شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
شبکه اجتهاد: از هفده سال پیش (۲۰۰۹ میلادی) تا امسال فهرست سالانه «پانصد مسلمان تأثیرگذار جهان» توسط «مرکز سلطنتی مطالعات راهبردی اسلامی» در اَمان پایتخت اُردنهاشمی منتشر و به عنوان یک ابزار تحلیلی برای رصد کانونهای نفوذ در اقصی نقاط جهان اسلام عمل کرده است.
نسخه سال ۲۰۲۶ (ناظر به اقدامات سال ۲۰۲۵) با سر ویراستاری دکتر طارق الجوهری (فارغ التحصیل جامعه الازهر و دانشگاه پرینستون) که حاصل گردآوری و تحلیل هزاران داده از سراسر جهان است، نه تنها تداوم روندهای گذشته را نشان میدهد؛ بلکه با تغییرهای ساختاری و محتوایی چشمگیر در نسخه ۲۰۲۶، لیست امسال را به عنوان نقطه عطفی در تاریخچه این پروژه معرفی کرده است. به همین جهت یادداشت امسال با واکاوی دقیق فهرست پنجاه نفر برتر و اشاره به بخش ۴۵۰ نفره بعدی، درصدد آن است تا نوآوریهای محوری رنکینگ ۲۰۲۶ را در چهارچوبی تحلیلی و آکادمیک بررسی کند.
معرفی پنجاه مسلمان برتر در لیست و رنکینگ ۲۰۲۶
بر اساس مطالعه دقیق نسخه «The Muslim 500» (ویرایش ۲۰۲۶)، افراد رتبههای اول تا پنجاهم به ترتیب زیر همراه با حوزه اصلی فعالیت و تخصص آنها فهرست شدهاند. این لیست بر اساس رتبهبندی ارائه شده در صفحات ۶۸ و ۶۹ کتاب تنظیم شده است:
مرد و زن سال: مردم ستمدیده و مقاوم غزه
۱. شیخ تمیم بن حمد آل ثانی – امیر قطر – رهبر سیاسی، دیپلمات و میانجیگر بینالمللی
۲. محمد تقی عثمانی – مفتی اعظم جریان دیوبندیان پاکستان و بنیان گذار و تئوریسین تنها بانک بدون ربا در جهان اسلام مشهور به میزان بانک (meezanbank) – متخصص فقه اسلامی بهویژه در امور مالیه اسلامی
۳. عمر بن الحفیظ – عالم و بنیانگذار دارالمصطفی یمن – رهبر معنوی طریقت باعلوی و برگزار کننده تورهای پرجمعیت معنوی و صوفیانه در سرتاسرجهان
۴. حضرت آیتالله العظمی سیدعلی خامنهای – رهبر ارشد نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران – مرجع دینی و رهبر سیاسی (ولی فقیه)
۵. پادشاه عبدالله دوم بن حسین – رهبر سیاسی اردن – و متولی اماکن مقدس مسلمانان و مسیحیان در بیتالمقدس
۶. دکتر احمد الطیب – شیخ چهل و چهارم الازهر – رهبر دینی و آموزشی، مرجع سنتی الازهر و حامی گفت و گو و تعایش ادیان و مذاهب
۷. رجب طیب اردوغان – رئیسجمهور ترکیه – رهبر سیاسی
۸. سلمان بن عبدالعزیز آل سعود – پادشاه عربستان سعودی – رهبر سیاسی و خادم حرمین شریفین
۹. محمد بن زاید آل نهیان – رئیس امارات متحده عربی – رهبر سیاسی، نظامی و اقتصادی
۱۰. انور ابراهیم – نخستوزیر مالزی – رهبر سیاسی
۱۱. آیتالله العظمی سید علی سیستانی – مرجع تقلید – مرجع عالی دینی شیعیان اثنیعشری
۱۲. محمد ششم – پادشاه مراکش – رهبر سیاسی و دینی
۱۳. سلمان العوده – عالم –مبلغ دینی (سلفی معتدل)
۱۴. محمد بن سلمان آل سعود – ولیعهد عربستان – رهبر سیاسی و معمار چشمانداز ۲۰۳۰ عربستان آینده
۱۵. پرابوو سوبیانتو – رئیسجمهور اندونزی – رهبر سیاسی
۱۶. محمود مدنی – رئیس جمعیت علمای هند – رهبر دینی -سیاسی و فعال اجتماعی
۱۷. الحاجی محمد سعد ابوبکر سوم – سلطان سوکوتو (نیجریه) – رهبر معنوی مسلمانان نیجریه و شخصیت برجسته دینی در قاره سیاه
۱۸. عبدالله بن بیّه – رئیس مجمع ترویج صلح – عالم و فقیه بینالمللی اماراتی، فعال در گفتگوی بینادیان و صلح
۱۹. شیخ یحیی خلیل ثقوف – رهبر نهضت العلماء اندونزی – رهبر دینی-اجتماعی بزرگترین سازمان اسلامی جهان
۲۰. ابراهیم کالین – رئیس سازمان ملی اطلاعات ترکیه – مقام امنیتی و مشاور ارشد سیاسی و شاگرد و دستیار دکتر سید حسین نصر
۲۱. عبدالملک الحوثی – رهبر انصارالله یمن – رهبر سیاسی-نظامی جنبش حوثیها
۲۲. عبدالفتاح السیسی – رئیسجمهور مصر – رهبر سیاسی
۲۳. علی الجمعه – مفتی پیشین مصر – عالم دینی، مفتی و رهبر معنوی
۲۴. حبیب علی الجفری یمنی الاصل و صدای فرامرزی امارات – بنیان گذار و رئیس موسسه طابه – عالم، خطیب و چهره عمومی و مخالف تکفیر مسلمانان
۲۵. حمزه یوسف – بنیانگذار کالج زیتونه کالیفورنیا– معلم، نویسنده و چهره برجسته اسلامی در غرب
۲۶. احمد تیجانی علی سیسه، رهبر معنوی طریقه صوفی تیجانیه
۲۷. اسامه السید الأزهری – وزیر اوقاف مصر – عالم دینی و مسئول امور مذهبی
۲۸. مصطفی حسنی – مبلغ رسانه ای مصر – خطیب پرطرفدار و مجری مسابقه تلوزیونی (دوله التلاوه برنامه شبیه معلی صدا و سیمای ایران) و مجری برنامههای تلویزیونی اقرا.
۲۹. ابراهیم ترائوره – رئیسجمهور موقت بورکینافاسو – جوانترین رهبر سیاسی (نظامی)
۳۰. الهام علیاف – رئیسجمهور آذربایجان – رهبر سیاسی
۳۱. محمد لطفی بن یحیی؛ رئیس شورای علمای اندونزی و رئیس الروسای ( با تسامح شیخ مشایخ) طریقههای صوفیانه اندونزی
۳۲. طارق جمیل– عالم و مبلغ جماعت التبلیغ در پاکستان – خطیب و معلم دینی
۳۳. محمد ابوالهدی یعقوبی – عالم – فقیه و مدرس دینی سوری
۳۴. پروفسور سید حسین نصر – فیلسوف و استاد دانشگاه جرج واشنگتن – رهبر طریقت مریمیه و رهبر بین المللی سنتگرایان
۳۵. عبدالحکیم مراد (تیموتی وینتر) – عالم – محقق و معلم اسلامی در دانشگاه کمبریج و محقق کتاب «پرتویی از روضه الشهداء» ملاحسین واعظ کاشفی
۳۶. سامیه سولهو حسن – رئیسجمهور تانزانیا – رهبر سیاسی
۳۷. عثمان طه – خطاط – خوشنویس برجسته قرآن
۳۸. راشد الغنوشی – سیاستمدار – رهبر حزب النهضه تونس
۳۹. محمد صلاح – فوتبالیست مصری– ورزشکار مشهور بینالمللی
۴۰. مقتدی صدر – عالم و سیاستمدار – رهبر جریان صدر در عراق
۴۱. مولوی نظر الرحمن – امیر جماعت تبلیغ هند – رهبر جنبش تبلیغی
۴۲. ابراهیم صالح حسینی – عالم – مفتی و معلم دینی؛ بنیانگذار و رئیس منظمه النهضه الإسلامیه نیجریه
۴۳. هبتالله آخندزاده – رهبر سیاسی-دینی طالبان افغانستان –
۴۴. محمد الیاس قادری – مبلغ دعوت اسلامی – مبنیانگذار مرکز بین المللی تبلیغی «الدعوه الإسلامیه» کراچی
۴۵. محمود عباس – رئیسجمهور فلسطین – رهبر سیاسی (برای نخستین بار)
۴۶. خالد مشعل – سیاستمدار – رهبر سابق جنبش حماس
۴۷. احمد الشرع – رئیسجمهور سوریه – رهبر سیاسی (سال گذشته در لیست افراط گرایان و امسال در لیست تاثیرگذاران!!!)
۴۸. سید محمد نقیب العطاس – فیلسوف و نویسنده – اندیشمند و نظریهپرداز اسلامی مالایی
۴۹. مصطفی بسری اندونزیایی– عالم – استاد دانشگاه و نویسنده
۵۰. محمد یونس – نخستوزیر موقت و جدید بنگلادش بعد از ناآرامیهای سال قبل – اقتصاددان و فعال اجتماعی، برنده جایزه نوبل صلح
در بخش شایستگان تقدیر (Honourable Mention) نام آیات عظام جوادی آملی، مکارم شیرازی، محمد اسحاق فیاض و دکتر عارف علی ناید_ مشاور ارشد برنامه بینادیان دانشگاه کیمبریج _ ذکر شده است. (وی هرچند وی اهل لیبی است، ولی از فیلسوفان سرشناس اسلامی است که در برخی محافل بین الادیانی در ایران نیز شناخته شده است).
بررسی تحلیلی نوآوریهای رنکینگ ۲۰۲۶
بطور کلی این فهرست بر مبنای تعریف گستردهای از «تأثیرگذاری» تهیه شده که فراتر از قدرت سیاسی صرف، حوزههای فرهنگی، ایدئولوژیک، مالی، علمی و اجتماعی را در برمیگیرد. معیار اصلی، ظرفیت فرد برای ایجاد تغییر و تاثیر در جامعه مسلمانان یا تصویر جهانی اسلام است؛ صرف نظر از مثبت یا منفی بودن ذاتی این تأثیر، روش تحقیق مبتنی بر بررسی میدانی گسترده، مطالعه رسانهها، مشاوره با شبکهای از محققان در کشورهای اسلامی و تحلیل سوابق و اقدامات افراد تاثیرگذار است. لیست نهایی در دو بخش ارائه میشود: «۵۰ نفر برتر» که به ترتیب رتبه ذکر میشوند و «۴۵۰ نفر بعدی» که عمدتاً بر اساس حوزه تخصصی و جغرافیا دستهبندی میشوند و نه رتبه.
بارزترین نوآوری لیست ۲۰۲۶، انتخاب بیسابقه «تمام شهروندان زن و مرد مقاوم نوار غزه» به عنوان «شخصیت برتر سال» است که در نسخههای قبل در قالب معرفی یک شخصیت حقیقی بعنوان مرد و زن برتر سال بوده است که تمام دوملیون و سیصد هزار نفر جمعیت، برندگان لیست امسال شدند. این اقدام نمادین که برای اولین بار به جای یک فرد، یک جامعه مقاوم را مورد تقدیر قرار میدهد، نشاندهنده اولویت یافتن مسئله فلسطین در گفتمان جهان اسلام و به رسمیت شناختن «تأثیرگذاری جمعی» و «نفوذ اخلاقی» در کنار اشکال سنتی تاثیرگذاری و قدرت نرم است.
نوآوری دوم لیست ۲۰۲۶، صعود تاریخی علمای دینی مستقل به جایگاههای نخست لیست است، به طوری که محمدتقی عثمانی (مفتی اعظم پاکستان) با پشت سر گذاشتن تقریباً تمامی سران دولتهای مطرح اسلامی، در رتبه دوم جهان قرار گرفته است. محمدتقی عثمانی، با پشت سر گذاشتن تقریباً تمامی سران دولتهای مهم اسلامی، در رتبه دوم جهان قرار گرفت. این جایگاه، نه تنها تأیید نفوذ عمیق فقه حنفی – دیوبندی و بانکداری اسلامی بدون ربا است، بلکه پیامی واضح دارد: در جهان پرآشوب کنونی، اقتدار اخلاقی و فکری میتواند بر سلطه سیاسی و مالی پیشی گیرد. به موازات این امر، صعود حبیب عمر بن الحفیظ یمنی به رتبه سوم، بر نقش رهبران طریقتهای صوفیه و شبکههای آموزش دینی سنتی در حفظ هویت اسلامی تأکید میکند. احمد الطیب (شیخ چهل و چهارم الازهر) نیز با صعود به رتبه ششم رسیده است. این امر حکایت از افول نسبی انحصار «قدرت سخت» و احیای تاثیرگذاری و اقتدار فکری و اخلاقی به عنوان کانون اصلی نفوذ دارد.
سومین نوآوری، تأکید مضاعف بر تنوع جغرافیایی در لیست ۲۰۲۶ است که با صعود شخصیتهایی از جنوب و جنوب شرق آسیا (مانند انور ابراهیم نخستوزیر مالزی) و نیز حضور پررنگتر آفریقا (مانند رئیسجمهور تانزانیا به عنوان تنها زن میان ۵۰ نفر برتر) همراه شده است. لیست امسال به وضوح از تمرکز انحصاری بر خاورمیانه عربی فراتر رفته و بر تنوع جغرافیایی قدرت در جهان اسلام صحه میگذارد.
محمدتقی عثمانی از پاکستان و تاثیرگذار اقتصاد اسلامی و قدرتمندترین نماد نفوذ فکری شبه قاره هند در رتبه دوم، پرابوو سوبیانتو از اندونزی در سیاست و تأیید نقش کلیدی پرجمعیتترین کشور اسلامی در معادلات جهانی در جایگاه پانزدهم، محمود مدنی از هند و رهبری دینی نماینده اقلیت مسلمان بزرگ هند و مدل یک تعامل پویا با حکومت سکولار در رتبه شانزدهم سامیا سولوهو حسن تنها زن سیاستمدار در میان ۵۰ نفر برتر و نماد نفوذ فزاینده آفریقا و زنان رهبر در جایگاه سی و پنجم و ملا هیبتالله آخندزاده رهبر طالبان در در رتبه چهل و سوم نشان از پذیرش واقعیت سیاسی جدید افغانستان و تأثیر آن بر جهان اسلام دارد. این پراکندگی نشان میدهد که مرکز ثقل تأثیرگذاری در حال گسترش به سوی آسیای جنوبی، جنوب شرق آسیا و آفریقا است.
در مورد شخصیتهای شیعه در لیست ۲۰۲۶ هم تداوم و هم تغییر را نشان میدهد. مقام معظم رهبری حضرت آیتالله العظمی سید علی خامنهای با حفظ رتبه چهارم پارسال و بدون تغییر، جایگاه ثابت و برجسته خود را به عنوان یک کانون نفوذ سیاسی-دینی حفظ کرده است. ایشان به عنوان شخصیت برجستهای که همابعاد دینی و همابعاد سیاسی را توأمان در خود تجلی بخشیده، در جایگاه چهارم این فهرست قرار گرفتهاند. آنچه ایشان را از دیگر چهرههای سیاسی و مذهبی حاضر در این ردهبندی متمایز میسازد، غلبهی بارز ویژگیهای معنوی و دینی ایشان است؛ ویژگیای که در مقایسه با دیگر نامآوران صدرنشین این جدول، بیهمتا و کمنظیر به شمار میرود.
حضرت آیتالله العظمی سید علی سیستانی با قرارگیری در رتبه یازدهم همچنان نماد مرجعیت سنتی و نقش اعتدالی در عراق است. در مقابل، شخصیتهای میدانی و جنبشی شیعه حضور پررنگتری یافتهاند. مقتدی صدر (رهبر جریان صدر عراق) نیز در میان ۵۰ نفر برتر جای دارد که نشان از پذیرش الگوی نفوذ مبتنی بر پایگاه مردمی و جبهه مقاومت دارد. افزون بر این، جنبش انصارالله یمن (الحوثیها) و شخصیتهای مرتبط مانند سید حسین نصر (رهبر سنت گرایان و تنها اندیشمند ایرانی با آوازه جهانی) و رحیم شاه الحسینی (پنجاهمین رهبر اسماعیلیان نزاری با دغدغههای زیست محیطی دینی در فضای بین الملل) در رتبه ۶۲ نیز در بخشهای لیست حضور دارند. این امر نشاندهنده تنوع بخشی به الگوهای نفوذ در جهان شیعه از مرجعیت سنتی تا رهبری جنبشهای مقاومت و فعالان فرقههای شیعی است. این حضور نشان از پذیرش الگوهای متفاوت رهبری سیاسی-اجتماعی درون جهان شیعه دارد که نفوذ خود را از پایگاه مردمی و مبارزاتی میگیرند. این نشان میدهد لیست، نفوذ در جهان شیعه را پدیدهای یکپارچه و تکصدا نمیبیند.
در بخش شایستگان تقدیر (Honourable Mention) نام حضرات آیات عبدالله جوادی آملی (نفر ۵۱ لیست) و محمد اسحاق فیاض (نفر ۵۲) بصورت ویژه درج شده است.
نام آیات عظام ناصر مکارم شیرازی، جعفر سبحانی، بشیرنجفی، مصطفی محقق داماد، علی اکبر رشاد و ابراهیم زکزاکی در این رنکینگ بعنوان افراد تاثیرگذار آمده است.
از سیاسیون، دانشمندان و هنرمندان ایرانی نامهای دکتر مسعود پزشکیان، سید محمد مرندی، علی خادم حسینی (مهندسی پزشکی)، امین شکراللهی (ریاضی دان)، انوشه انصاری، مجید مجیدی، اصغر فرهادی، شهرام ناظری (فارغ از خودزنی اخیر در مورد مولوی و ایران)، حمید دباشی (جامعهشناس، استاد مطالعات ایرانی و ادبیات تطبیقی) و معصومه ابتکار بعنوان متنفذین آمده است.
در خصوص سرنوشت ابومحمد الجولانی (رهبر پیشین جبهه النصره/ هیئت تحریر الشام)، لیست ۲۰۲۶ نشاندهنده حذف کامل وی از فهرست منفورترین فرد در لیست سال ۲۰۲۵ و ورود او به لیست تاثیرگذاران سال ۲۰۲۶ است. این تغییر عمده نسبت به سال ۲۰۲۵ که از تغییر در معیارهای لیست یا تحول در ماهیت تأثیرگذاری او حکایت دارد. به نظر میرسد افت شدید توان عملیاتی گروه تحت امرش در سوریه، کاهش محسوس فعالیتهای رسانهای، و احتمالاً اولویتیافتن اشکال دیگر «تأثیرگذاری» از سوی تحریریه، موجب خروج او از گردونه این ردهبندی شده است.
پرونده ویژه سال ۲۰۲۶ به معرفی و تحلیل پیمان بین المللی و محیط زیستی «المیزان» به قلم «فضلون خالد» در چهار صفحه اختصاص دارد. سند نهایی «المیزان: پیمان برای زمین» که در تاریخ ۲۷ فوریه ۲۰۲۴ (۹ اسفند ۱۴۰۲) در ششمین مجمع محیط زیست سازمان ملل متحد (UNEA-6) در نایروبی پایتخت کنیا به طور رسمی رونمایی شد، نقطه عطفی در گفتمان اسلامی معاصر درباره محیط زیست محسوب میشود. این سند را میتوان پاسخی ساختاریافته و مبتنی بر شریعت اسلام به «سه بحران سیارهای» تعریفشده توسط سازمان ملل—تغییرات اقلیمی، فقدان تنوع زیستی و آلودگی—دانست.
علی رغم بازتاب و ارجاع گسترده به این پیمان در نهادهای بین المللی و جهان اسلام، بازتابی از آن در دو سال اخیر ایران نداشتیم که خوشبختانه و در اقدامی به هنگام و بجا به همت دانشگاه بین المللی مذاهب اسلامی تهران این پیمان برای نخستین مرتبه در قالب کتابی در پاییز ۱۴۰۴ توسط دکتر مسعود شاورانی به زبان فارسی ترجمه و در انتشارات معاونت پژوهش و فن آوری دانشگاه بین المللی مذاهب اسلامی منتشر شد.
در مجموع، فهرست سال ۲۰۲۶ نه تنها یک رتبهبندی کهن؛ بلکه یک بیانیه تحلیلی است که رسماً خبر از انتقال تدریجی کانونهای نفوذ در جهان اسلام از ساختارهای رسمی و سختافزاری به سمت نیروهای فکری، جنبشهای اجتماعی و جوامع مقاوم میدهد. لیست ۲۰۲۶ پیشبینی میکند که آینده نفوذ در جهان اسلام، کمتر در کاخهای حکومتی و بیشتر در مدارس علمیه، شبکههای اجتماعی، میدانهای مقاومت و جوامع محلی در حال شکلگیری است. بررسی دقیق تغییرات این لیست در هفده سال گذشته نشان می دهد که این بالا و پایین آمدنها، تنها یک جابجایی در رتبهبندی افراد نیست، بلکه بازتاب تحول در اولویتها و احساسات عمومی امت اسلام در مواجهه با چالشهای هویتی، سیاسی و اخلاقی عصر حاضر است.
تکرار پیشنهاد پایانی همه ساله این یادداشت
امسال نیز بسان شش سال گذشته -که این لیست بررسی و تحلیل می شود – پیشنهاد می کنیم شورای عالی انقلاب فرهنگی، مجمع تقریب مذاهب اسلامی، جامعه المصطفی العالمیه، مرکز بینالملل حوزههای علمیه، مجمع جهانی اهل بیت(ع)، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، جامعه الزهرا (سلام الله علیها)، دانشگاه ادیان و مذاهب، دانشگاه بین المللی مذاهب اسلامی، دانشگاه بین المللی اهل بیت و… در کنار «جایزه جهانی المصطفی» با تهیه لیستی مشابه، زمینه همکاری و آشنایی نخبگان جهان اسلام را در قالب فهرست ۲۰۰ مسلمان برتر جهان اسلام فراهم کنند. امیدواریم به زودی شاهد انتشار نخستین پیش نویس ایرانی از فهرست مسلمانان تأثیرگذار جهان باشیم. چنین باد.
به کوشش حجتالاسلام والمسلمین سید علی بطحائی، معاون پژوهشی دانشگاه مذاهب اسلامی
برای دانلود و اطلاعات جزئیات این فهرست، به لینک https://themuslim500.com/download/ مراجعه فرمایید.
