شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
اختصاصی شبکه اجتهاد: آیت‌الله حاج میرزاعلی آقای فلسفی(ره) از فقهای بسیار برجسته و با تقوای شیعه در عصر حاضر بود. این عالم ربانی، سال‌های زیادی به تحصیل و تدریس در حوزه‌های علمیه و شیعه پرداخت. بیش از ۳۰ سال آخر عمر خود را در حوزه علمیه مشهد به تدریس خارج فقه و اصول سپری نمود و شاگردان و فضلای بسیاری را تربیت نمود که در زمان حیات و پس از فوت ایشان از مدرسین سطوح عالیه و خارج حوزه علمیه مشهد می‌باشند.
تولد: آیت‌الله فلسفی در تاریخ ۸ دی ۱۲۹۹ هـ. ش در شهر تهران در بیت علم و فقاهت و تقوا متولد شد.
خاندان علمی: پدر ایشان آیت‌الله شیخ محمدرضا تنکابنی از فقهای برجسته و با تقوای مقیم تهران بود که پس از اتمام تحصیلات در حوزه علمیه نجف در شهر تهران اقامت و به تدریس سطوح عالیه و خارج فقه و اصول اشتغال ورزید. آیت‌الله شیخ محمدرضا تنکابنی در روستای دریا پشته نزدیک رامسر متولد شد. پس از تحصیلات مقدماتی و سطوح به نجف رفت و از اساتید خارج برجسته آن حوزه استفاده نمود ایشان ۶ سال در محضر فقیه بزرگ حاج میرزا حبیب‌الله رشتی تلمذ و شاگردی نمود. همچنین سال‌ها در درس خارج اصول آیت‌الله آخوند خراسانی شرکت نمود. ۲ دوره خارج اصول در نزد آخوند خراسانی استفاده نمود و از ایشان به دریافت اجازه اجتهاد نائل آمد. همچنین سال‌ها از درس خارج فقه علامه سید کاظم یزدی بهره برد. پس از اتمام تحصیلات به تهران آمده و در این شهر اقامت نمود و در مسجد فیلسوف الدوله تهران به اقامه جماعت و تدریس فقه و اصول اشتغال ورزید لذا بعد‌ها فرزندان ایشان به فلسفی مشهور گردیدند.
برادران آیت‌الله فلسفی: آیت‌الله میرزاعلی آقای فلسفی دارای دو برادر روحانی بزرگ‌تر از خود بود برادر بزرگ‌تر ایشان حجت‌الاسلام میرزا ابوالقاسم تنکابنی بود که به تدریس فقه و اصول اشتغال داشت و در تدریس کتاب لمعه مهارت بسیاری داشت. به نظر می‌رسد آیت‌الله فلسفی درس لمعه را نزد ایشان فراگرفته باشد. برادر دیگر ایشان خطیب توانا حجت‌الاسلام والمسلمین حاج شیخ محمدتقی فلسفی بود.
تحصیلات آیت‌الله فلسفی: آیت‌الله فلسفی پس از اتمام دبستان، تحصیلات حوزوی خود را در تهران آغاز نمود. ایشان ادبیات عرب را در مدرسه فیلسوف الدوله فرا گرفت سپس شرح جامی و شرح شمسیه را نزد استاد شیخ حسین نوائی و کتاب‌های مغنی و شرح نظام را نزد اساتیدی به نام شیخ محمدحسین بروجردی و سید محمد قصیر فرا گرفت. لمعه را ظاهراً نزد برادر خود میرزا ابوالقاسم تنکابنی آموخت، آنگاه به همراه هم درس و رفیق صمیمی خویش شیخ ابوالقاسم تهرانی که بعد‌ها به نام دکتر ابوالقاسم گرجی شهرت یافت سال‌ها در نزد پدر خویش آیت‌الله شیخ محمدرضای تنکابنی کتاب‌های قوانین، مکاسب، رسائل، کفایه و دو سال خارج را نزد ایشان فرا گرفت.
از اساتید دیگر آیت‌الله فلسفی در تهران می‌توان به آیات عظام حاج شیخ محمدتقی آملی، میرزا مهدی آشتیانی و میرزا ظاهر تنکابنی اشاره نمود که ظاهراً نزد ایشان به تحصیل فلسفه پرداخته است.
اقامت در نجف و تحصیل و تدریس: آیت‌الله میرزاعلی آقای فلسفی به همراه هم درس و هم مباحثه خویش دکتر ابوالقاسم گرجی در حدود سال ۱۳۲۲ هـ.ش (۱۳۲۳هـ.ش) به نجف رفت و در آن شهر اقامت نمود.
آیت‌الله فلسفی به همراه دکتر ابوالقاسم گرجی در مدرسه علمیه سید کاظم یزدی – معروف به سید که از بهترین مدارس نجف بود- سکونت یافتند و دو حجره یک نفره برای خود انتخاب نمودند. آیت‌الله فلسفی در سال اول در درس خارج آیات عظام سید محمود شاهرودی، شیخ کاظم شیرازی، سید عبدالهادی شیرازی و شیخ محمدعلی کاظمینی شرکت نمود و سپس درس خارج آیت‌الله شیخ محمدعلی کاظمینی را به‌عنوان درس اصلی خویش انتخاب نمود و حدود سه سال در درس خارج فقه و خارج اصول ایشان شرکت نموده و تقریرات هر دو درس ایشان را نوشت.
در سال ۱۳۲۵ هـ.ش با فوت آیت‌الله شیخ محمدعلی کاظمینی (صاحب فوائد الاصول) که از برترین شاگردان میرزا نائینی بود، در درس خارج فقه و اصول آیت‌الله خویی را – که ایشان نیز از برترین شاگردان میرزای نائینی بود- انتخاب نمود و تا سال ۱۳۴۰ هـ. ش به مدت ۱۵ سال در درس خارج فقه و خارج اصول ایشان شرکت نمود و تمام تقریرات فقه و اصول این دو درس را نگاشت.
تدریس: آیت‌الله فلسفی ضمن تحصیل درس خارج، ابتدا به تدریس لمعه پرداخت و سپس متون درسی مکاسب، رسائل و کفایه را تدریس نمود. درس کفایه ایشان در نجف مشهور بود. از جمله شاگردان ایشان می‌توان به آیات عظام و حجج‌اسلام، آقایان حاج شیخ اسحاق فیاض، حاج شیخ محمدمهدی آصف محسنی، حاج شیخ علی دوانی و حاج شیخ محمدعلی آریانی شاهرودی اشاره نمود.
اجازه اجتهاد: در سال ۱۳۴۰ هـ.ش پس از اتمام تحصیلات قصد اقامت در تهران نمود که آیت‌الله خویی برای ایشان اجازه اجتهاد مطلق نوشت و این اولین اجازه اجتهاد کتبی بود که از سوی آیت‌الله خویی برای شاگردی از شاگردان خود نگاشتند.
هیات استفتاء آیت‌الله خویی: آیت‌الله فلسفی به هنگام اقامت سال‌ها در هیات استفتاء آیت‌الله خویی شرکت نمود.
اقامت در تهران: آیت‌الله فلسفی در سال ۱۳۴۰ در تهران اقامت نمود و تا سال ۱۳۴۹ در آنجا در مسجد لر زاده به اقامه جماعت و تدریس خارج فقه و اصول پرداخت.
اقامت در مشهد: آیت‌الله فلسفی در سال ۱۳۴۹ هـ. ش به درخواست آیت‌الله میلانی برای تدریس خارج فقه و اصول به مشهد آمد و در این شهر اقامت نمود و بیش از ۳۰ سال به تدریس خارج فقه و اصول پرداخت.
ایشان در این مدت، چهار دوره خارج اصول و ابواب مختلف فقه به‌صورت استدلالی تدریس شد. مدت زمان دوره خارج اصول ایشان در دوره‌های متعدد مختلف بوده است. در دوره خارج اصولی که مباحث الفاظ تدریس می‌شده است حدود ۱۲ سال و در غیر آن در حدود ۸ سال می‌باشد
نام برخی از شاگردان: آیت‌الله فلسفی در مدت اقامت در مشهد شاگردان و فضلای بسیاری تربیت نمود که در اینجا به نام برخی از آن‌ها اشاره می‌گردد:
حضرات آیات حجج‌اسلام آقایان:
۱- حاج شیخ حسین گرایلی: ایشان ۴ سال در درس خارج فقه آیت‌الله میلانی(ره)، ۴ سال درس خارج فقه آیت‌الله سیدابراهیم علم‌الهدی سبزواری و ۱۸ سال درس خارج فقه و اصول آیت‌الله فلسفی شرکت نموده و در این مدت تقریرات هر دو درس را نگاشته است. ایشان از مستشکلین مهم درس آیت‌الله فلسفی بوده است. ایشان سال‌هاست به تدریس خارج فقه و اصول در حوزه مشهد اشتغال دارد. ایشان سال‌ها مدیریت اجرائی حوزه علمیه مشهد برعهده داشته است.
۲- حاج شیخ علی نصرتی: ایشان از فضلای شاگردان آیت‌الله فلسفی بوده و از مستشکلین به نام درس ایشان بوده است. استاد نصرتی در حدود ۱۵ سال از درس خارج فقه و خارج اصول ایشان استفاده علمی نموده است. استاد نصرتی ضمن تحصیل درس خارج، به تدریس سطوح عالیه اشتغال ورزید و پس از آن سالیان زیادی است که به تدریس خارج فقه و اصول در مدرسه علمیه آیت‌الله خویی اشتغال دارد.
۳- حاج سید حسین حسینی سیستانی: ایشان قریب ۳۰ سال از درس فقه و اصول آیت‌الله فلسفی بهره گرفته و از مستشکلین مهم درس ایشان بوده است. استاد حسینی سیستانی ابتدا سطح مکاسب را نزد آیت‌الله فلسفی خوانده و سپس بیش از ۲۰ سال در درس خارج فقه و اصول ایشان شرکت نموده و تقریرات هر دو درس ایشان را نگاشته است. ایشان سال‌هاست در مدرسه علمیه آیت‌الله خویی مشهد به تدریس خارج فقه و اصول در حوزه مشهد اشتغال دارد.
۴- حاج شیخ جعفر فاضل نیشابوری: ایشان حدود ۱۸ سال از محضر درسی آیت‌الله فلسفی بهره برده است. این استاد حوزه و دانشگاه تمام تقریرات درس فقه و اصول آیت‌الله فلسفی را به نگارش در آورده است.
۵- حاج سید محمد آقایی: ایشان از فضلای شاگردان آیت‌الله فلسفی است که نزدیک به ۳۰ سال از درس خارج فقه و اصول ایشان استفاده نموده است. ایشان از ممتحنین درس خارج حوزه علمیه مشهد است.
۶- حاج سیدحسن حسینی‌نژاد: ایشان سال‌ها از درس خارج فقه و اصول آیت‌الله فلسفی بهره برده و در حال حاضر سال‌هاست که به تدریس خارج فقه و اصول در مدرسه علمیه آیت‌الله خویی مشهد اشتغال دارد.
۷- حاج شیخ باقر علم‌الهدی: ایشان در حدود ۲۰ سال از درس خارج فقه و اصول آیت‌الله فلسفی بهره برده و از شاگردان فاضل و برجسته ایشان بوده است. تقریرات درس فقه و اصول ایشان را نگاشته و سال‌ها به تدریس سطوح عالیه در مدرسه آیت‌الله خویی اشتغال داشت. ایشان در حدود ۷ سال پیش در مشهد درگذشت.
۸- حاج شیخ حسن علم‌الهدی: ایشان در حدود بیش از ۲۰ سال در درس‌های خارج فقه و اصول آیت‌الله فلسفی شرکت نموده و از شاگردان فاضل ایشان به شمار می‌رود. تقریرات درس فقه و اصول آیت‌الله فلسفی را نگاشته و سالیان بسیاری است به تدریس سطوح عالیه در حوزه مشهد اشتغال دارد.
۹- دکتر حاج شیخ محمدعلی قربانی: ایشان در حدود ۱۸ سال از درس خارج فقه و خارج اصول آیت‌الله فلسفی بهره برده است و از شاگردان ممتاز و مستشکلین مهم ایشان به شمار می‌رود. دکتر قربانی تمام تقریرات درس استاد را در این مدت نگاشته و سال‌های زیادی به تدریس سطوح عالیه در حوزه و دانشگاه اشتغال دارد. مدتی نیز به تدریس خارج اشتغال داشته است. دکتر قربانی در دانشگاه لاهیجان به تدریس فقه و اصول سال‌هاست اشتغال داشته و دارای تألیفات متعددی در موضوعات مختلف می‌باشد.
۱۰- دکتر سعید نظری توکلی: ایشان از فضلای شاگردان آیت‌الله فلسفی است که در حدود ۱۵ سال در درس خارج فقه و خارج اصول ایشان شرکت نموده و تقریرات درس را نگاشته است. دکتر توکلی از مستشکلین مهم درس آیت‌الله فلسفی بوده است. ایشان سال‌هاست که در دانشگاه تهران به تدریس فقه و اصول اشتغال دارد و تألیفات و مقالات مهمی در فقه و اصول نگاشته که به چاپ رسیده است.
۱۱- حاج شیخ مرتضی اسکندری: ایشان در حدود ۱۸ سال از درس خارج فقه و خارج اصول آیت‌الله فلسفی بهره برده و از شاگردان ممتاز ایشان می‌باشد. تقریرات درس استاد را نگاشته و به اشاره استاد در آخر عمر ایشان تدریس خارج فقه و اصول را آغاز نموده است. در حال حاضر سال‌های زیادی است که از تدریس خارج فقه و اصول ایشان می‌گذرد.
۱۲- حاج شیخ مصطفی اسکندری: ایشان حدود ۳ سال از درس خارج آیت‌الله فلسفی بهره برده و پس از آن ۱۲ سال از درس خارج آیت‌الله وحید خراسانی، سه سال از درس خارج آیت‌الله سید محمد روحانی و چند سال از درس خارج آیت‌الله تبریزی بهره گرفته است. ایشان اکنون به تدریس خارج فقه و اصول در مدرسه علمیه آیت‌الله خویی اشتغال دارد.
۱۳- حاج شیخ حسین فرحناکی: ایشان ۱۶ سال در درس خارج فقه و خارج اصول آیت‌الله فلسفی شرکت نموده و از فضلای شاگردان ایشان به شمار می‌رود. استاد فرحناکی سال‌هاست که به تدریس سطوح عالیه اشتغال داشته و اخیراً درس خارج خود را در مدرسه آیت‌الله خویی آغاز نموده است.
۱۴- حاج سید محسن حسینی فقیه: ایشان در حدود ۱۸ سال از درس خارج فقه و اصول آیت‌الله فلسفی بهره برده و از شاگردان فاضل ایشان به شمار می‌رود. استاد حسینی فقیه تقریرات درس استاد را نگاشته است. ایشان سال‌های زیادی به تدریس سطوح عالیه اشتغال داشته و در حال حاضر مدتی است در مدرسه آیت‌الله خویی درس خارج خویش را آغاز نموده است.
۱۵- حاج شیخ ابوالفضل عادلی: ایشان از فضلای شاگردان درس خارج آیت‌الله فلسفی است که در حدود یک دوره و نیم درس خارج اصول آیت‌الله فلسفی شرکت نموده است و با اشاره استاد تدریس فقه و اصول را در حوزه مشهد آغاز نمود. ایشان پس از سال‌ها تدریس سطوح عالیه در حدود دو سال است که در خارج خویش را در مدرسه آیت‌الله خویی آغاز نموده است. ایشان مدتی مدیر اجرائی حوزه علمیه مشهد بوده است.
۱۶- حاج شیخ حسین سلطانیان نیشابوری معروف به سلطانی: ایشان ۱۶ سال از درس خارج فقه و خارج اصول آیت‌الله فلسفی بهره برده و تقریرات درس ایشان را نگاشته است. ایشان از فضلای شاگردان آیت‌الله فلسفی بوده و علاوه بر ایشان سال‌ها از درس خارج آیت‌الله سید حسن مرتضوی شاهرودی نیز بهره برده است. استاد سلطانی سال‌هاست به تدریس سطوح عالیه در مدرسه آیت‌الله خویی و… اشتغال دارد.
۱۷- حاج شیخ منصور معلمی: ایشان از فضلای شاگردان آیت‌الله فلسفی می‌باشد. ابتدا در حدود ۸ سال از درس خارج آیت‌الله میلانی بهره برده و پس از رحلت ایشان از درس خارج اصول آیت‌الله فلسفی به مدت ۸ سال استفاده نموده است و تقریرات درس ایشان را نگاشته است. استاد معلمی سال‌ها به تدریس سطوح عالیه اشتغال داشته و چند سالی است که درس خارج فقه و اصول خود را در مدرسه علمیه آیت‌الله خویی آغاز نموده است.
۱۸- حاج شیخ محسن ملکی: استاد ملکی از اساتید خارج فقه و اصول حوزه مشهد می‌باشد که در حدود ۹ سال از درس خارج آیت‌الله فلسفی استفاده علمی نمودند. ایشان در مدرسه علمیه آیت‌الله خویی و … به تدریس خارج فقه و اصول اشتغال دارند.
۱۹- حاج شیخ علی محمدپور بیرجندی: ایشان در حدود ۱۲ سال از درس خارج فقه و خارج اصول آیت‌الله فلسفی بهره برده است و تقریرات درس ایشان را به زبان عربی نگاشته است. ایشان سال‌ها به تدریس سطوح عالیه اشتغال داشته و چند سالی است در مدرسه آیت‌الله خویی به تدریس خارج فقه و اصول اشتغال دارد.
۲۰- حاج شیخ محمد مروارید: ایشان ۱۰ سال از درس خارج آیت‌الله فلسفی بهره برده است و اکنون از اساتید مطرح سطح خارج فقه و اصول در حوزه علمیه مشهد است.
۲۱- باقری سبزواری: استاد باقری سبزواری سال‌ها از درس خارج آیت‌الله میلانی استفاده علمی نمود و پس از رحلت ایشان در حدود ۱۰ سال از درس خارج فقه و اصول آیات عظام حاج سید ابراهیم علم‌الهدی سبزواری و حاج میرزاعلی آقای فلسفی همزمان بهره گرفت. ایشان ضمن تحصیل درس خارج، ابتدا به تدریس سطوح عالیه فقه و اصول و سپس درس خارج فقه و اصول خویش را در مدرسه علمیه امام صادق علیه‌السلام آغاز نمود. اکنون بیش از ۱۵ سال از درس خارج ایشان می‌گذرد.
۲۲- استاد رجائی شاهرودی: ایشان از فضلای شاگردان درس خارج آیت‌الله فلسفی است. ایشان سطوح عالیه را نزد سید ابراهیم علم‌الهدی سبزواری آغاز نمود و سپس سال‌ها در درس خارج فقه و اصول ایشان شرکت نمود همزمان سال‌ها در درس خارج آیت‌الله فلسفی نیز شرکت نمود. ایشان ضمن تحصیل درس خارج، ابتدا سال‌ها به تدریس سطوح عالیه فقه و اصول اشتغال ورزید و اکنون چند سالی است درس خارج خویش را در مدرسه آیت‌الله خویی، امام صادق علیه‌السلام آغاز نموده است.
۲۳- حاج شیخ اسحاق فاضلی ده‌سرخی: ایشان بیش از ۲۰ سال در درس خارج فقه و خارج اصول آیت‌الله فلسفی شرکت نمود. فرزند ایشان حاج شیخ محمد فاضلی نیز بیش از ۱۰ سال در درس آیت‌الله فلسفی شرکت نموده و تقریرات درس خارج ایشان را نگاشته است.
۲۴- حاج شیخ محمدرضا شریفی بیرجندی: ایشان از فضلای درس خارج آیت‌الله فلسفی بوده و ۱۲ سال در درس خارج فقه و خارج اصول ایشان شرکت نموده است و حداقل ۸ سال درس خارج ایشان را نگاشته است.
۲۵- حاج سید صاحب حسینی: ایشان ۱۲ سال از درس خارج فقه بحث مکاسب آیت‌الله فلسفی استفاده نموده است.
۲۶- حاج شیخ محمد فلسفی: ایشان فرزند آیت‌الله میرزاعلی آقا فلسفی است که در حدود ۱۶ سال از درس خارج فقه و اصول ایشان بهره برده است و تقریرات درس ایشان را نگاشته است. ایشان بعد از رحلت پدر گرامی نماز جماعت ظهر را در مسجد بناها تاکنون اقامه می‌نماید.
۲۷- حاج شیخ محسن قدیری: ایشان از فضلای شاگردان آیت‌الله فلسفی است که بیش از ۲۰ سال از درس خارج فقه و اصول ایشان استفاده نموده است. استاد قدیری، تقریرات درس استاد را نیز نگاشته است.
۲۸- حاج سید محمد طالبیان: ایشان ۱۰ سال از در درس خارج اصول فقه آیت‌الله فلسفی شرکت نموده است. همچنین سال‌ها از محضر درسی آیت‌الله میلانی بهره گرفته است. در زمان حیات آیت‌الله فلسفی ایشان در برخی از اوقات به جای استاد خویش در مسجد بناها اقامه نماز می‌نمود. بعد از رحلت ایشان نماز مغرب و عشار را در مسجد بناها تاکنون اقامه می‌نماید.
۲۹- حاج شیخ حسن قاسمی: ایشان از فضلا و شاگردان آیت‌الله فلسفی بوده است که به مدت ۱۲ سال از محضر درسی فقه و اصول آیت‌الله فلسفی بهره برده و تقریرات این دو درس را نگاشته است و سال‌های متمادی به تدریس سطوح عالیه اشتغال دارد.
۳۰- دکتر محمدعلی انصاری: این مفسر معروف قرآن کریم از شاگردان فاضل درس آیت‌الله فلسفی است که سال‌ها از درس خارج ایشان استفاده نموده و بعد از رحلت استاد خویش در مدرسه علمیه امام حسن مجتبی(ع) به تدریس خارج و تفسیر قرآن اشتغال دارد.
۳۱- حاج شیخ محمدحسن ربانی بیرجندی: ایشان ۱۴ سال درس خارج فقه و اصول آیت‌الله فلسفی را شرکت کرده است و نمام تقریرات این دو درس را نگشاشته است و اکنون مشغول تدریس سطوح عالیه در حوزه علیمه مشهد می‌باشد.
۳۲- حاج شیخ غلامرضا دلدار: ایشان ۱۴ سال درس خارج فقه و اصول آیت‌الله فلسفی را شرکت کرده است
وفات: آیت‌الله فلسفی پس از نیم‌قرن تدریس سطوح عالیه فقه و اصول و خارج در حوزه علمیه نجف، تهران و مشهد در روز تاسوعا حسینی معادل ۱۹ بهمن ۱۳۸۴ هـ. ش در مشهد درگذشت و پس از اقامه نماز توسط آیت‌الله وحید خراسانی در رواق دار السرور حرم مطهر رضوی در کنار قبر آیت‌الله مروارید به خاک سپرده شد.
