شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
باید ببینیم اساس این تحول عظیمی که در ایران رخ داد، چه بود و برای چه بود؟ هدف چه بود؟ هم مرحوم امام هدف را بیان کردند و هم حضرت آقا که الحمد لله خیلی روشن و واضح بیان می‌کنند که منظور از انقلابی بودن چیست و به دنبال چه چیزی هستیم. اگر در حوزه‌های علمیه این تفکر و نگرش وجود نداشته باشد، سرانجامش سقوط، یعنی چرخش صد و هشتاد درجه به سمت ضد ارزش‌ها است. حمایت از ارزش‌ها، ایستادگی و مقاومت، از دست ندادن ارزش‌ها به خاطر مسائل مادی و سیاسی باطل، همان انقلابی بودن است که اساس کار حوزه علمیه است.
اختصاصی شبکه اجتهاد: واژه‌ای که در سالهای اخیر به ادبیات حوزوی ایرانیان اضافه شده است، واژه «حوزه انقلابی» است. تأکیدات مکرر مقام معظم رهبری و همچنین برخی مراجع تقلید در سالهای اخیر نیز بر انقلابی شدنِ حوزه‌های علمیه است. با این همه اما، هنوز معنای دقیق این واژه مشخص نشده است و هر کس تعریفی از آن دارد. برخی آن را به عنوانی تحولی سیاسی در حوزه‌های علمیه می‌انگارند و برخی دیگر، رویکرد آن را صرفاً دانشی می‌دانند. آغاز پنجمین دهه انقلاب اسلامی ایران اما فرصت مناسبی برای واکاوی این مطالبه رهبری از حوزه‌های علمیه است. به همین بهانه، با حجت‌الاسلام والمسلمین سید محمدرضا امام، مدیر حوزه علمیه چیذر تهران گفتگو کردیم. او معتقد است حوزه انقلابی، صرفاً به معنای حضور طلاب در تجمعات و تحصنّات متعدد نیست، بلکه اگر کسی انقلابی باشد، درس خواندن و نشست و برخاست و حرکات علمی او نیز انقلابی می‌شود. مشروح گفتگو با مدیر حوزه علمیه حضرت قائم (عج) چیذر تهران از نگاه شما می‌گذرد:
اجتهاد: نقش روحانیون در پیروزی انقلاب اسلامی را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
امام: آیا این مسئله قابل‌انکار است؟ اگر روحانیت حضور نداشت، مردم از کجا خط می‌گرفتند؟ رابط بین مردم و مرحوم امام چه کسی بود؟ البته غیرروحانی‌ها هم بودند؛ اما اساس کار بر عهده روحانیونی مثل مرحوم شهید بهشتی، شهید مطهری، حضرت آقا رهبر معظم انقلاب و امثال این بزرگان بود که واقعاً نقش بسیار اساسی، در پیروزی و تحقق انقلاب و این ارزش داشتند. این مسئله غیرقابل‌انکار است.
اجتهاد: این افرادی که نام‌برده شد، اگرچه در انقلاب نقش اساسی داشتند اما انگشت‌شمار بودند؛ لذا برخی معتقدند که احزابی مثل حزب توده که از مدت‌ها پیش علیه رژیم مشغول فعالیت بودند، نقش مؤثرتری نسبت به روحانیت در انقلاب داشتند. آیا این گزاره به نظر شما صحیح است؟
امام: به نظر من، می‌شود به‌گونه‌ای مطلب را بیان کنیم که همه آحاد ملت، احزاب و گرایش‌های مختلف، به این نتیجه رسیدند که باید تحولی در کشور انجام بگیرد. توده مردم یعنی اکثریت مردم، اما احزاب نبودند. از ملت ایران‌که ۹۹ درصد به جمهوری اسلامی رأی دادند، چند درصد جزء احزاب بودند؟ البته احزاب و گرایش‌ها بودند؛ اما اساس کار، ملت بود. آن احزاب هم مؤثر بودند. به‌هرحال در تحقق بسیاری از موارد، آن‌ها هم کمک کردند. همه (الا تعداد قلیلی) به این نتیجه رسیده بودند که باید تحول ایجاد شود. البته بعضی با افکار مسموم و بعضی هم با صفای باطن و نیت خیر و دلسوزی برای این جامعه قیام کردند؛ اما سکان کار به دست خود مرحوم امام بود.
بنابراین اساس کار دست بزرگان دین بود. معلوم نبود که اگر کار به دست یک‌حزبی می‌افتاد، چه نتیجه‌ای داشت. در بعضی از کشورها که انقلاب‌هایی رخ داد و حکومت به دست حزبی افتاد، همه منکوب شدند؛ چون روحانیت را کنار زده بودند.
اجتهاد: مراد از حوزه انقلابی چیست؟
امام: پاسخ این سؤال واضح است. ما باید ببینیم اساس این تحول عظیمی که در ایران رخ داد، چه بود و برای چه بود؟ هدف چه بود؟ هم مرحوم امام هدف را بیان کردند و هم حضرت آقا که الحمد لله خیلی روشن و واضح بیان می‌کنند که منظور از انقلابی بودن چیست و به دنبال چه چیزی هستیم. اگر در حوزه‌های علمیه این تفکر و نگرش وجود نداشته باشد، سرانجامش سقوط، یعنی چرخش صد و هشتاد درجه به سمت ضد ارزش‌ها است. حمایت از ارزش‌ها، ایستادگی و مقاومت، از دست ندادن ارزش‌ها به خاطر مسائل مادی و سیاسی باطل، همان انقلابی بودن است که اساس کار حوزه علمیه است. حوزه این مسئله را به‌آسانی به دست نیاورده است تا به‌راحتی هم از دست بدهد. اینکه حوزه در برخی موارد خودش را کنار کشیده صحیح نیست.
اجتهاد: آیا حوزه انقلابی به معنای برگزاری تجمعات و تحصن‌های مختلف از جانب روحانیون در رابطه با امور مختلف سیاسی است یا آن‌که یک معنای دانشی است؟
امام: البته این هم هست. حوزه باید در تمام مواردی که لازم است ورود داشته باشد، وارد شود اما خود این تفکر باید در حوزه حاکم باشد. اگر طرز تفکر این‌چنین باشد، کیفیت درس خواندن و نشست و برخاست و عبادات و اجتماعیات او عوض خواهد شد.
اجتهاد: بعضی می‌گویند برای افزایش محبوبیت، مناسب است روحانیت به‌جای ورود به عرصه‌های سیاسی به بحث‌های ایدئولوژیک حکومت اسلامی بپردازد و زیربناهای علمی این مسائل را محکم کند. آیا این گزاره صحیح است؟
امام: البته این موارد هم لازم است. یک استاد و یک حوزه باید بداند به دنبال چیست. آنجا که درس خواندن ما مانعی برای نهضت باشد و مانع از فعالیت انقلابی باشد، آن درس خواندن به درد نمی‌خورد، بااینکه درس خواندن اساس کار ماست. تمام این‌ها منوط به این است که هدف را فراموش نکنیم و از آن غفلت نکنیم و در تمام حرکات و سکناتمان به آن هدف پای بند باشیم نه اینکه آن هدف محدود به یک درس در زمان معینی شود. ما باید در تمام وجودمان این تفکر حاکم باشد. از این رهگذر، باید در بزنگاه‌ها جان‌فشانی کرد؛ چون تمام وجود و تفکر یک طلبه را باید این فکر انقلابی فرابگیرد نه اینکه صرف درس خواندن و نمره گرفتن باشد. باید در تمام جوانب زندگی و درس و مراحل مختلف، این تفکر حاکم باشد.
اجتهاد: به نظر حضرت‌عالی تلاشهای حوزه‌های علمیه برای تئوریزه کردن فقه حکومتی چگونه بوده است؟
امام: فعالیت‌هایی در این زمینه صورت گرفته است اما خیلی کم و غیر منسجم است و نیاز به کارهای اساسی‌تری دارد.
