اصطلاحات اصولی: بساطت وجوب

بساطت وجوب

فهرست مندرجات
۱ – منظور از بساطت وجوب
۲ – اقسام نظرات ماهیت احکام تکلیفی
۲.۱ – نظریه ترکب
۲.۲ – نظریه بساطت
۳ – فرق بین وجوب و استحباب
۴ – دلیل بر وجوب بسیط
۵ – پانویس
۶ – منبع

منظور از بساطت وجوب
بساطت وجوب، مقابل ترکب وجوب می‌باشد و هر دو نظریه‌هایی است که پیرامون ماهیت و حقیقت وجوب مطرح شده است.

اقسام نظرات ماهیت احکام تکلیفی
علمای اصول درباره ماهیت احکام تکلیفی ( وجوب، حرمت، استحباب، کراهت و اباحه ) دو نظریه مطرح نموده اند:۱ – نظریه بساطت؛ ۲ – نظریه ترکب.

← نظریه ترکب
قدمای اصولی معتقدند این احکام دارای ماهیتی مرکب از جنس و فصل می باشد؛ برای مثال، وجوب، مرکب است از ” اذن در انجام فعل ” ( جواز فعل ) به عنوان جنس آن، و ” منع از ترک فعل ” به عنوان فصل آن.

← نظریه بساطت
اما متأخران بر این باورند که احکام تکلیفی، همچون وجوب و حرمت، از امور بسیط بوده و دارای اجزای مفهومی ( جنس و فصل ) نمی باشد، بلکه وجوب عبارت از الزام ( باید )، و حرمت عبارت از عدم الزام ( نباید ) است.

فرق بین وجوب و استحباب
برخی از معتقدان به بساطت وجوب، فرق وجوب و استحباب را در شدید یا أکید بودن بعث ( یا طلب، بر مبنای برخی از اصولیون ) در وجوب، و ضعیف و غیر اکید بودن آن در استحباب می دانند. در حقیقت، آنان وجوب و استحباب را دارای یک حقیقت تشکیکی می دانند که اختلاف آنها به اختلاف مراتب است.
ولی برخی دیگر، طلب یا بعث را از مفاهیم تشکیکی ندانسته و معتقدند:اگر دلیلی بر لزوم انبعاث مکلف از بعث به صیغه امر اقامه شد، بر وجوب دلالت دارد و در مواردی که چنین دلیلی نباشد، بر استحباب دلالت می نماید.

دلیل بر وجوب بسیط
برخی از کسانی که وجوب را بسیط می دانند، آن را مدلول صیغه امر به شمار آورده و معتقدند صیغه امر، به وضع و یا انصراف بر آن دلالت می نماید. هم چنین برخی دیگر، آن را حکم عقل و لازمه عقلی صیغه امر دانسته‌اند. [۱] [۲] [۳] [۴] [۵] [۶]

پانویس
۱. ↑ فوائدالاصول، نائینی، محمد حسین، ج۱،۲، ص۱۳۵.
۲. ↑ فوائدالاصول، نائینی، محمد حسین، ج۱،۲، ص۱۳۶-۱۳۷.
۳. ↑ فوائدالاصول، نائینی، محمد حسین، ج۱،۲، ص۳۰۲.
۴. ↑ اصول الفقه، مظفر، محمد رضا، ج۱، ص۸۶.
۵. ↑ سیری کامل دراصول فقه، فاضل لنکرانی، محمد، ج۶، ص۲۹۵.
۶. ↑ الاصول، شیرازی، محمد، ج۲، ص۲۹.
منبع:

فرهنگ‌نامه اصول فقه، تدوین توسط مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، ص۲۷۴، برگرفته از مقاله «بساطت وجوب».