انتقاد امام(ره) از رساله‌های موجود/ ایشان عنایت فراوانی به موضوع شناسی داشت و مطالب را توأم با اخلاق مطرح می‌کرد

برخی‌ها طعنه به مرحوم فیض و دیگران طعنه می‌زنند که چرا موسیقی را جایز می‌دانند. ایشان می‌فرمودند به جای اینکه به اینها طعنه بزنیم بهتر است که ما دلایل آنها را بنگریم که اینها به چه دلیل جایز می‌دانند. بیان می‌کردند که مواظب کلماتتان باشید مبادا به آراء و نظریات دیگر مجتهدین توهین کنید.

به گزارش شبکه اجتهاد، نشست علمی «امام خمینی (ره) و مسائل مستحدثه» چندی قبل با حضور جمعی از علماء و روحانیون در دفتر قم مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره) برگزار شد. در ادامه متن سخنرانی حجت‌الاسلام والمسلمین عبدالکریم بی آزار شیرازی رئیس سابق دانشگاه مذاهب اسلامی در این نشست، از فرارویتان می‌گذرد.

همان‌طور که می‌دانید فقه اسلامی به‌خصوص فقه اهل بیت: به تعبیر امام (ره) فقه هزار و چهارصد ساله است. ۱۴۰۰ سال فقهای بزرگ روی این فقه کار کردند و این فقه متصل به شریعت الهی است؛ و این در میان قوانینی که در دنیا هست واقعاً بی‌نظیر است. در اروپا و آمریکا قوانینشان مبتنی بر آنچه است که در صد یا دویست سال پیش در میان عرف متداول بوده است و مستند به وحی الهی و دین آسمانی نیست. همان‌طور که مارسل بوازا در کتابش نوشته در قرن سیزدهم میلادی هر کجا که در غرب مسیحیان می‌ماندند در قوانین به قوانین فقه اسلامی مراجعه می‌کردند و وقتی هم که ناپلئون آمد و عظمت فقه اسلام را در مصر مشاهده کرد، دستور داد که قانون فرانسه را بنویسند و از فقه اسلامی استفاده فراوانی شد و این را یک نفر از سادات مصر به نام سید عبدالله حسین یک رساله دکتری نوشته در پاریس و مقاریسه کرده فقه اسلام را با قانون رم و قانون فرانسه و مشاهده کرده که بسیاری از قوانین را از فقه اسلامی گرفتند و این در چهار جلد هست که ما سه جلدش را از کتابخانه مجلس شورای ملی پیدا کردیم و خوشبختانه اخیراً هر چهار جلدش تجدید چاپ شده است.

در هر حال این فقه با عظمت خروجی که داشت این رساله عملیه‌ای بود که قبل از انقلاب منتشر می‌شد در میان مردم و این رساله عملی یک جا ناقص بود و تمام ابواب فقهی را نداشت و از سوی دیگر به زبان مردم نبود و آنچه عظمت فقه اسلامی هست در این انعکاسی نداشت. امام (ره) مواجه بودند با اشکال و ایرادهایی که می‌کردند افراد به این فقه اسلامی که از آن اطلاعی نداشتند. آنچه دیده بودند فقط همین رساله‌های عملی بود. وقتی که ایشان در حصر تهران بودند کتاب تاریخ جهان جواهر لعل نهرو به دستشان رسید. این کتاب را که مطالعه کردند دیدند ایشان فصلی را راجع به این فرقه‌ها و مذاهب زمینی بیان کرده که مذاهب زمینی را عامل رکود قلمداد کرده است. این مظاهر زمینی که عرض کردم منظور آن فرقه‌گرایانی هست که یک سری برداشت‌هایی از شریعت اسلام کردند به صورت این فرقه‌ها و مذاهب فقهی که این مربوط بوده به آن شرایط زمان و مکان خودشان در قرن چهارم هجری یا در قرن هشتم هجری و خیلی‌ها هم بودند که در همان زمان سیر می‌کردند و توجهی به این همه تحولات زمان نداشتند.

انتقاد امام از رساله‌هایی که تمام ابواب فقهی را ندارد

امام از این کتاب جواهر لعل نهرو ایده‌ای گرفتند و لذا وقتی که از حصر تهران به قم بازگشتند، علما و فضلاء برای دیدن امام می‌آمدند. یک وقت یک جمعی از علمای مشهد برای دیدن امام آمدند؛ به رهبری آیت‌الله شیخ مجتبی قزوینی که از شخصیت‌های مهم بودند. امام به احترام اینها، به خاطر اینکه اینها از مشهد بلند شده بودند آمده بودند نیم ساعت برای آنها صحبت کردند. بنده در این جلسه حضور داشتم. در این جلسه ایشان بیان کردند که من دو آرزو دارم. یک آرزویم این است که به مشهد برای زیارت امام رضا (ع) مشرف بشوم و دیگری رساله‌ای بنویسم که جامع تمام ابواب فقهی به انضمام مسائل مستحدثه باشد و بعد از رساله‌های موجود انتقاد کردند که تمام ابواب فقهی را ندارد و باعث شده که جوان‌ها خیال کنند فقه اسلام یعنی همین مسائل نماز و روزه و حج و مسأله ازدواج و طلاق و خمس و زکات؛ لذا اشکالات بسیار زیادی را بر اسلام وارد می‌کردند و می‌گفتند اسلام چطوری می‌خواهد اقتصاد یک مملکت را با خمس و زکات اداره کند؛ و این طوری در ذهن اغلب جوان‌ها رفته بود که فقه اسلام چقدر محدود است و مردود است به زمان‌های گذشته و امروزه به درد نمی‌خورد و نمی‌تواند مملکت را اداره کند.

امام می‌فرمودند که نه! اسلام، فقه اسلامی برنامه‌های وسیعی را در تمام ابعاد زندگی دارد؛ حتی قبل از اینکه انسان متولد شود تا اینکه از این دنیا می‌رود باز برایش احکام و قوانین دارد. منتها این رساله‌هایی که موجود است در دست مردم جوابگوی این مسأله نیست.

نکته دیگری را که ایشان در این سخنانشان فرمودند این بود که فرمودند اگر ما به قرآن مراجعه کنیم و همچنین به روایاتی که از پیامبر عظیم‌الشأن و اهل بیت (علیهم السلام) رسیده نگاه کنیم، می‌بینیم نسبت مسائل اجتماعی و سیاسی اسلام در برابر مسائل عبادی صد به یک هم نیست و این همه مسائل سیاسی و اجتماعی اسلام دارد، این را معمولاً مردم در این زمان ما توجه به آن ندارند و خیال می‌کنند دین اسلام مثل دین مسیحیت و غیره فقط مسائل عبادی و غیره است. در صورتی که در تمام زمینه‌ها مسأله و احکام دارد.

امام در منزلشان برای مسائل مستحدثه یک درس خصوصی دایر کردند

این مسأله را که بیان کردند برای من خیلی جالب بود که امام در این حصری که بودند یک فرصتی داشتند که در این زمینه مهم کاملاً توجه بکنند و در اینجا فکری بیندیشند. اتفاقاً چند روز بعد از این سخنان ایشان من شنیدم که امام رضوان الله تعالی علیهه در منزلشان برای مسائل مستحدثه یک درس خصوصی دایر کردند و من با اشتیاق فراوان رفتم از اولین جلسه تا آخرین جلسه این مسائل مستحدثه هر روز می‌رفتم. اتفاقاً تابستان و حوزه هم تعطیل بود، ولی فضلا می‌آمدند در این درس امام شرکت می‌کردند و ایشان راجع به مسائل مستحدثه بسیار بحث‌های جالبی داشتند و می‌خواستند نشان بدهند که فقه اسلام می‌تواند جوابگوی مسائل روز باشد.

نکته جالبی که در این درس‌ها من مشاهده کردم این بود که ایشان عنایت فراوانی به مسأله موضوع شناسی داشتند. ما واقعاً در مسائل فقهی نیاز به موضوع شناسی داریم. الآن هم در مجامع فقهی که تشکیل می‌شود مثل مجامع فقهی مصر، کویت، جده یا مکه، اول متخصصین را برای موضوع‌شناسی دعوت می‌کنند و برای فقها این موضوع را تعریف می‌کنند. تاریخچه و اهمیتش را بیان می‌کنند، منافع و مضراتش را نیز بیان می‌کنند و بعد فقها بر اساس آن احکامش را از قرآن و روایات استنباط می‌کنند.

امام (ره) سعی می‌کردند ابتدا موضوعات احکام را با دقت موضوع‌شناسی کنند و حتی یک وقت از بنده خواستند راجع به اعتبارات بانکی تحقیق بکنم و بر اساس آن تحقیقات ایشان احکامش را مطرح و بیان کنند.

امام (ره) مطالب فقهی را توأم با اخلاق مطرح می‌کردند

وقتی امام (ره) این مسائل را مطرح می‌کردند عنایت فراوانی داشتند که این مطالب فقهی را با اخلاق توأم کنند. چون متأسفانه گاهی ما آنقدر فرو می‌رویم در این ظواهر و ظروف احکام و این احکام را تبدیل کردیم به یک مسأله علمی و گاهی هست که مسائل اخلاقی در میان ما تحت الشعاع قرار می‌گیرد یا کمرنگ می‌شود در بعضی از افراد و می‌بینید حوزه تبدیل می‌شود به یک محل جدال با یکدیگر که هر کسی می‌خواهد اظهار فضل کند و می‌گوید من از دیگران بهتر می‌فهمم. امام یکی از چیزهای بسیار جالبشان این بود که بیان می‌کردند که مواظب کلماتتان باشید مبادا به آراء و نظریات دیگر مجتهدین توهین کنید.

من یادم هست که بحثشان رسید به بلیط‌های بخت‌آزمایی، ایشان به خاطر مفاسدی که بلیط‌های بخت‌آزمایی داشت بعد از اینکه دلایلشان بیان کردند و گفتند ما این را حرام می‌دانیم. بیان کردند که اگر حرام هم نبود به خاطر مقاصدی که دارد ما تحریمش می‌کردیم. بعد فرمودند که مواظب باشید دو نفر از علمای بزرگ این را جایز می‌دانند و از آیت‌الله خوانساری و مرحوم مقدس اردبیلی نام بردند و گفتند اینها قائل به جواز هستند، اما مراقب باشید مبادا یک وقت به این شخصیت‌ها توهین کنید. آنها اجتهادشان مؤدی شده به اینکه آن را جایز بدانند و ما هم اجتهادمان مؤدی شده که آن را حرام بدانیم. ما می‌توانیم بنشینیم با هم گفتگو بکنیم، اما حق نداریم که خدای نکرده توهین کنیم.

به جای طعنه به دلایل آنها بنگریم!

همین بحث را در مسأله موسیقی هم داشتند، می‌فرمودند که برخی‌ها طعنه به مرحوم فیض و دیگران طعنه می‌زنند که چرا موسیقی را جایز می‌دانند. ایشان می‌فرمودند به جای اینکه به اینها طعنه بزنیم بهتر است که ما دلایل آنها را بنگریم که اینها به چه دلیل جایز می‌دانند. در هر حال خلاصه این بحث‌هایی را که امام (ره) داشتند خیلی جالب بود. من خوشبختانه موفق شدم همه اینها را یادداشت کنم. یک نفر دیگر هم از کسانی که به درس امام می‌آمد او هم یادداشت می‌کرد. بعد از اینکه یادداشت‌ها تمام شد آن را خدمت امام برد که ببینند. اتفاقاً با حمله ساواک به منزل امام و دستگیری امام برای تبعید مواجه شد و آنچه را که روی میز ایشان و در اطاق مطالعه ایشان بود، همه را ساواک برد و این نوشته‌ها را هم با خودش برد.

ولیکن وقتی من به نجف مشرف شدم امام فرمودند یادداشت‌هایی که شما کردید را بیاورید که من ببینم. امام این یادداشت‌های بنده را ملاحظه فرمودند و خیلی من را در این راستا تشویق کردند. در هر حال این معلوم است که امام عنایت فراوانی داشتند به مسائل روز، به روز کردن فقه و اینکه فقه بتواند جوابگوی نیازهای جامعه باشد و امروزه حقوقدانان دنیا هم به این نتیجه رسیدند که فقه اسلامی می‌تواند جوابگوی تمام نیازهای جامعه باشد و لذا از دانشمندان و علمای الأزهر و غیره خواستند که این فقه با عظمت را به یک زبان روز عرضه بدارند که حقوقدانان غربی هم بفهمند. بعد از آن فقه اسلام را به صورت دائره المعارف‌های گوناگونی درآوردند که خوشبختانه در ایران هم این کار انجام گرفته، دائره المعارف‌های جالبی نوشته شده، در کویت موسوعه فقهیه کویتیه خیلی جالب نوشته و عرضه شده و امروزه در دنیا از فقه اسلامی استفاده می‌کنند و بنده در مقاله‌ای آوردم مواردی را که در زمان حاضر از فقه اسلامی در قوانین اروپا استفاده کردند و اینها را آقای جعفری لنگرودی در کتاب دایره المعارفش آورده که این مسائل را می‌توانید ملاحظه بکنید.

در هر حال ما واقعاً نیاز خیلی مبرمی به مسائل مستحدثه و نشان دادن عظمت فقه اسلامی داریم و اینکه این فقه می‌تواند جوابگوی تمام نیازهای جامعه فعلی باشد. من یادم است که در این سال‌های آخر امام وقتی که دیدند این بحث‌های مسائل مستحدثه به رادیو و تلویزیون کشیده شده، خیلی خوشحال شدند و اظهار خوشبختی کردند. من فکر می‌کنم که اگر امام (ره) هم اکنون زنده بودند از جلسه امروز خوشحال می‌شدند که الحمدلله من شنیدم که عزیزان اساتید زحماتی در این باره کشیدند و راجع به مسائل مستحدثه‌ای که امام (ره) در تحریر الوسیله آوردند، کارهای جالبی انجام گرفته که مایه خوشبختیست؛ امیدواریم که این مسأله ادامه داشته باشد.