شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
عضو هیئت موسس مجمع عالی حکمت اسلامی با انتقاد از کلاس‌های درس خارج که گاهی تا ۵۰۰ نفر تشکیل می‌شود، گفت: بسیاری از درس‌های خارج به خطابه و سخنرانی تبدیل شده‌اند و آن کارآمدی لازم را ندارند. به جای اینکه ۵۰۰ نفر در یک کلاس درس خارج حاضر شوند، استاد از این ۵۰۰ نفر مصاحبه‌ای کند و ۳۰ تا ۴۰ نفر را گزینش کند و بعد آن را در گروه‌هایی تقسیم بندی کند و برای هرکدام زمانی را تعیین کند که برای تکمیل بحث خود نزد استاد بیایند. در این صورت نیاز به خواندن درس خارج در ۴۰ سال نیست، با این روش، فرد در مدت ۵ سال می‌تواند مجتهد بشود.
به گزارش شبکه اجتهاد، حجت‌الاسلام والمسلمین حسن معلمی در گفت‌وگو با شفقنا بیان داشت: درس‌های خارج در عین حال که در طول تاریخ برکات و ثمرات فراوانی داشته و نیز تدریس بزرگان و مراجع عظام تقلید از مزایای آن محسوب می‌شود، اما یکسری ضعف‌هایی دارد که باید برطرف شود.
او یکی از نقاط ضعف درس‌های خارج را نحوه تدریس آن دانست و گفت: در دروس خارج، مرحله یعد از فراگرفتن سطح و تکمیل معقول و منقول است و لذا درس خارج، کارگاه آموزشی برای فراگیری نحوه اجتهاد است.
استاد درس خارج فقه و اصول حوزه بیان داشت: دو روش برای آموزش مرسوم است؛ یک روش سخنرانی است به این صورت که استاد سخنرانی می‌کند و به دانشجو یا طلبه اطلاعات می‌دهد که این روش، بدترین روش تدریس است. روش دیگر، روش تحقیق و کنفرانس است، یعنی افراد باید مطالعه کنند، تحقیق و مباحثه کنند و بعد بیاورند خدمت استاد و ایشان نقایص کار را بگیرد. متاسفانه دروس خارج ما کاملا آموزش است و اکثرا پژوهش در کارشان نیست.
او پیشنهاد کرد: به جای اینکه ۵۰۰ نفر در یک کلاس درس خارج حاضر شوند، استاد از این ۵۰۰ نفر مصاحبه‌ای کند و ۳۰ تا ۴۰ نفر را گزینش کند و بعد آن را در گروه‌هایی تقسیم بندی کند و برای هرکدام زمانی را تعیین کند که برای تکمیل بحث خود نزد استاد بیایند. در این صورت نیاز به خواندن درس خارج در ۴۰ سال نیست، با این روش، فرد در مدت ۵ سال می‌تواند مجتهد بشود.
معلمی تاکید کرد: تدریس دروس خارج ما با آفت بزرگی مواجه هستند و آن هم اینکه به خطابه و سخنرانی تبدیل شدند بنابراین دروس خارج، آن کارآمدی لازم را ندارد.
او در خصوص موضوعات در درس خارج گفت: به نظر من در سال‌های اول و دوم باید موضوعات عام گفته شود و سال‌های آخر، موضوعات مستحدثه گفته شود که طرف کمی نوع اجتهاد را یاد گرفته باشد و بتواند اظهارنظر کند.
عضو هیئت موسس مجمع عالی حکمت اسلامی تصریح کرد: موضوعات مستحدثه باید شناسایی و بین همه افراد حاضر در درس خارج توزیع شود. در شورای مدیریت حوزه علمیه، یکسری پرونده‌هایی را تشکیل داده بود که یکی از آنها که من مطالعه کردم پیرامون مرگ مغزی بود که طلبه آمده بود، تمام مطالعات پزشکی، طبی و تخصصی را انجام داده بود و خدمت استاد داده بود. به نظر من، باید گروهی تشکیل شود و موضوع مستحدثه را به آنها بدهیم که بروند روی آن موضوع مطالعه کنند و سپس ماحصل تلاش و مطالعه خود را خدمت استاد یا مرجع تقلید بیاورند؛ یعنی ۵۰ درصد راه را گروه‌های علمی طی کنند و ۵۰ درصد کار که همان استنباط و فتوا می‌شود به مرجع تقلید واگذار کنند.
او در مورد پیدایش مسائل مستحدثه در موضوعات مختلف که غالبا از قبیل تبدّل موضوع و تغییر موضوع است، گفت: به عنوان مثال، خون جمله این امور است؛ خون در گذشته – که فقط استفاده خوراکی از آن می‌شد- منع شده بود اما امروز تبدیل به امری شده که جان افراد را نجات می‌دهد. لذا این تبدل موضوع منجر به احکام جدیدی می‌شود باید شناسایی شود.
معلمی، تربیت مجتهدین توانمند و موضوع شناس را «بسیار کند» اظهار کرد و افزود: تربیت مجتهدین توانمند همپای انقلاب نبوده است. واقعیت این است که انقلاب ما نیاز داشت، ۴۰ سال قبل از آن تئوری پردازی شده باشد که وقتی انقلاب می‌شود، دست ما از مطالب پر باشد. متاسفانه این اتفاق که نیفتاد، بعد از انقلاب هم این روند کند صورت گرفت.
او عنوان داشت: یکی از دلایل این کندی حرکت می‌تواند این باشد که هنوز برای عده ای، نه «اصل انقلاب» جاافتاده، نه «ضرورت‌های انقلاب» جاافتاده و نه «مطالبات انقلاب» جاافتاده است. به عنوان مثال، در حج، اینقدر مشکلات زیاد است که اگر مرجع تقلیدی مکه نرفته باشد و از نزدیک مشکلات را ندیده باشد، فتوای او بروز نیست اما وقتی خودش یک تا دوبار به مکه برود و مشکلات را ببیند، فتاوایش به روزتر می‌شود.
استاد عرفان و فلسفه اسلامی گفت: در زمینه موضوعات درس خارج هم، به همین نحو، باید استاد یا طلبه بالعیان باید مشکلات را ببیند تا ذهنیت لازم را در مورد آن مسئله پیدا کند و دغدغه بشود. وقتی با مشکل مواجه شوند شاید بیشتر برای آنها دغدغه شود که روی آن کار شود.
او در مورد اهتمام حوزه‌های علمیه به عنصر «زمان و مکان در اجتهاد» بیان کرد: عنصر زمان و مکان خیلی هنوز جا نیفتاده است؛ یعنی اینکه این عنصر در تبدل موضوع دخالت دارد یا در تبدل حکم. البته حکم را که نمی‌شود تغییر داد بنابراین عنصر زمان و مکان در تبدل موضوع مطرح می‌شود. لذا باید گروه فرهیخته‌ای تشکیل شود که زمان و مکان را در موارد مختلف روشن کنند، سپس این جزوه دست اساتید داده شود و اساتید روی آن نظر بدهند.
معلمی توضیح داد: زمان و مکان در موضوع قطعا دخالت دارد؛ یعنی «زمان و مکان» گاهی موضوع و گاهی شرایط را عوض می‌کند، گاهی اهم و مهم را پیش می‌آورد. حتی گاهی لازم است اجرای حکم واجبی موقتا تعطیل شود مانند «حج» که در زمان حضرت امام به دلیل شرایط زمان و مکان چندسالی تعطیل شد.
او ادامه داد: مجمع تشخیص مصلحت نظام، نوعی نگاه به زمان و مکان است. ممکن است حکمی را شورای نگهبان واجب یا حرام اعلام کند اما مجمع تشخیص مصلحت نظام به لحاظ شرایط خاص زمان و مکان یا اهم و مهم بگوید که این حکم را اجرا نکنید یا مقید بکند. منتها این نکته در متن حوزه و در درس‌های خارج هنوز رایج و شایع نشده است. البته صحبت آن است اما اینکه عملیاتی بشود و نشان بدهد که کجاها تاثیرگذار است، یک کار گروهی را می‌طلبد.
استاد درس خارج فقه و حوزه علمیه گفت: حوزه به لحاظ سابقه فقهی، اصولی و تفسیری و نیز به لحاظ وجود افراد خوشفکر و قوی قابلیت این را دارد که همپای نیازهای روز پیش برود اما باید ساز و کار لازم و متناسب با زمان را به کار بگیرد؛ بنابراین لازم است یک مجموعه‌ای شکل بگیرد که از جهات مختلف زمینه‌های حرکت حوزه به آن سمت را فراهم کند والا با این روند فعلی ممکن است از جامعه عقب بیفتیم. همچنانکه امروز خیلی کند حرکت می‌کنیم و پاسخگوی نیازهای جامع نیستیم درحالیکه در در زمینه نظام‌های سیاسی، اقتصادی، اخلاقی، حکومتی و… حکم می‌خواهیم و نیاز به کار داریم اما کند است به حدی که عملا کار راه نمی‌افتد.
او نحوه تدریس را مهمترین آسیب درس‌های خارج فقه دانست و گفت: حضور ۵۰۰ نفر سر یک کلاس درس خارج و یادداشت برداری صرف از سخنان استاد از آنها مجتهد نمی‌سازد، ۴۰ سال هم که بیایند سر کلاس، مجتهد نمی‌شوند. باید روش تدریس تغییر کند. امروز از کلاس ۵۰۰ نفره درس خارج، دو نفر مجتهد بیرون می‌آید و این یک آفت و آسیب بزرگی است.
