شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
با توجه به اینکه هر هفته نماز جمعه برگزار می‌شود و امام‌جمعه‌ای که خطبه می‌خواند ثابت است لذا ممکن است برای مردم و مخاطبان این امر عادی شود لذا ایجاد یک جاذبه دائمی سخت است.
اختصاصی شبکه اجتهاد: «یکی از مهمترین چیزهایی که در این انقلاب حاصل شده، قضیهی نماز جمعه است که در زمان سابق در بین ما مطرود و در بین اهل سنت به طور دلخواه نبود و غالباً تحت نفوذ قدرتها انجام میگرفت، که بحمدالله در این نهضت، نماز جمعه با محتوای حقیقی آن تحقق یافت. آقایان باید با سفارش به مردم و نسلهای آینده به این مسئله اهمیت بدهند که نماز جمعه در رأس همهی امور است. یکی از کارکردهای مهم نماز جمعه را می‌توان ایجاد وحدت، یکدلی و یکپارچگی امت شمرد، که در فراز و نشیبهای گوناگون دوران انقلاب به خوبی آشکار گشت» این بخشی از سخنان امام راحل در خصوص برپایی نماز جمعه است حال اکنون بعد از گذشت چهل سال از انقلاب باید دید نماز جمعه در میان اذهان عمومی چه جایگاهی پیدا کرده است حضور مردم در این مراسم عبادی سیاسی تنزل داشته و یا افزایش؟ به مناسبت سالروز نصب مقام معظم رهبری به امامت جمعه تهران، شبکه اجتهاد با استاد سیدصمصام‌الدین قوامی، امام‌جمعه پردیسان قم و رئیس بنیاد فقهی مدیریت اسلامی حوزه علمیه قم گفتگویی داشته است که در ادامه می‌خوانید.
اجتهاد: چرا در سال‌های اخیر به نسبت اوایل انقلاب درصد کسانی که در نماز جمعه شرکت می‌کنند رو به کاهش است؟
قوامی: نماز جمعه از ارکان حکومت اسلامی است و یک تریبون مهم برای آگاهی بخشی، جهت‌دهی و تحلیل مسائل انقلاب است و از حساسیت خاصی برخوردار است. نماز جمعه مخاطبین عامی دارد و قشر خاصی را شامل نمی‌شود تا همه را بتوان جذب کرد اما نمونه‌ای از امت اسلامی جمع می‌شوند و اینکه همه را از قشر جوان، بانوان، سالمندان، دانشجویان، کارمندان، کارگران و اقشار دیگر را راضی کرد بسیار سخت است. نماز جمعه‌ها در یک چیز مشترک هستند که انقلابی و پیرو رهبری هستند.
تعداد افراد شرکت‌کننده در نماز جمعه ثابت است و من فکر نمی‌کنم که قبلاً این تعداد زیاد بوده و اکنون جمعیت حاضر در نماز جمعه کاهش یافته است. در نماز جمعه یک ظرفیت طبیعی وجود دارد، با توجه به اینکه هر هفته نماز جمعه برگزار می‌شود و امام‌جمعه‌ای که خطبه می‌خواند ثابت است لذا ممکن است برای مردم و مخاطبان این امر عادی شود لذا ایجاد یک جاذبه دائمی سخت است.
امام‌جمعه معصوم نیست بر اساس مطالعاتی که دارد خطبه می‌گوید و مطالباتی مطرح می‌کند. گاهی مواقع عواملی چون بیان نکات سیاسی، جهت‌گیری خاص سیاسی امام‌جمعه، بیان مسائلی که موجب اختلاف در سطح جامعه می‌شود موجب ریزش افراد شرکت‌کننده در نماز جمعه می‌شود. همچنین بحث‌های اقتصادی در شرایط کنونی جامعه می‌تواند بر این امر اثرگذار باشد. گاهی با عوض شدن امام‌جمعه، استقبال از نماز جمعه کم و یا زیاد می‌شود. گاهی نفس حضور در نماز جمعه برای برخی موضوعیت دارد ولو خطبه‌ها جذاب نباشد، مانند حضور در جبهه و راهپیمایی که کمک به نظام است و تنها حضور فرد موجب ناامیدی دشمن می‌شود لذا عده‌ای برایشان مهم نیست که میزان تأثیر خطبه‌ها چقدر است بلکه تنها برای حفظ انقلاب، شوکت و دلگرمی امام امت در نماز جمعه حضور پیدا می‌کنند و آن را مانند نمازهای واجب می‌دانند که باید حتماً در آن شرکت داشته باشند.
در مجموع شاخصی برای افراد شرکت‌کننده در نماز جمعه نسبت به اوایل انقلاب وجود ندارد که بگوییم اکنون تعداد افراد شرکت‌کننده در نماز جمعه کم یا زیاد شده است؛ همچنین افراد ثابت شرکت‌کننده در نماز جمعه ۱۵ درصد را تشکیل می‌دهند که حضور در نماز جمعه را بر خود واجب می‌دانند ولی مابقی متغیر هستند لذا اگر می‌خواهیم بدانیم نماز جمعه چقدر محبوب است باید نظرسنجی صورت گیرد.
از نظر جامعه‌شناسی همین‌که نماز جمعه برقرار است و مردم آن را رکن می‌دانند و تأثیرات آن بسیار عمیق است، بسیار مهم است. وقتی یک جمله در نماز جمعه توسط خطیب بیان می‌شود مسئولین سریع عکس‌العمل نشان می‌دهند و به آن رسیدگی می‌کنند. به نظر بنده از جایگاه امام‌جمعه و تریبون وی کاسته نشده است بلکه قوی‌تر شده است و همه منتظر هستند بدانند جمعه امام‌جمعه چه چیزی را مطرح خواهد کرد.
نکته‌ای که وجود دارد مسئولین ما در نماز جمعه بسیار کم شرکت می‌کنند، حضورشان کم‌رنگ است لذا حضور بیشتری می‌طلبد تا مردم آن‌ها را ببینند و مشکلات خود را با آن‌ها مطرح کنند.
اجتهاد: چطور می‌توان خطبه‌های نماز جمعه را جذاب‌تر کرد و باعث جلب مردم به آن شد؟ آیا تغییرات محتوایی لازم است یا شکلی؟
قوامی: خود شخصیت امام‌جمعه، مطالبی که به‌روز و مبتلابه باشد و به درد مردم بخورد، هیجان و حماسه در آن باشد، خطبه‌ها باید شفاف باشد، اینها مؤثر هستند. اما جمعه باید در مورد مطلب مطرح‌شده مطالعه دقیق و کاملی داشته باشد اگر مطالعه وی کم باشد مردم متوجه می‌شود.
از نظر من، تغییر محتوایی لازم است و از نظر شکلی نیز باید خطبه‌ها حماسی و غرا باشد. البته خطبه‌ها متفاوت است. خطبه اول آرامش‌دهنده و موعظه است. خطبه دوم سیاسی است و مسائل روز مطرح می‌شود و آنجا باید امام‌جمعه قدرت تحلیل گری نسبت به مسائل موجود داشته باشد و تقویمی نباشد، به این معنا که لازم نیست همه مناسبت‌های آن هفته را بیان کند بلکه یکی از مناسبت‌ها که جدیدتر، کارآمدتر و مهم‌تر است را مطرح کند و حول آن بحث کند؛ چراکه مردم آن را حالت تقویمی برایش حساب می‌کنند و ممکن است آن پاسخی که می‌خواهند نگیرند.
همچنین می‌توان از نماز جمعه‌هایی که در کشور برگزار می‌شود رصد داشت تا ببینیم کدام نماز جمعه جذاب‌تر است، علت آن را دریابیم و سپس آن را ملاک قرار دهیم. در مجموع فصاحت و بلاغت بسیار مهم است. فصاحت به معنای خوب صحبت کردن است، اینکه غلط نباشد، ادیبانه و حماسی باشد. بلاغت نیز به معنای حرف‌های خوب زدن است یعنی حرف‌هایی گفته شود که دارای تأثیرات عملیاتی باشد و مردم را آگاه و پایبند به نظام کند و دشمن و انقلاب را تحلیل کند که مردم بدانند انقلاب به کدام سمت حرکت می‌کند. در واقع شکل و محتوا، هر دو مؤثر و مهم است.
اجتهاد: آیا ارائه محورهای خطبه‌های نماز جمعه از سوی شورای سیاست‌گذاری به ائمه جمعه از عوامل تکراری شدن و کاهش جذابیت نماز جمعه و تبدیل آن به جلسات بیانیه خوانی به شمار نمی‌آید؟
قوامی: این‌گونه نیست. امام‌جمعه‌ها در محتوای خطبه‌ها، در زمان و در سرفصل‌ها آزاد هستند. از ناحیه شورای سیاست‌گذاری گاهی محورهایی پیشنهاد می‌شود ولی این بدین معنا نیست که حتماً امام‌جمعه باید آن‌ها را مطرح کند بلکه دارای اختیار است، لذا هیچ امام‌جمعه‌ای در کشور متن، بولتن و یا سرفصل‌های الزام‌آور برای بیان خطبه ندارد. ممکن است برخی از ائمه جمعه برخی از محورها را به دلیل اقتضائات جامعه بیان کنند ولی این قانون محوری برای کل نماز جمعه‌ها نیست.
خطبه‌های نماز جمعه هیچ‌گاه تکراری هم نیست. در کشور ما به عنوان کشور اسلامی و انقلاب که دشمن در تلاش برای از بین بردن آن دارد هر هفته ده‌ها اتفاقات جدیدی در آن رخ می‌دهد و مرتب جهان برای ما مسئله ایجاد می‌کند که باید آن را برطرف کنیم و مناسبت‌های بسیار زیادی نیز برای مطرح کردن وجود دارد از جمله بسیج سازندگی، هفته وحدت، مسائل هسته‌ای و …
بحث‌های اول در خطبه اول هم تکراری نیست برخی به صورت سریال بحث را دنبال می‌کنند و برخی سبکشان مناسبتی است و شخصیت فرد مورد نظر را الگوسازی می‌کنند. امام‌جمعه باید از جان خود مطلب دربیاورد. ائمه جمعه باید در جریان همه اخبار جامعه باشند و هستند و بنا بر آن خطبه‌ها را بیان کنند.
اجتهاد: خصوصیات ائمه جمعه‌ای که مردم نسبت به آن‌ها علاقه‌مند هستند چیست؟
قوامی: خصوصیات ائمه جمعه، مختلف است، رهبر معظم انقلاب می‌فرمایند: امام‌جمعه باید لباس مرتب و تمیز بر تن داشته باشد و چهره مرتبی داشته باشد، باید مطالعه داشته باشد، به‌روز باشد و به مناسبت‌های جهانی مسلط باشد، کوتاه صحبت کند به شرط اینکه به محتوا صدمه نزند، غرا و فصیح سخن بگوید، شجاع باشد و بر علیه مقاصد از هر ناحیه‌ای موضع بگیرد و نقش پدری دلسوز را داشته باشد. هنگام انتخابات پیرو جناح خاصی نباشد و گرایش به جناح خاصی نداشته باشد بلکه پیرو خط رهبری باشد، روزهای مختلفی از جمله روز مادر جوان و دانشجو و .. که در تقویم ما است را به خوبی به مسائلش تسلط داشته اشد، مسائلی مطرح کند تا جوانان را جذب کند، با صداقت حرف بزند، زندگی زاهدانه داشته باشد، مردمی باشد و مانند مردم زندگی کند، با ادب باشد. امام‌جمعه فقط خطبه نمی‌خواند بلکه میان مردم می‌رود و با مردم همراه است، جوان‌تر باشد نیز مؤثر است، از مردم حمایت کند و در آموزش‌وپرورش مردم نیز ورود داشته باشد.
اجتهاد: شورای سیاست‌گذاری چه خصوصیاتی را برای ائمه جمعه باید مد نظر قرار دهد؟
قوامی: 40 سال از انقلاب می‌گذرد و اکنون ۲۰۰۰ نماز جمعه در کشور هر هفته برگزار می‌شود. در رشد کمی بسیار خوب بوده است. ملاک دقیقی برای خصوصیات ائمه جمعه مد نظر نیست. اگر امام‌جمعه خوب عمل کند و برنامه داشته باشد می‌تواند ثمره برنامه خود را ببیند. البته جوان بودن یکی از ملاک‌های شورای سیاست‌گذاری است، لذا ائمه جمعه استان‌ها در حال جوان شدن است و ممکن است انرژی و تأثیر بیشتری داشته باشند لذا جوان‌گرایی ملاک شده است اما در برخی مناطق مانند قم و مشهد به دلیل حضور علمای برجسته و مجتهد، است.
