژوهشگران را به خود جلب کرده و بنابر این اهمّیت پرداختن به این اندیشه‌ها را بیش از پیش نمایان می‌سازد. اندیشه‌های ایشان در باب اعتبار قانونی، توجّه به اهداف و روح شریعت، تأکید بر عنصر «حق» به جای «تکلیف» در نوشته‌ها و بیانیه‌ها، اعتقاد به محوریت مصالح عمومی مردم در اعمال ولایت عامه توسّط پیامبر(ص) و امامان(ع) و… بخشی از این نوع اندیشه‌ها هستند که نگارنده این سطور در برخی نوشته‌های خود …

شبکه اجتهاد: مصطفی عبدالرازق را بدون شک می‌توان یکی از مهم‌ترین اندیشمندان و فیلسوفان عرب در دوران معاصر به شمار آورد حال آنکه در ایران چنان که شایسته است به وی و مهمترین نوشته او یعنی کتاب «تمهید لتاریخ الفلسفه الاسلامیه” پرداخته نشده است. اهمیت کتاب یاد شده آن گاه پدیدار می‌شود که به لحاظ تاریخی بدانیم آن را در چه زمانی نگاشته است. مصطفی عبدالرازق به‌عنوان یکی از دانش‌آموختگان و مدرسان الازهر به اندیشه‌های فیلسوفان و مستشرقان زمانه خود توجه نشان داد و در برابر حملاتی که علیه “فلسفه اسلامی” توسط آنان انجام می‌گرفت و برخی از فیلسوفان مسلمان …

شبکه اجتهاد: مسأله «تاریخمندی» فقه و احکام شرعی از سال‌ها پیش تا کنون همواره اختلاف برانگیز بوده و نوشته‌های نواندیشان دینی که در آنها بر ضرورت استفاده از شیوه «تاریخی»-البته به معنای خاص آن که پس از قرن هجدهم مورد توجّه قرار گرفت- تأکید کرده بودند تنور این مناقشات را گرم‌تر کرد، به گونه‌ای که در جهان عرب آثار بسیاری در این زمینه به نگارش درآمد و روشنفکران نیز جهت اثبات نگرش خود به فقه و شریعت، تحلیل‌های متفاوتی از احکام فقهی ارائه دادند که عمدتا رنگ و بوی تاریخی، سیاسی و اجتماعی داشت. در دیگر سو فقیهان سنّتی کمتر …

شبکه اجتهاد: امروزه در کنار فقیهان مقاصدگرای اهل سنّت همچون یوسف القرضاوی و احمد الریسونی، برخی از نواندیشان(۱) مانند محمد ارکون، محمد عابد الجابری، عبدالمجید الشرفی و شاگردانش، به سبب آن که علم اصول فقه رایج را ناکارآمد دانسته‌اند، دم از «مقاصد الشریعه» زده و علم مقاصد الشریعه را به عنوان بهترین گزینه برای جایگزینی با اصول فقه مطرح کرده‌اند.(۲) این در حالی است که تفاوت این گروه‌ها در مبانیشان گاه آنان را رو در روی یکدیگر قرار می‌دهد. البته این تقابل میان خود نواندیشان نیز قابل مشاهده است. برای نمونه محمد الطالبی که البته خود منتقد برخی آراء فقیهان …

شبکه اجتهاد: یکی از مهم‌ترین موضوعاتی که طی سال‌های گذشته کتب، مقالات و پایان‌نامه‌های بسیاری درباره آن به نگارش درآمده نظریه/علم مقاصد الشریعه است که در میان اهل سنت به ویژه پس از چاپ کتاب الموافقات شاطبی توسّط محمّد عبده با اقبال فقیهان مواجه شد. در ایران و حتّی در برخی آثاری که در جهان عرب نوشته می‌شود تصوّر بر آن است که همواره نوگرایان(متجدّدان) به بحث مقاصد الشریعه توجّه نشان داده‌اند حال آن که چنین تصوّری از عدم اطّلاع نسبت به تاریخ این نظریه/علم سرچشمه می‌گیرد. مسأله مهمّ دیگر آن است که امروزه برخی پیشروان جریان نواندیشی در جهان …

شبکه اجتهاد: سخن گفتن درباره تاریخ فقه شیعه به دلایل گوناگون دشوار به نظر می‌رسد. برای نمونه منابعی که جهت بررسی تاریخ فقه امامیه در دسترس قرار دارد بسیار اندک بوده و همگی مربوط به دورانی متأخرتر از عصر امام باقر(ع) و امام صادق(ع) هستند. یا آن که گمان می‌کنیم این مرزبندی میان مذاهب اسلامی در زمینه‌های گوناگون از جمله فقه از همان ابتدا مانند امروز مطرح بوده است. همچنین نکته‌ای که بر این دشواری می‌افزاید آن است که شناخت ما از وضعیت فقه در دوران پیش از عصر صادقین(ع) بسیار اندک بوده و جز چند روایت محدود از امامان …

شبکه اجهاد: یکی از نظراتی که بیشتر به واسطه کتاب “اقتصادنا”ی شهید صدر رواج یافت و ادعا بر آن بود که موجب پویایی و انعطاف بیشتر شریعت در مواجهه با مسائل نو‌ پدید می‌شود، نظریه “منطقۀ الفراغ” است که البته مورد خوانش‌های گوناگون و گاه ناهمساز نیز قرار گرفته است. پس از آن نظریه مذکور مورد توجه فقیهان دیگری همچون آیت‌الله محمدمهدی شمس الدین و آیت‌الله سید علی سیستانی قرار گرفت. یکی از مسائل قابل توجه درباره این نظریه، پیوند آن با اهداف و مقاصد شریعت است که البته تا کنون پژوهش مستقلی به آن نپرداخته است. حسینعلی سعدی و …

شبکه اجتهاد: بدون شک سخن گفتن درباره شیوه‌های استنباط و مبانی اجتهادی مورد قبول نزد یک فقیه، فی نفسه امری دشوار است، تا چه رسد به آن که بخواهیم یک مقاله کوتاه را به آن اختصاص دهیم. این دشواری درباره‌ آیت‌الله‌ سیستانی جنبه‌ دیگری نیز می‌یابد؛ از آن رو که نوشتاری به خامه‌ ایشان منتشر نشده و همه‌ آنچه از مباحث فقهی، اصولی، رجالی و حدیثی ایشان موجود است، تقریراتی است که شاگردان ایشان نگاشته‌اند. با این وجود، تأمّل در همین آثار موجود، به‌ویژه کتاب‌هایی مانند «قاعده لا ضرر و لا ضرار» و «الرافد فی علم الأصول» ۱ که به …

منتقدان «تاریخ‌مندی احکام» ضمن استناد به قاعده اشتراک احکام به حدیث «حَلاَلُ مُحَمَّدٍ حَلاَلٌ أَبَداً إِلَى یَوْمِ اَلْقِیَامَهِ…» تمسّک کرده و اثبات ابدیت احکام فقهی را در پس این روایت می‌جویند. هدف نگارنده در این نوشتار، ارزیابی بحث «تاریخ‌مندی» احکام فقهی و ابعاد آن نیست و تنها نگرش فقیهان به این روایت مد نظر قرار داشته است. شبکه اجتهاد: مسأله دائم یا موقّت بودن احکام فقهی همواره مورد بحث و مناقشه قرار داشته و در سال‌های اخیر (۱)، در نتیجه پرسش‌ها و نقد‌هایی که جریان نواندیشی دینی به ویژه در جهان عرب (تحت عنوان «تاریخیه الأحکام» ۲) مطرح ساخته، بیش …

ممکن است برای پژوهشگر تاریخ فقه این گزاره که «متکلّمان در فقه، نص‌گرا هستند» در نگاه نخست قدری عجیب در نظر آید؛ شاید به این سبب که استدلالات کلامی این گروه بر پایه عقل و همچنین گرایششان به فقه تحلیلی موجب شکل‌گیری تصویری دیگر در ذهن می‌شود؛ اما حقیقت آن است که نام این جریان در تاریخ فقه (و فقه امامیه) به عنوان نخستین مخالفان شیوه‌های استنباط فرامتنی ثبت شده است. برای نمونه همواره به مخالفت این دسته با «قیاس» در کنار «ظاهریه» و همچنین برخی از فقیهان معتزلی (به ویژه پیروان ابراهیم نظّام) اشاره شده است. شبکه اجتهاد: به …

شبکه اجتهاد: پس از انتشار یادداشت «حاشیه» بودن فقه شیعه بر فقه عامه «در حاشیه»، یکی از خوانندگان به نام «سید حامد خاتمی» متنی را درباره مبنای ‌آیت‌الله شبیری زنجانی نگاشته که نوشته ایشان را عیناً برای مخاطبان به اشتراک می‌گذارم: «احادیث شیعه به منزله تعلیقه (حاشیه) بر فقه عامّه است»، این عنوانِ یکی از دیدگاه‌‌ها و مبانی منسوب به فقیه والامقام، مرحوم آقای بروجردی است که محقق گرانقدر جناب آقای تمدن در یادداشتی به جمع آوری سخنان ناقلین این مبنا پرداخته بودند. جا دارد به جهت اضافه نمودن برخی شواهد دیگر، به تعابیری از فقیه گرانقدر ‌آیت‌الله شبیری زنجانی …

شبکه اجتهاد: شاید بحث برانگیزترین نظر درباره نسبت فقه شیعه با فقه اهل سنت، این عبارت از ‌‌آیت‌الله سید حسین بروجردی(ره) است که: «فقه شیعه، حاشیه‌‌ای بر فقه عامه است». گاه ظاهر این عبارت موجب شده است تا برخی همچون ‌‌آیت‌الله سید علی میلانی انتساب این عبارت به ایشان را نادرست بدانند و این نظر خود را به نقلی از ‌‌آیت‌الله صافی گلپایگانی مستند کرده‌اند (گفتگویی منتشر شده در شبکه اجتهاد به تاریخ ۱۸ اسفند ۱۳۹۵؛ ظاهراً منظور ایشان شیخ لطف‌الله صافی گلپایگانی است که البته خود ایشان در مصاحبه‌‌ای چاپ شده در کتاب چشم و چراغ مرجعیت به توجه …

شبکه اجتهاد: نگاهی به تاریخ علم حقوق و به ویژه دگرگونی معنایی خود اصطلاح «حق» پس از قرون وسطی و در دوران روشنگری بیانگر این نکته است که آدمیان نسبت به «حقوق» خود آگاه شدند، حال آن که ادیان عمدتاً بر «تکالیف» تأکید کرده‌اند. البته این بدان معنا نیست که در دوران کهن یا در ادیان نمی‌توان اثری از حق به معنای مدرن آن یافت، بلکه چه بسا در متون دینی، قانون نامه‌ها ومنشورهای حمورابی و کوروش و…، بحث حق و حکم در فقه و مواردی از این قبیل بتوان مشابهت‌هایی با آنچه در دوران مدرن، حق نامیده می‌شود مشاهده …

شبکه اجتهاد: یکی از کتبی که می‌توان آن را از بحث برانگیزترین آثار سال‌های اخیر در جهان اسلام و خصوصاً جهان عرب به شمار آورد، کتاب «The Impossible State» اثر اندیشمند مسیحی فلسطینی، پروفسور وائل حلاق است که تقریباً از سه دهه پیش تا کنون، همواره بر «شریعت اسلامی» تمرکز داشته و آثاری را نیز در این زمینه به رشته تحریر درآورده است. این کتاب در سال ۲۰۱۴ م توسط «المرکز العربی للأبحاث ودراسه السیاسات» به چاپ رسید و همچون سایر نگاشته‌های حلاق بلافاصله به زبان‌های دیگر ترجمه شده و مورد توجه قرار گرفت. در ایران نیز این کتاب به …

اختصاصی شبکه اجتهاد: چند روز پیش بود که متوجّه شدم سلسله نشست‌هایی با عنوان «فقه مقاصدی» در مدرسه تخصصی فقه امام کاظم(ع) در حال برگزاری است و هر هفته یکی از پژوهشگران حوزوی در این زمینه به ارائه یافته‌های خود می‌پردازد. این اقدام گرچه دیر انجام گرفته اما در عین حال از آن جهت که بالأخره میان برنامه ریزان دروس دینی، احساس نیاز به آگاهی از زمینه‌های پژوهشی جدید در سایر مذاهب به وجود آمده می‌تواند مایه امیدواری باشد. اما در کنار این نکته مثبت، به عنوان نقطه ضعف نشست‌هایی از این دست می‌توان «عدم ارائه نکات جدید» و «برخورد …

به گزارش شبکه اجتهاد، حمیدرضا تمدن، پژوهشگر و دانشجوی سال آخر دکتری فقه و حقوق دانشگاه امام صادق(ع)، به بهانه مناقشات جاری درباره چند همسری در یادداشتی «کابردپذیری نگاه تاریخی در استنباط احکام از آیات قرآن» را بررسی کرد. مسأله چند همسری(تعدد زوجات) همواره در کشاکش نفی و اثبات موافقان و مخالفان قرار داشته و دانشوران از دریچه علوم انسانی گوناگون همچون جامعه شناسی، حقوق، روانشناسی و… به آن نگریسته اند. این مناقشات و گفتگوها در علوم اسلامی و به طور مشخص علم فقه و تفسیر، به دلیل آن که پای متن و آیه قرآن به میان می‌آید رنگ و …

شبکه اجتهاد: از چند سال گذشته که جریان نواندیشی دینی در جهان عرب توجهم را به خود جلب کرد‌ و مطالعه نوشته‌های پیشگامان آن همواره یکی از علاقه‌هایم بوده است دریافتم که نقد برخی آثار و شخصیت‌ها و یا دفاع از آنها در بیشتر موارد به نماد نواندیشی و سنت گرایی تبدیل شده است.(گرچه استثنائاتی همچون مصطفی عبدالرازق هم دارد که مثلا با وجود گرایش‌های نواندیشی، به دفاع از شافعی پرداخته و او را نماد عقل گرایی پیش از ورود فلسفه به جهان اسلام‌ می‌داند.) یکی از این شخصیت‌ها که همواره مورد مناقشه دو جناح قرار گرفته، امام شافعی و اثر مهم …

شبکه اجتهاد: شاید کسانی که با کتب فقهی و اصولی گوناگون سروکار داشته‌اند همچون راقم این سطور با مسائل یا پرسش‌هایی روبه‌رو شده‌اند که تناقض میان آن‌ها در نگاه نخست عجیب و البته آزار دهنده بوده است. به‌عنوان مثال در این سال‌ها دو پرسش همواره ذهنم را به خود مشغول کرده است: ۱- چرا هیچ‌یک از فقیهانی که از محذور «لزوم تأسیس فقه جدید» سخن گفته‌اند مقصود خود را از این عبارت بیان نکرده‌اند؟ مگر فقیهانی همچون وحید بهبهانی یا شیخ انصاری یا در دوران معاصر، آیت‌الله خویی دستگاه فقاهتی جدید و در برخی موارد، مخالف مشهور‌ ارائه نکرده‌اند؟ مگر …

شبکه اجتهاد: با شروع تابستان تصمیم گرفتم به سبب کسب آمادگی لازم جهت تدریس درس «تاریخ فقه و اصول فقه» در یکی از مراکز آکادمیک در سال تحصیلی جدید، قدری بیشتر با آثاری که در این زمینه نوشته شده و البته همواره یکی از علاقه‌مندی‌های پژوهشی‌ام به شمار می‌رفته است انس بگیرم. ابتدا تلاش کردم تا آثاری که به زبان فارسی در این زمینه نوشته شده است را جمع آوری کنم که برخی را در این مجال نام می‌برم: ۱- تاریخ فقه و فقها، اثر دکتر ابوالقاسم گرجی ۲- ادوار اصول فقه اثر دکتر ابوالقاسم گرجی ۳- تاریخ فقه و …

اندیشه اصلاح گری دینی در عصر جدید در جهان اسلام به بازنگری در اندیشه‌های دینی توجه نشان داد که مجموع آن‌ها را می‌توان در اصلاح بر پایه نقد عمل مسلمانان، نقد آموزه‌های مذهبی سنتی و نقد روش‌ها و رویکرد‌های سنتی خلاصه کرد. به گزارش شبکه اجتهاد، پژوهشگر و دانشجوی دکترای فقه و حقوق دانشگاه امام صادق (ع) در نشست «مطالعات میان رشته‌ای فقهی در جهان غرب» که در دفتر تبلیغات اسلامی خراسان رضوی برگزار شد؛ بیان کرد: متاسفانه تا کنون تحقیق جامعی درباره شناخت جریان‌‌های تجدد خواه و رویکرد‌‌های نواندیشی دینی در جهان عرب انجام نگرفته است و بیشتر آنچه …

شبکه اجتهاد: یکی از مسائلی که اسلام پژوهان غربی در مسیر مطالعات خود همواره به آن توجه داشته‌اند همانا «مشابهت‌های میان فقه اسلامی با قوانین سایر ادیان و سرزمین‌ها» است. البته اینگونه به نظر می‌رسد که گرایش «خاستگاه یابی» برای تعالیم دینی و خصوصاً آموزه‌های اسلامی، جزئی جدایی ناپذیر از مطالعات اسلامی در مغرب زمین است و حتّی برخی همچون ویلیام گراهام (قرآن پژوه دانشگاه هاروارد) سنّت خاورشناسی را همواره بر همین روال دانسته‌اند. [۱] (به عنوان یک نمونه می‌توان به کتاب “بازتاب‌های کلام اسلامی در فلسفه یهودی” هری ولفسون اشاره کرد که ریشه و خاستگاه بسیاری از عقاید اسلامی …

حمیدرضا تمدن با اشاره به اینکه مدعیان طب اسلامی به حوزه تکوین و تشریع توجه نداشته و مواجه علمی و محققانه با روایات طبی ندارند، گفت: حق نداریم به استناد یک روایت نسخه ای عمومی را بچیپیم. اختصاصی شبکه اجتهاد: در سال‌های گذشته عده‌ای با نام متخصص «طب اسلامی» به درمان مردم پرداخته‌اند و ضمن نفی طب جدید و تمامی دستاوردهای بشری به استناد برخی روایات طبی داروها و شیوه‌های درمانی متفاوتی را به عنوان جایگزین پزشکی مدرن برای مراجعان خود توصیه و تجویز می‌کنند. برای بررسی این موضوع و تحلیل مبانی این اشخاص با حمید رضا تمدن،  پژوهشگر مطالعات …

شبکه اجتهاد: یکی از مسائلی که اسلام پژوهان غربی در مسیر مطالعات خود همواره به آن توجه داشته‌اند همانا «مشابهت‌های میان فقه اسلامی با قوانین سایر ادیان و سرزمین‌ها» است. البته اینگونه به نظر می‌رسد که گرایش «خاستگاه یابی» برای تعالیم دینی و خصوصاً آموزه‌های اسلامی، جزئی جدایی ناپذیر از مطالعات اسلامی در مغرب زمین است و حتّی برخی همچون ویلیام گراهام (قرآن پژوه دانشگاه هاروارد) سنّت خاورشناسی را همواره بر همین روال دانسته‌اند. [۱] (به عنوان یک نمونه می‌توان به کتاب “بازتاب‌های کلام اسلامی در فلسفه یهودی” هری ولفسون اشاره کرد که ریشه و خاستگاه بسیاری از عقاید اسلامی …

شبکه اجتهاد: آنچه نگارنده طی پژوهش‌های خود بدان دست یافته، این است که «فقه‌پژوهی» افزون بر آنکه در یک چارچوب عام به‌عنوان شاخه‌ای از مطالعات اسلامی مورد بررسی قرار گرفته، دست کم در شروع خود نیز به ‌گونه‌ای خاص دارای ارتباط تنگاتنگ با مبحث تاریخ‌گذاری حدیث است. بدین‌سان «گلدزیهر» یا «شاخت» که بیشتر تلاش‌هایشان معطوف به بررسی اصالت روایات بوده، هنگام تاریخ‌گذاری احادیث بناچار با روایات فقهی نیز روبه رو شده و آن‌ها را مورد گفت‌وگو و دقت‌نظر قرار داده‌اند. به‌طورکلی، در مورد فقه اسلامی در غرب و تعیین خاستگاه و اصالت آن، کار به‌طور عمده با «زاخائو» و «گلدزیهر» …