شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی علاوه بر اینکه تأکید دارد حوزه علمیه در دهه اخیر سیر صعودی و تکاملی داشته است، به دو آسیب فعلی دروس خارج فقه اشاره دارد: یک آسیب اینکه دروس خارج «نگاه نظام وار و شبکه‌ای» به مسایل ندارند و دومین آسیب اینکه دروس خارج فقه تخصصی نیاز به یک «مدیریت سیستمی» دارد تا در نتیجه پاسخ بسیاری از مسایل داده شود. خسروپناه پیشنهادی برای رفع این کاستی‌ها ارایه داد و آن اینکه در مرکز مدیریت حوزه علمیه، «شورای دروس خارج فقه‌های حکمرانی» شکل بگیرد تا بسیاری از مسایل و مباحث را سیاستگذاری و تسهیل گری کند.
به گزارش شبکه اجتهاد، حجت‌الاسلام والمسلمین عبدالحسین خسروپناه، درباره ویژگی‌های حوزه مطلوبِ ممکن در درس خارج و موضوعات تخصصی به «شفقنا» گفت: امروز نیاز اساسی کشور حکمرانی است. ما حکومت اسلامی تشکیل دادیم، اما حکمرانی اسلامی در زمینه‌های مختلف هنوز شکل نگرفته است. بین Government و Governors فرق است، اما برخی به این نکته توجه نمی‌کنند. اینکه مقام معظم رهبری می‌فرمایند ما هنوز دولت اسلامی تشکیل ندادیم به نظرم مقصود ایشان نیز از دولت اسلامی، حکمرانی اسلامی است.
نیازمند فقهای متخصص در مسایل حکمرانی هستیم
وی ادامه داد: به نظرم مهم ترین مشکلی که در نظام جمهوری اسلامی داریم، مشکل در حکمرانی است و حکمرانی هم مجموعه سیاستگذاری، تنظیم گری و خدمات عمومی است. تنظیم گری ۸ رکن دارد که دو رکن مهم آن قانونگذاری و مقررات گذاری و ساختار سازی است. هم مقررات گذاری و هم بخشی از ساختارسازی و هم سیاستگذاری با بایدها و نبایدها سر و کار دارند، اگر این بایدها و نبایدها، حقوقی باشند و باید و نبایدهای حقوقی در نظام اسلامی مستخرج از فقه باشد در آن صورت ابتدا باید این بایدها و نبایدها در حوزه حکمرانی اقتصاد، سلامت، امنیت، تغذیه، فرهنگ، فضای مجازی، تعلیم و تربیت محل بحث و گفت وگوی فقهی قرار گیرد به همین دلیل ما در حوزه علمیه به فقهای متخصص در مسایل حکمرانی نیاز داریم.
وضع مطلوبِ ممکن دروس خارج فقه حوزه‌های علمیه
خسروپناه بیان کرد: فقیه باید به صورت اجتهادی بایدها و نبایدهای حوزه سیاستگذاری و تنظیم گری را در ساحت‌های مختلف حکمرانی با روش اجتهادی کار کند، وقتی کار کرد، آن زمان حقوقدان‌ها این دستاوردها را به قوانین حقوقی تبدیل می‌کنند و ضمانت اجرایی پیدا می‌کند. به نظرم این وضع مطلوبِ ممکن دروس خارج فقه حوزه‌های علمیه است؛ یعنی با ظرفیتی که اکنون در دانش حوزه وجود دارد باید درس‌های خارج فقهی متعدد در زمینه حکمرانی‌های مختلف داشته باشیم.
اهمیت موضوع شناسی در حکمرانی کمتر از حکم شناسی نیست
وی با تأکید بر اینکه یک فقیه علاوه بر کار اجتهاد با روش فقه جواهری باید علوم آکادمیک را نیز دنبال کند، گفت: فقیه غیر از علوم حوزوی به ویژه قواعد فقهی که بسیار کاربرد دارد، باید قدری مباحث علوم انسانی را هم بداند چون اهمیت موضوع شناسی در مقوله‌های حکمرانی کمتر از حکم شناسی نیست.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی افزود: بنده درس خارج فقه نظام سیاسی را تدریس می‌کنم و نزدیک یک ماه است که موضوع شناسی حزب را بحث می‌کنیم. موضوع شناسی در این مباحث بسیار اهمیت بیشتری دارد تا بحث حکم شناسی و معتقدم تا موضوع شناسی دقیق صورت نگیرد، نوبت به حکم شناسی نمی‌رسد.
حوزه در زمینه فقه حکمرانی سلامت عقب است
وی به وضع موجود کرسی‌های درس خارج از نظر کیفیت و موضوع شناسی اشاره و خاطرنشان کرد: حوزه در دهه اخیر نسبت به گذشته یک سیر صعودی تکاملی خوبی پیدا کرده است، امروزه شاهد هستیم که چندین درس فقه سیاسی و فقه شیعی در حوزه تدریس می‌شود. به یاد دارم که حدود ۲۰ سال پیش برخی از اساتید دانشگاه تهران نزدم آمدند و گفتند که دهها مساله فقهی در حوزه فقه پزشکی داریم و به دنبال کسی هستیم که به این پرسش‌ها پاسخ دهد. من چند ماه در حوزه دویدم تا شخصی را پیدا کنم که بتواند به این پرسش‌ها و ابهامات پاسخ دهد؛ تا اینکه مرحوم آیت‌الله مومن پذیرفتند و عنوان درس خارج خود را فقه پزشکی گذاشتند و کتاب «کلمات سدیده» را منتشر کردند؛ اما امروز می‌بینید که چندین استاد در حوزه فقه پزشکی ورود پیدا کردند و فکر نمی‌کنم مساله‌ای در پزشکی مدرن باشد که به ابعاد فقهی آن از سوی فقها با روش اجتهادی پرداخته نشده باشد. البته فقه پزشکی غیر از حکمرانی پزشکی و حکمرانی سلامت است و معتقدم حوزه علمیه هنوز در زمینه فقه حکمرانی سلامت عقب است.
حوزه علمیه سیر صعودی و تکاملی داشته است
خسروپناه به برخی از پیشرفت‌های علمی حوزه علمیه در عرصه‌های مختلف اشاره و عنوان کرد: مراکز پژوهشی مختلفی در عرصه‌هایی مانند فقه اقتصاد، فقه پول، فقه قضا، فقه فرهنگ، فقه رسانه، فقه هنر و… تأسیس شده که حاصل تلاش این مراکز، ارایه تحقیقات و پژوهش‌های به روز در زمینه‌های مختلف و پیشرفت علمی حوزه و تربیت مجتهدین آگاه به زمان و موضوع شناس بوده است لذا وضع موجود ما وضع بدی نیست مخصوصاً نسبت به ۱۰ سال پیش یک سیر صعودی داشته است.
دروس خارج نگاه حکمرانی به مسایل ندارند
وی به مهم ترین آسیب‌های کرسی‌های درس خارج اشاره و بیان کرد: در حال حاضر بیشترین دغدغه من نظریه پردازی در ساحت نیازهای نظام است. مهم ترین آسیبی که در درس‌های خارج فقه تخصصی می‌بینم این است که به حل مساله‌ها پرداخته می‌شود، اما نگاه نظام وار و شبکه‌ای به مسایل ندارند؛ به عبارت دقیق تر نگاه حکمرانی به مسایل ندارند؛ حل مساله‌ها به صورت پراکنده تامین کننده دولت اسلامی نخواهد بود و حکمرانی شکل نمی‌گیرد این در حالی است که حکمرانی یک شبکه هست و ورودی و خروجی دارد.
نگاه آینده پژوهشی به دروس خارج فقه تخصصی داشته باشیم
عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی افزود: آسیب دیگری که در راه اندازی درس‌های خارج فقه تخصصی می‌بینیم این است که برخی از فضلای حوزه مراکز خودجوش دغدغه مندی دارند و این مراکز غیر از مدیریت سیستمی در حوزه و درس‌های خارج شکل گرفته است. مدیریت سیستم بدین معناست که حوزه مرتب به افرادی میدان دهد و از آنها حمایت و پشتیبانی کند و اگر مثلاً ۳۰ درس خارج فقه تخصصی است، برنامه ریزی کنند تا سال آینده این تعداد افزایش چند برابری پیدا کند و در واقع یک نگاه آینده پژوهشی به درس‌های خارج فقه تخصصی شکل بگیرد و که متأسفانه در حال حاضر این نوع نگاه در حوزه وجود ندارد.
وی گفت: مرکز مدیریت حوزه علمیه و به ویژه شخص آیت‌الله اعرافی برای ارتقای سطح علمی حوزه بسیار زحمت می‌کشند و به نظرم همین درختواره دانشی که دارای ۱۶ محور است و ذیل آن حدود ۲۰۰ رشته و گرایش تعریف کردند، کارستانی است که در حوزه اتفاق افتاده است، اما بحث دروس خارج فقه تخصصی نیاز به یک مدیریت سیستمی دارد تا در نتیجه پاسخ بسیاری از مسایل داده شود. ممکن است در یک بحثی شاگردان انگشت شمار باشند، اشکالی ندارد. ما آنقدر مساله‌های زمین مانده در حوزه فقه‌های حکمرانی یا فقه‌های حکمرانی‌های اجتماعی داریم که نیاز است افراد مختلفی تربیت شوند تا بتوانند به این مسایل با نگاه حکمرانی بپردازند.
خسروپناه برای پیشرفت بیشتر حوزه و رفع کاستی‌های ذکر شده، پیشنهادی ارایه داد و گفت: باید در مرکز مدیریت یک شورای دروس خارج فقه‌های حکمرانی شکل بگیرد تا سیاستگذاری و تسهیل گری کند. یکی از مشکلاتی که ما در مرکز مدیریت داشتیم و داریم فقدان تسهیل گری است این بدین معنا نیست که در حال حاضر تسهیل گری نیست، اما ساختار غیر چابک و گسترده ی پر از نیروی کارمند اجازه نمی‌دهد که ساختار مرکز مدیریت چابک باشد و تسهیل گری شکل بگیرد ولو بهترین مدیر و معاونین هم انتخاب شوند. معتقدم این اشکال ساختاری در حوزه بسیار مهم است و هر چه زودتر باید این اشکال رفع شود. اگر در حوزه گروه‌های حوزوی شگل بگیرند و سیاست‌ها را عملیاتی کنند و تسهیل گری در مرکز مدیریت اتفاق افتاد، در این صورت رشته‌های تخصصی هم می‌توانند به خوبی پیش بروند و به سرانجامی برسند.
