بررسی عزاداری محرم در شرایط کرونا از دیدگاه رهبر انقلاب

مقام معظم رهبری در این قضیه به نوعی هم فتوا دادند و هم به عنوان حاکم اسلامی و ولیّ فقیه دستور صادر کردند و بر همه لازم و ضروری است که آن را مراعات کنند. در مورد این مسئله چند نکته را از دیدگاه و منظر مقام معظم رهبری عرض می‌کنم.

به گزارش شبکه اجتهاد، حجت‌الاسلام‌ والمسلمین محسن مهاجرنیا، عضو هیأت علمی گروه سیاست پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه در نشست کرسی‌های آزاد‌اندیشی مجمع هماهنگی پیروان امام و رهبری استان قم که با موضوع «عزاداری محرم در شرایط کرونا از دیدگاه مقام معظم رهبری(مدظله)» به صورت مجازی برگزار شد، گفت: مقام معظم رهبری در عید قربان فرمودند که به رغم اهمیت مراسم عزاداری سیدالشهدا، رعایت پروتکل‌ها و مسائل بهداشتی مقدم است و همه شرعاً موظفند که شرایط کرونایی را رعایت بکنند و به ضرورت‌ها بسنده کنند.

وی افزود: در روزهای اخیر، بحث‌هایی در خصوص نسبت عزاداری با شرایط کرونا و مسائل بهداشتی کشور مطرح شد؛ برخی عزاداری را به دلیل اهمیتش مقدم دانستند و معتقد بودند ما مراسم را نمی‌توانیم تعطیل بکنیم. در مقابل بعضی‌ها معتقد بودند شرایط بهداشتی را باید رعایت کرد و مراسم را باید متناسب با این شرایط برگزار کرد.

عضو هیأت علمی گروه سیاست پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه گفت: مقام معظم رهبری در این قضیه به نوعی هم فتوا دادند و هم به عنوان حاکم اسلامی و ولیّ فقیه دستور صادر کردند و بر همه لازم و ضروری است که آن را مراعات کنند. در مورد این مسئله چند نکته را از دیدگاه و منظر مقام معظم رهبری عرض می‌کنم:

نکته اول: اگر مثلث انسان، دنیا و قیامت را تصور کنیم، در این مثلث انسانها گاهی فقط به سمت دین و معنویت و آخرت و قیامت می‌روند؛ چنان‌که در دوره قرون وسطی و در مغرب زمین، بخشی از انسانها مسائل دینی را گرفتند و به مسائل دنیایی بی توجه بودند. در نقطه مقابل، در دنیای امروز می‌بینیم که انسانها فقط دنیا را گرفته اند و قیامت و آخرت و معنویت و دین را عملاً کنار گذاشته اند.

اسلام آمده که بگوید ارتباط این مثلث باید حفظ بشود و انسان باید هم دنیا و هم آخرت را بگیرد؛ اما چگونه می‌‌توان بین دنیا و آخرت نسبت سنجی کرد؟ باید اولویت سنجی کرد و یکی را ابزار برای دیگری قرار داد. اینجاست که سبک زندگی مومنانه، اهمیت پیدا می‌‌کند. در روایت معروفی از ائمه معصومین علیهم السلام نقل شده است: «لیسَ مِنّا مَن تَرَکَ دُنیاهُ لدِینِهِ، أو تَرَکَ دِینَهُ لِدُنیاهُ. از ما نیست کسى که دنیایش را به خاطر دینش رها کند یا دینش را براى دنیایش فرو گذارد.» این یعنی اسلام اهل بیتی، در اسلام انزواء و حاشیه نشینی نیست. ما هم دنیا را می‌خواهیم و هم آخرت را؛ اما دنیا اصالت ندارد؛ بلکه ابزار و پلی است برای رسیدن به آخرت.

نکته دوم: دین مجموعه ادله‌ای ‌برای هدایت انسانها و سبک زندگی انسانها آورده است. این ادله گاهی دچار تعارض می‌شوند؛ یعنی گاهی ممکن است با دو آیه قرآن یا یک روایت و یک آیه یا دو روایت مواجه شویدکه با هم تعارض دارند و در ظاهر نمی‌شود به هر دو عمل کرد. در این جا باید به این نکته توجه کرد که دین اصلاً دچار ناهماهنگی و ناهمسویی و تعارض درونی نیست؛ بلکه یک بسته کاملاً سازگار و هماهنگ است و اگر تعارضی از منظر انسانها دیده می‌شود، باید حل بشود و حل آن، کار علمای متخصص در علوم اسلامی است.

نکته سوم: در درون دین تعارض نیست؛ اما در صحنه بیرونی گاهی تزاحم پیش می‌آید. فقها این گونه مثال می‌‌زنند که ممکن است دو نفر در دریا در حال غرق شدن باشند. بر شما واجب است که هر دو را نجات بدهی؛ اما نمی‌شود هر دو را با هم نجات داد و تنها نجات دادن یک نفر ممکن است. در اینجا شما را به عقل ارجاع داده اند که اولویت سنجی کنید و ببینید نجات کدام یک اولویت دارد و مهم تر است.

پژوهشگر مسائل سیاسی افزود: اصولاً حل تزاحم‌ها عمده ترین مسئله دینداری است. بخش عظیمی از سبک زندگی مومنانه با همین تزاحمات گره خورده است. شما دائماً در زندگی تزاحم بین دنیا و آخرت و مادیت و معنویت، مواجه هستید و این از بحثهای مهم است و گاهی نقطه عطف تاریخی می‌شود؛ مثلاً ما در صد ساله اخیر یک بحث جدی داریم تحت عنوان سنت و تجدد؛ یعنی در دَوَران بین سنت‌های دینی و ملی و مسائل مطرح در دنیای مدرن، کدام را باید انتخاب کرد؟ نوع انتخاب ما در این تزاحم خیلی مهم است و بخشی از پیروزی‌ها و ناکامی‌هایی که در صد سال اخیر داشته ایم، با این نوع عقلانیت گره خورده است.

او افزود: مشروطه آمد تا این مسائل را حل کند؛ ولی عملاً موفق نشد و نتوانست بین جمهوریت و اسلامیت جمع بکند. از دل مشروطه، رضاخان بیرون آمد که عملاً هیچ کدام از این دو را قبول نداشت؛ اما انقلاب اسلامی آمد و «جمهوری اسلامی» را درست کرد و ما آن را به راحتی تلقی به قبول کردیم، به گونه‌ای ‌که اصلاً تعارضی در این مفهوم ندیدیم و امروز نظامی داریم با ادعای جمع بین دین و دنیا که توانسته بیش از چهل سال در صحنه جهانی حضور فعال داشته باشد.

مهاجرنیا در ادامه گفت: بحث ما این است که محرم و صفر در واقع بخش لاینفکی از هویت دینی ما است و الان همین هویت دینی با بحرانی به نام کرونا تزاحم پیدا کرده است. ما اگر بخواهیم همان سبک سنتی عزاداری را حفظ کنیم، عملاً باعث می‌شود تلفات سنگین انسانی بدهیم. از سویی حفظ جان انسانها فریضه و واجب است و از سوی دیگر عزاداری محرم و عاشورا جزو شعائر دینی ماست. در این تعارض بین فریضه و شعیره(واجب و مستحب) چه باید کرد؟ اینجاست که دیدگاه مقام معظم رهبری اهمیت پیدا می‌‌کند. ما معتقد هستیم همان‌گونه که امام راحل(ره) در تزاحم میان جمهوریت و اسلامیت، بین این دو جمع کرد و فرمود: «جمهوری اسلامی» نه یک کلمه کم نه یک کلمه زیاد، دیدگاههای مقام معظم رهبری هم این نوع هنر ترکیب و انطباق را به زیبایی به نمایش می‌گذارد.

وی افزود: ما در بحث حرم‌های اهل بیت(ع) و زیارت‌ها و امامزاده‌ها و مراسم مختلف مثل نمازهای جمعه و جماعات و… فریضه حفظ جان انسانها را بر شعائر مذهبی ترجیح دادیم؛ چون عقلانیت دینی اقتضا می‌کرد که بین یک واجب و یک مستحب باید واجب را مقدم کرد. مسئله عزادارای ماه محرم هم واجب نیست؛ اما جزو شعائر بسیار هویت بخش ما است و هویت ما در طول تاریخ با همین مراسم‌ها حفظ شده است. بر فرض هم که واجب باشد، عقل دینی ما و اجتهاد عقلانی مقام معظم رهبری می‌گوید باید اهمّ و مهم کرد و آن چیزی را که مهمتر است، گرفت. در اینجا یک جمع تبرعی قشنگی دارد اتفاق می‌افتد. مقام معظم رهبری فرمودند: ما نمی‌توانیم مراسم عزاداری را تعطیل کنیم. عشق به اباعبدالله(علیه السلام) سر جایش محفوظ؛ اما اجتماعات را برمی‌داریم. به تعبیر دیگر، هر خانه یک حسینیه بشود. همه عزاداری بکنند؛ رسانه ملی عزاداری را ترویج بدهد؛ اما اجتماعات در حسینیه‌ها و مساجد و هیئات و دسته‌های عزاداری را موقتاً کنار بگذاریم. این حکم به تعطیلی عزاداری نیست؛ بلکه جمع بین حفظ جان انسانها و عزاداری است. روایتی از امام علی علیه السلام نقل شده که فرمودند: یکی از مشکلات و آسیب‌های تاریخی همه تمدن‌ها و دولت‌ها و ملت‌ها و انسان‌ها این بوده که نتوانستند میان اصول و فروع جمع کنند؛ یعنی قاعده اهمّ و مهم را رعایت نکردند و به جای اینکه اصول را بگیرند، فروع و شاخ و برگ‌ها را گرفتند؛ اما عقلانیت دینی به ما می‌گوید که میان اهمّ و مهم، باید امر اهم را گرفت.

عضو هیأت علمی گروه سیاست پژوهشگاه در پایان افزود:سه نکته راجع به عزاداری‌ها عرض می‌‌کنم: نکته اول؛ عاشورا یعنی صداقت؛ یعنی صدق دین. لذا مقام معظم رهبری فرمودند که ما نباید در عاشورایمان کوچکترین خلاف واقع و دروغی باشد. نکته دومی که در بیانات ایشان بود، مسئله غلوّ در حق ائمه است. این که ما بگوییم: به خاطر امام حسین(ع) جانمان را فدا می‌کنیم و خودمان را به کشتن می‌دهیم و به کسی ربطی ندارد، ظاهرش خلاف شرع است، گرچه صادقانه بگوییم. در این موارد فقط خود انسان مطرح نیست؛ بلکه بحث گسترش این ویروس به همه انسانها و همه اجتماعات است. شما با یک بی توجهی ممکن است باعث مرگ بسیاری از انسانها شوید. امام حسین(ع) عبد صالح خداست و در مورد این عبد صالح نباید غلوّ کرد. نکته سوم این که عزاداری‌ها نباید وهن مذهب بشود. دین به ما گفته که عزاداری را به عنوان شعائر دین به کار ببرید. حال اگر در شرایطی که همه متخصصین می‌گویند اجتماعات بیش از حد، مضر است، شما اجتماعات را به اسم دین گسترش بدهید، این وهن دینداری است؛ چنان که وهن‌های دیگری نیز هست از قبیل عبور از آتش و قمه زدن و نوحه‌های غنایی و موسیقی و اضرار به بدن که مقام معظم رهبری همه اینها را مردود می‌دانند.هم چنین رهبری فرمودند: قداست محرم را باید به گونه‌ای ‌حفظ کرد که این باقی بماند و نباید تبدیل بشود به توهین به مقدسات دیگران و عامل برادرکشی و تفرقه و ضعف شیعه و مکتب اهل بیت(ع). انقلاب اسلامی آمد تا میان شیعه و سنی وحدت ایجاد کند؛ اما گاهی این عزاداری‌ها، این قمه زدنها، این مراسماتی که در واقع با آن روح معنوی حسینی سازگار نیست، باعث تفرقه‌ها و برادرکشی‌ها در گوشه و کنار می‌شود.