«دفاع مشروع» در آراء و اندیشه فقها

نویسنده کتاب «دفاع مشروع در فقه اسلامى»، کوشیده است با رویکرد فقهى و بر اساس آیات و روایات شریف و نظرات فقیهان شیعه، ضمن باز پژوهی موضوع دفاع مشروع در منابع و متون فقه اسلامى، اثرى جامع را فراهم آورد که بى‌گمان با نوشتارهاى حقوقى مربوط به این عرصه، تفاوت‌هاى قابل درنگى دارد.

شبکه‌ اجتهاد: دفاع مشروع یکى از نهادهاى مهم و بحث انگیز در فقه و حقوق کیفرى است. این بحث از دیرباز نزد اقوام و ادیان مختلف مورد پذیرش بوده و با گذشت زمان تکامل یافته و در مقرّرات و مباحث حقوق کیفرى مطرح شده است. این نهاد تأثیر بسزایى در تأمین نظم جامعه و مبارزه با جرم و جنایت دارد؛ چه اگر متجاوز بداند در صورت تعدّى و تجاوز به حقوق مورد حمایتِ قانون با برخورد پیش‌دستانه و دفاع مستقیم مواجه خواهد شد و در این میان از هیچ مصونیتی برخوردار نیست، انگیزه او براى تجاوز و ارتکاب جنایت کاهش خواهد یافت.

دفاع مشروع به پیروى از آموزه‌هاى ارزنده شریعت مبین اسلامى، در فقه کیفرى اسلام نیز مورد توجه قرار گرفته است. البته فقیهان ما به طور پراکنده و در مباحث گوناگون در مورد آن بحث و گفت‌وگو کرده‌اند، ولى به‌رغم تدوین مقالات و نوشتارهاى حقوقى گوناگون در این باره، تا کنون تحقیق جامعى از دیدگاه فقه امامیه عرضه نشده است و مسائل مهمى نیز در این میان مغفول و بى پاسخ مانده است.

حجت‌الاسلام والمسلمین ابراهیم بهشتى دامغانى، از محققان با سابقه مرکز فقهى ائمه اطهار علیهم‌السلام و مؤلف کتاب «دفاع مشروع در فقه اسلامى»، در این اثر کوشیده است با رویکرد فقهى و بر اساس آیات و روایات شریف و نظرات فقیهان شیعه، ضمن بازپژوهى موضوع دفاع مشروع در منابع و متون فقه اسلامى، اثرى جامع را فراهم آورد که بى گمان با نوشتارهاى حقوقى مربوط به این عرصه، تفاوت‌هاى قابل درنگى دارد؛ از جمله تحلیل مبانى و مستندات، تبیین دیدگاه فقیهان و پرداختن به «دفاع اجتماعى» و «دفاع از کیان اسلام».

کتاب «دفاع مشروع در فقه اسلامى» تحقیقی علمى و مبتنى بر آیات و روایات پیامبر اعظم صلى‌الله‌علیه‌و‌آله و اهل‌بیت طاهرین علیهم‌السلام است. اگرچه پیرامون دفاع مشروع کتب و مقالات متعدّدى به زبان فارسى یا عربى نگاشته شده است، لیکن عمده این آثار با رویکرد حقوقى به مقوله دفاع از خود پرداخته‌اند. نهایت این‌که نویسندگان عرب‌زبان نیز پاره‌اى از نظرات فقیهان اهل‌سنّت را مطرح کرده‌اند. در این کتاب، برخلاف کتاب‌هاى حقوقى که کمتر به مبانى فقهى و نظرات فقهاى شیعه توجه شده، به دیدگاه فقیهان و نظرات علماى اعلام پرداخته شده است.

«دفاع مشروع در فقه اسلامى» در چهار بخش «مفهوم، اقسام و مبانى دفاع مشروع»، «دفـاع فـردى»، «دفاع اجتماعى» «دفاع از کیان اسلام» نگاشته‌ شده است و نیز مؤلف اثر، در فصول مختلف به «اقسام دفاع مشروع و مبانی آن»، «شرایط دفاع فردى»، «حکم فرار»، «اطلاق روایات یا عدم لزوم مناسبت»، «نظارت عمومى و آثار ترک آن»، «مفهوم و اقسام معروف و منکر»، «پیشینه امر به معروف و نهى از منکر»، «اسلام و رفتار مسالمت‌آمیز با بیگانگان»، «وجوب دفاع»، «عدم اعتبار اذن امام در دفاع»، «شرایط تحقق موضوع بغى»، «نقدى بر کلام ابن خلدون» و… پرداخته است.

کتاب «دفاع مشروع در فقه اسلامى» تألیف حجت‌الاسلام والمسلمین ابراهیم بهشتى دامغانى به زبان فارسی در سال ۱۳۹۱ توسط انتشارات مرکز فقهی ائمه اطهار (ع) در قم چاپ و منتشر شده است.