شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
از جمله مباحث مهم در مدخل امام خمینی در دایره المعارف بزرگ اسلامی، معرفی آثار و تألیفات امام خمینی است که با مرور این مباحث می‌توان به اشتباهات تاریخی مدخل مزبور در دابره المعارف بزرگ اسلامی پی برد.
به گزارش شبکه اجتهاد، «دایرهالمعارف بزرگ اسلامی»، با نظارت سیدکاظم موسوی بجنوردی و با همراهی جمعی از نویسندگان منتشر شده و یکی از مداخل این دانشنامه، با عنوان “خمینی روح‌الله”، مربوط به امام خمینی است. اما این مدخل دارای اشتباهات تاریخی و تناقض‌هایی است که کتاب “نقدی بر مدخل خمینی روح‌الله در دایرهالمعارف بزرگ اسلامی” که توسط بنیاد تاریخ پژوهی و دانشنامه انقلاب اسلامی منتشر شده است به نقد مدخل مزبور در دانشنامه بزرگ اسلامی می‌پردازد.
از جمله مباحث مهم در مدخل امام خمینی، معرفی آثار و تألیفات ایشان است که برخی پیش از آغاز نهضت و برخی دیگر پس از آن و برخی در زمان حیات امام و بعضی دیگر پس از رحلت ایشان نشر یافته است. مرور مباحث مربوط به آثار و تألیفات امام، اشکالات، غلط‌ها و نواقصی را روشن نمود که در ادامه به تفکیک به مرور این اشتباهات یا نواقص خواهیم پرداخت.
۱- کتاب کشف اسرار
این کتاب در سال ۱۳۲۳ در پاسخ به کتاب انحرافی «اسرار هزار ساله» حکمی‌زاده انتشار یافت که در آن مباحث مهمی از جمله موضوع «حکومت اسلامی» برای نخستین بار توسط امام طرح شده است.
در چند جا از مقاله (ص۶۷۰، ۶۹۳، ۶۹۴، ۷۲۷)، نامِ کتاب «کشف اسرار» به اشتباه به صورت «کشف الاسرار» درج شده است.
در مدخل، در خلال معرفی آثار امام خمینی، به کتاب کشف اسرار پرداخته نشده است، ولی نویسنده در صفحه ۶۹۳ و ۶۹۴ از مدخل امام خمینی، در قسمت اصطلاح‌شناسی به معرفی این کتاب پرداخته و درباره این کتاب چنین نوشته است: «طرح اولیه اندیشه حکومت اسلامی در تفکر امام را باید در نیمه دوم دهه ۱۳۲۰ پی گرفت؛ وی در آن زمان با تألیف و تدوین کتاب کشف‌الاسرار، آراء خود در زمینه حکومت اسلامی را در شکل اولیه، تبیین نمود. البته نباید از یاد برد که اساس تألیف این کتاب، در قالب پاسخ به اثری بوده است که علی‌اکبر حکمی‌زاده در هفته‌نامه پرچم در ۱۳۲۲ش تحت عنوان «اسرار هزار ساله» منتشر، و در آن برخی عقاید شیعه را نقد و درباره آنها پرسش کرده بود».(مدخل خمینی، ص۶۹۳ و ۶۹۴)
برخلاف مدعای نویسنده که تاریخ نشر کتاب «کشف اسرار» را «نیمه دوم دهه ۱۳۲۰ش» برشمرده، این کتاب در روز یکشنبه ۲۰فروردین ۱۳۲۳ش (مطابق ۱۵ربیع‌الثانی ۱۳۶۳ق) منتشر شده است.
در بخش دیگری از این مدخل، ادعا شده که «کشف اسرار» در پاسخ به اثری بوده است که علی‌اکبر حکمی‌زاده در هفته‌نامه پرچم، در سال ۱۳۲۲ش تحت عنوان اسرار هزار ساله منتشر کرده بود. در این باب نیز باید اشاره کنیم که انتشار مجله پرچم به صورت «دو هفته‌نامه» بوده است، نه هفته‌نامه. و دیگر اینکه کتابچه «اسرار هزار ساله» در نشریه پرچم چاپ نشد، بلکه به صورت ضمیمه شماره دوازدهم این مجله، در نیمه دوم شهریور ۱۳۲۲ منتشر گردید.
۲- تعلیقات امام بر کتاب مفتاح‌الغیب قونوی
امام خمینی در زمانی که شاگرد آیت‌الله شاه‌آبادی بوده کتاب مفتاح‌الغیب قونوی را نزد وی آموخته و حاشیه‌هایی بر این کتاب نوشته است که مجموع این حواشی به همراه مصباح‌الانس فناری، حواشی آیات میرزاهاشم اشکوری، سیدمحمد قمی، میرزا محمدرضا قمشه‌ای و حسن حسن‌زاده آملی، در یک کتاب منتشر شد. در مدخل مزبور، نام کتاب را «مفاتیح‌الغیب» درج کرده است.
۳- رساله نجاه‌العباد
کتاب «رساله نجاه‌العباد» از کتاب‌های فقهی مهمی است که از امام خمینی منتشر شده و در مدخل امام خمینی، در جایی که به شرح تألیفات امام خمینی(ره) پرداخته است، هیچ اشاره‌ای به این کتاب نشده است. «کتاب نجاه‌العباد، اولین رساله فارسی حضرت امام خمینی می‌باشد که در اوان مرجعیت ایشان جمع‌آوری گردیده است».
این رساله را شاگردان امام با توجه به حواشی ایشان بر عروه‌الوثقی و وسیله‌النجاه گردآوری و تنظیم کردند. انتشار این کتاب به معنای مرجعیت امام خمینی بود؛ چراکه امام خمینی حاضر به اعلام مرجعیت خود نبود و رساله منتشر نمی‌کرد و از هر کاری که به معنای مرجعیت ایشان باشد، پرهیز داشت. مرحوم آیت‌الله توسلی می‌گوید: «بعد از رحلت آیت‌الله بروجردی، من به اتفاق شهید بزرگوار آیت‌الله ربانی املشی به خانه امام رفتیم. آقای ربانی به حضرت امام عرض کرد: آقا، امروز اسلام به شما احتیاج دارد و شما باید رساله بدهید. امام در جواب فرمودند: من کی هستم که اسلام به من احتیاج داشته باشد؟»
مرحوم آیت‌الله ربانی املشی در مصاحبه‌ای گفته بود: «ما به زحمت توانستیم امام را راضی کنیم که رساله‌شان را چاپ کنند. شاید در حدود صد نفر از شاگردان ایشان بودیم که خدمت ایشان رفتیم و گفتیم: «آقا! ما مقلد شما هستیم و می‌خواهیم که رساله شما را داشته باشیم. برای امام وظیفه شرعی درست کردیم که اجازه دهند رساله‌شان چاپ شود. بعد گروهی تشکیل دادیم و حاشیه‌های امام بر کتاب «عروه‌الوثقی» و «وسیله‌النجاه» را جمع‌آوری کردیم. برای اینکه کارها زودتر پیش برود، قسمتی از رساله را هم من تنظیم کردم. در نهایت، رساله‌ای با عنوان «نجاه‌العباد» چاپ کردیم».
این کتاب را اولین بار شاگردان امام خمینی منتشر ساختند و امام خمینی حاضر نشد که با هزینه وجوهات و یا با هزینه شخصی این کتاب را منتشر کند و شاگردان، این کتاب را با سرمایه خود منتشر کردند.
مؤسسه حفظ و نشر آثار امام خمینی در سال ۱۳۸۷، به مناسبت صدمین سال تولد امام خمینی، این کتاب را برای بار دوم و با شمایل جدیدی در ۴۰۹ صفحه منتشر ساخت. رساله بعدی امام خمینی نیز در سال ۱۳۴۲ به قلم آقامجتبی تهرانی نوشته شده است که در مدخل، اسمی از ایشان نیز به میان نیامده است.
آیت‌الله آقامجتبی تهرانی در این باب می‌گوید: «وقتی غائله تصویب نامه انجمن‌های ایالتی و ولایتی پیش آمد و امام وارد صحنه شدند، درصدد برآمدم که توضیح‌المسائل ایشان را به چاپ برسانم. موافقت آن را از امام گرفتم و از آقای شیخ علی‌اصغر علامه خواستم توضیح‌المسائل امام را تنظیم کند و برای چاپ آماده سازد. وقتی پیش از چاپ به من نشان داد، آن را نپسندیدم، خودم دست به کار شدم و آن را طبق نظر امام تنظیم کردم و با فتاوای ایشان تطبیق دادم. این توضیح‌المسائل در روز هشتم محرم (۱۱خرداد ۴۲) از چاپ درآمد و در دسترس مقلدین امام قرار گرفت. در صفحه اول آن، دست‌خط امام به چاپ رسیده بود به این مضمون که: عمل به این رساله که بعضی از موثقین آن را با فتاوای من تطبیق داده‌اند، مجاز است».
۴- لمحات‌الاصول
کتاب «لمحات‌الاصول» تقریرات امام خمینی از درس اصول فقه آیت اللّه العظمی بروجردی است که از این کتاب مهم نیز در مدخل امام خمینی، هیچ نامی‌برده نشده است. امام خمینی درس خارج اصول آیت‌الله‌العظمی‌بروجردی را به زبان عربی تقریر نموده و این اثر اولین بار در سال ۱۳۷۹ توسط مؤسسه حفظ آثار امام خمینی همراه با مقدمه‌ای از آیت‌الله جعفر سبحانی در ۵۲۱ صفحه انتشار یافته است.
۵- کتاب ولایت فقیه
در صفحه ۷۳۱ از مدخل امام خمینی، ضمن اشاره به کتاب ولایت فقیه امام خمینی، نویسنده تدوین این اثر را مربوط به سال ۱۳۹۱ق، مطابق ۱۳۵۱ش دانسته است. در حالی که این کتاب حاصل درس‌های امام در روزهای ۱بهمن ۱۳۴۸ تا ۲۰بهمن ۱۳۴۸ش در نجف اشرف است و در پاییز ۱۳۴۹ش تدوین و منتشر شده است.
۶- التعلیقه علی‌الفوائد الرضویه
کتاب مذکور در صفحه ۷۲۷ مدخل، به تفصیل معرفی شده است و با این وجود در صفحه ۷۲۹، دوباره از آن نام برده و اثر را به صورت تکراری معرفی کرده‌اند. مرکز اسناد انقلاب اسلامی
