شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
عوامل اصلی تشکیل‌دهنده مقاصدالشریعه در گفتمان کلاسیک احکام وقف با یکدیگر درآمیخته است؛ به طوریکه فقها نیز در استخراج اصول وقف، به این نتیجه قطعی رسیده‌اند که ملزومات مقاصدالشریعه به طرز ماهرانه‌ای با مؤلفه‌های اصلی اصول فقه عجین شده است.
به گزارش شبکه اجتهاد، فصلنامه مطالعات اقتصاد اسلامی متعلق به مؤسسه پژوهش و آموزش اسلامی (IRTI)، در جدیدترین شماره خود (شماره ۲، سال ۲۷)، مقاله‌ای با عنوان «بازتاب مقاصدالشریعه در فقه اوقافِ سنتی» به قلم محمد عبدالله منتشر کرده است.
در این مقاله می‌خوانیم: این پژوهش با هدف تجزیه و تحلیل مبانی شرعی نهاد وقف و به دنبال آن تحلیل نقادانه‌ی چارچوب فقهی وقف از دیدگاه مقاصدالشریعه و اهداف عالی اسلام انجام شده است. مقاله پیش‌رو از طریق مطالعه چارچوب فقهی وقف از منظر مقاصدالشریعه، سعی بر زمینه‌سازی و فراهم آوردن مقدماتی برای ایجاد تحول و نوآوری در ساختار مدرن وقف دارد.
متدلوژی و روش‌شناسی تحقیق در این مقاله بدین صورت است که در گام نخست، به منظور بررسی جنبه‌های فقهی وقف سنتی با تمرکز ویژه بر مقاصدالشریعه، منابع فقهی به دقت مطالعه و تحلیل می‌شود. سپس، با استفاده از روش تحلیل متنی، دیدگاه‌های چهار مکتب فقهی اهل سنت، بررسی و تبیین می‌گردد.
یافته‌های این مقاله حاکی از آن است که عوامل اصلی تشکیل‌دهنده مقاصدالشریعه در گفتمان کلاسیک احکام وقف با یکدیگر درآمیخته است؛ به طوریکه فقها نیز در استخراج اصول وقف، به این نتیجه قطعی رسیده‌اند که ملزومات مقاصدالشریعه به طرز ماهرانه‌ای با مؤلفه‌های اصلی اصول فقه عجین شده است. این مقاله با تجزیه و تحلیل استدلال‌های استنتاجی به کار رفته در استنباط احکام وقف و همچنین با رویکرد مقاصد محور، توصیه‌هایی را برای کاربردِ بیشتر و بهتر وقف در زمینه‌های مدرن ارائه می‌دهد.
پژوهش حاضر نه سهم تاریخی وقف در جوامع اسلامی را پوشش می‌دهد و نه جنبه‌های تجربی وقف مدرن را در بر می‌گیرد. بلکه در مقابل، بر تحلیل احکام فقهی مربوط به نهاد کلاسیک وقف از دیدگاه مقاصدالشریعه تمرکز کرده است. این مطالعه نتایج خوبی را برای نظام مدرن وقف به همراه دارد. البته ضروری است که این پیامد‌ها از طریق هماهنگی با روح و ماهیت مقاصدالشریعه، ایجاد، مدیریت و هدایت شود.
شایان ذکر است، در این پژوهش، هدف اصلی از اتخاذ چارچوب مقاصدالشریعه در راستای تحلیل فقهی نهاد وقف و همچنین ارائه جایگزین‌های مدرن برای مصادیق کلاسیک آن، آموزش و معرفی شیوه‌های استفاده از رویکرد مقاصدالشریعه به عنوان مبنایی برای استنباط احکام جدید وقف می‌باشد.
نوآوری این مقاله در بررسی روند تحولات احکام وقف کلاسیک و نقطه تلاقی مقتضیات مقاصدالشریعه با اصول فقه می‌باشد. در واقع، ارزش افزوده مقاله در کاوش و تتبع پیرامون مقدمات فقه وقف کلاسیک از دریچه مقاصدالشریعه است. ضمن اینکه این مطالعه، خلأهای موجود در ادبیات تحقیق را نیز پر می‌کند.
علاقمندان می‌توانند این مقاله را از این نشانی دریافت نمایند.
فرشته ملاکریمی (کارشناس پژوهشکده پولی و بانکی)
