بدون اصول قوی نمی‌توان سخن از مقاصد الشریعه کرد/ تمام مسائل علم اصول در فقه اثر دارد/ در دوره جدید درس اصول، به مباحث کاربردی‌تر می‌پردازم

استاد درس خارج حوزه علمیه قم گفت: نباید در ضرورت علم اصول تردید کنیم؛ بله برخی از مباحث در محدوده کمی کاربرد دارد و برخی در محدوده زیادی کاربرد دارد ولی مسأله‌‌‌ای از مسائل علم اصول نیست که در فقه بدون اثر باشد.

به گزارش شبکه اجتهاد، استاد محمدجواد فاضل لنکرانی در آغاز دومین دوره درس اصول فقه خود که در مرکز فقهی ائمه اطهار (ع) برگزار شد، با بیان این که دوره قبل درس اصول ۲۳ سال طول کشید، اظهار داشت: اولین دوره اصول را در تاریخ ۱۶ شهریور سال ۷۶ آغاز کردیم و تلاش شد تا به تفصیل به مباحث و اقوال موجود پرداخته شود تا برای دوره اول چیزی از قلم نیافتد ولی برای دوره جدید که امروز آغاز می‌کنیم، سعی خواهیم کرد به مباحث مهمتر و کاربردی تر بپردازیم.

استاد درس خارج حوزه علمیه قم افزود: قواعد علم اصول در فقه کمک شایانی می‌کند و ما در دوره اصول قبل یکی از ابتکاراتی که داشتیم بحث حجیت ظن در موضوعات بود که این چه قدر گره‌ها را باز می‌کند که این بحث در همین ایام کرونا هم به صورت عربی نوشته شده است.

این عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم در ادامه عنوان کرد: هرچه علوم و نیاز بشر گسترش پیدا می‌کند به موازات آن علم اصول هم گسترش پیدا می‌کند و از این رو نباید در ضرورت علم اصول تردید کنیم؛ بله برخی از مباحث در محدوده کمی کاربرد دارد و برخی در محدوده زیادی کاربرد دارد ولی مسأله‌‌‌ای از مسائل علم اصول نیست که در فقه بدون اثر باشد.

فاضل‌لنکرانی با اشاره به این که استنباط احکام شرعی یکی از فوائد علم اصول است، گفت: مادر علم اصول قواعدی داریم که به فهم اصل دین کمک می‌کند و اگر انسان آنها را بلد نباشد نه در بحث اعتقادات و نه در مباحث اخلاقی و احکامی چیزی در حوزه فردی و اجتماعی متوجه نمی‌شود.

ضابطه فهم دین، علم اصول است

وی بیان داشت: مدت‌هاست این مغالطه را مطرح می‌کنند که بین دین و برداشت از دین فرق وجود دارد و چیزی که علما و فقها می‌گویند برداشت شخصی خودشان است و دین نیست؛ من این مسأله را مطرح کردم که آیا شارع متعال که دین را برای بشر آورده برای فهم دین ضابطه‌‌‌ای نگذاشته است؟ این که با حکمت خداوند سازگاری ندارد به همین دلیل ضابطه فهم دین، علم اصول است.

این استاد درس خارج فقه و اصول در بخش دیگری از سخنان خود تصریح کرد: کسی که اصول بلد نباشد بدون تردید تفسیر هم بلد نیست و نمی‌تواند متکلم بشود؛ کسی که از علم اصول سر دربیاورد نمی‌تواند خبیر به احادیث شده و فقیه هم بشود و اگر کسی مأنوس به علم اصول باشد به حوزه‌های دیگر هم به راحتی ورود می‌کند.

رئیس مرکز فقهی ائمه اطهار (ع) با بیان این که مسائل مستحدثه زیادی به ویژه در حوزه معاملات وجود دارد، گفت: مثلا اگر ارزش پول کاهش پیدا کند، ضمانش برعهده چیست؟ یک بحث مستحدث است ولی فراوان از علم اصول در آن بحث می‌شود یا مسائل مستحدث پزشکی داریم که بدون علم اصول نمی‌توانیم سراغ آنها برویم و برای آنها جواب پیدا کنیم.

تحقیقات محقق اصفهانی، کلید حل بسیاری از مباحث مستحدثه است

وی در ادامه سخنان خود خاطرنشان ساخت: تحقیقاتی که مرحوم محقق اصفهانی در حاشیه کفایه دارد، امروز کلید حل بسیاری از مسائل و مباحث مستحدثه است که من اینها را در بحث‌های عمیق فقه و اصول مطرح کرده‌ام، اگر کسی این اصول رایج را بلد نباشد نمی‌تواند بفهمد کدام بحث از مباحث اصولی کلید حل مسائل مستحدثه است.

فاضل‌لنکرانی یادآور شد: این حرف‌ها که گاهی زده می‌شود که این دروس، تکرار سخنان علمای گذشته است، از روی فهم علم نیست چون هرکس علم اصول را فهمیده باشد متوجه می‌شود که راه فقاهت و اجتهاد همین است هرچند باید مباحثی به علم اصول اضافه شده و برخی مسائل نیز منقح تر شود.

بدون اصول قوی نمی‌توان سخن از مقاصد الشریعه کرد

وی با تأکید بر این که بدون اصول قوی نمی‌توان سخن از مقاصد الشریعه کرد، گفت: قضاوت در این که آیا می‌تواند در اطلاق و تقیید آیات و روایات تصرف کرد یا خیر، فقط زمانی ممکن است که علم اصول را به خوبی فهمیده باشیم، چراکه امروز فقه اهل سنت بیش از ۷۰ درصد مبنتی بر مقاصد الشریعه است لذا این هم باید مورد بحث و دقت قرار بگیرد.

عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم در بخش دیگری از سخنان خود ابراز داشت: برخی ایراد می‌گیرند که اصول فقه مبتنی بر روایات است و کاری با عقل و آیات قرآن ندارد، در حالی که اصول امروز ما ۳۰ یا ۴۰ قاعده فلسفی در دل خود دارد؛ ما در علم اصول بحث ملازمه بین حکم عقل و حکم شرع را مطرح می‌کنیم که قدمای ما هم مطرح کرده‌اند پس چطور علم اصول، بیگانه از عقل است؟

وی عنوان کرد: آخرین نظریات علم اصول نظریه حق الطاعه مرحوم شهید صدر است که ریشه آن مباحث عقلی است که می‌گوید عقل نظریه مولا را منجز می‌داند؛ قطعا اگر چیزی مخل به وقت طلاب باشد هرعاقلی می‌گوید باید جلوی آن ایستاد ولی ما دیدیم که چقدر این علم اصول در فهم قرآن اثر دارد، فقه ما هم مجموعه از استدلال به عقل است.

همه چیز در قرآن و سنت وجود دارد

فاضل‌لنکرانی در بخش دیگری از سخنان خود با بیان این که مرحوم کلینی در اصول کافی بیان کرده است که همه چیز در قرآن و سنت وجود دارد، خاطرنشان ساخت: امام باقر (ع) می‌فرماید: «خداوند هرچیزی که مردم تا قیامت به آن نیاز دارند در قرآن قرار داده است و برای چیزی حدی قرار داده است و برای هر حدی دلیل قرار داده است و هرکس از آن تعدی کند دارای حدی خواهد بود».

وی افزود: منظور از این «حدّ» چیست؟ آیا مراد هما حدّ شرعی است که به معنای عقوبت است؟ به نظر می‌رسد منظور این است که هرچیزی خداوند قرار داده یک اندازه و ابتدا و انتهایی دارد چون روایت دیگری هست که می‌گوید: «خداوند حلال و حرامی را قرار نداده مگر آن که حدی دارد مانند حدی که خانه دارد» یعنی هر حلال و حرامی دارای چارچوبی است همانند که خانه دارای دیوار است و انسان را از خطرات احتمالی حفظ می‌کند.

برخی می‌گویند قرآن از وجوب حجاب سخنی نگفته است!

استاد درس خارج حوزه علمیه قم در ادامه عنوان کرد: فقاهت همین است که ما حد و چارچوب حلال و حرام را بشناسیم و کسی که خودش را مقید به حلال و حرام کند خودش را در حصنی قرار داده است، ولی کسی که با هوا و هوس خودش مطرح کند گرگان او را خواهند درید و دین در معرض نابودی قرار می‌گیرد.

رئیس مرکز فقهی ائمه اطهار(ع) در پایان با اشاره به این که حجاب در مورد خانم‌ها صریح آیات قرآن است، گفت: وقتی قرآن از لزوم استفاده از «جلباب» برای زن سخن گفته است یعنی پوششی که سرتاسر بدن زن را بپوشاند، آن وقت چطور برخی می‌گویند قرآن از وجوب حجاب سخنی نگفته است.