شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
عضو هیئت علمی دانشگاه مفید با بیان اینکه فقه فردی جوابگوی نیازهای کشور نیست، تصریح کرد: متأسفانه ۴۰ سال است که در مورد فقه اجتماعی بحث می‌شود و همواره هم تضاد میان دو طرف وجود دارد؛ یکی قائل به دور ریختن تجربه بشری و دیگری اکتفا به تجارب بشری است و هنوز در خم یک کوچه هستیم.
به گزارش شبکه اجتهاد، حجت‌الاسلام والمسلمین سیدابوالفضل موسویان، استاد دانشگاه مفید قم، در پاسخ به سؤال ایکنا که آیا فقه دارای نظام است یا خیر؟ اظهار کرد: آنچه تاکنون بیشتر از فقه انتظار داشتیم تکالیف عباد به صورت فردی بوده است؛ اگر منظور از فقه نظام، نظر اسلام در مورد سیاست و اقتصاد و … است، در این زمینه نگاه‌های مختلفی وجود دارد. برخی معتقدند که دامنه فعالیت فقه صرفاً احکام فردی است و آنچه حاکم اسلامی هم اجرا می‌کند همین احکام فردی فقهی است.
تزاحم مصالح اجتماعی با برخی احکام فردی
موسویان افزود: بعد از انقلاب اسلامی ما از یکسو با احکام فردی و از طرف دیگر با احکام اجتماعی روبرو هستیم؛ در دوره امام خمینی(ره) در بحث قانون کار میان مجلس شورای اسلامی و شورای نگهبان اختلاف ایجاد شد که شورای نگهبان ضرورت اجتماعی را لحاظ نمی‌کرد و با رویکرد فقه فردی تصمیم‌گیری می‌کرد و در نهایت هم امام با واگذاری بحث به مجلس و در قالب حکمی ثانوی و کسب دو سوم آراء، این مسئله حل شد.
عضو هیئت علمی دانشگاه مفید قم تصریح کرد: این نوع اختلافات از ابتدای انقلاب اسلامی در موارد متعددی وجود داشته است و با راهنمایی‌های امام(ره)، بسیاری از مسائل حل شد و نظام تکلیفش را با این موضوعات روشن کرد.
اولویت مصلحت امت اسلامی
موسویان با بیان اینکه امام خمینی(ره) معتقد بودند که در تزاحم میان مصالح فردی و جمعی، مصالحت امت اسلامی ترجیح دارد و مقدم است، بیان کرد: مجمع تشخیص مصلحت نظام هم برای رفع این نوع تعارضات میان مجلس و شورای نگهبان ایجاد شد.
استاد دانشگاه مفید به نوع دوم تلقی از فقه نظام اشاره و اظهار کرد: اگر مراد از فقه نظام این باشد که بگوییم اسلام مدل و روش اقتصادی، سیاسی و یا اجتماعی خاصی را ارائه کرده بنده معتقدم چنین نیست؛ اسلام قائل به تشکیل حکومت است و بحث قضا، سیاست و اقتصاد در آن مورد بحث است، ولی مدل خاصی پیشنهاد نکرده است.
وی افزود: برای مثال قرآن کریم آیاتی در مورد سیاست اسلامی دارد، ولی اینکه بگوید مدل حکومت باید جمهوری یا پارلمانی و … باشد نظری ندارد و مابقی برعهده بشر است تا بر مبنای تجربیات به دست آمده و عقل بشری مدل و روش کشف شود.
روش اجرای حکومت با مردم است
موسویان با بیان اینکه اسلام قائل به اجرای عدالت اجتماعی، جلوگیری از ظلم، عدم تسلط بیگانه بر جوامع اسلامی و … است، ولی روش آن را برعهده خود مردم گذاشته است، تصریح کرد: امروز در ایران در حالی نظام جمهوری اسلامی را پذیرفته‌ایم که در ۲۰۰ سال قبل اساساً جمهوری و دموکراسی در دنیا معنا نداشت.
وی بیان کرد: همچنین در بحث تفکیک قوا این مسئله محصول تجربه بشری است تا از تمرکز قدرت در دست فرد و یا گروهی جلوگیری شده و قدرت در میان قوای مختلف تقسیم شود و یا قوا نتوانند در یکدیگر نفوذ و دخالت کنند.
تعریف مکتب سیاسی و اقتصادی اسلام
استاد دانشگاه مفید با بیان اینکه اگر بخواهیم به هزارسال قبل رجوع کنیم چیزی به نام قانون‌گذاری وجود ندارد، اظهار کرد: در مشروطه هم وقتی بحث از مشروطه شد شیخ فضل‌الله نوری با آن مخالفت کرد، ولی علمای نجف همان موقع نظر مخالف با ایشان داشتند.
وی افزود: اسلام مکتب سیاسی و اقتصادی دارد، اما به این معنا که جهت‌گیری کلی و تعیین اهداف کرده است. اسلام فرموده که در جامعه نباید فقر وجود داشته باشد، مردم باید عزیز باشند و …، ولی به جز در مواردی راه و روش خاص تعیین نکرده است.
امام(ره) طرفدار تحول در فقه بود
موسویان در پاسخ به این سؤال که آیا فقه موجود ظرفیت پاسخگویی به نیازهای عصری را دارد، تأکید کرد: به نظر بنده فقه موجود با وضعیتش در ابتدای انقلاب، این ظرفیت را نداشت و اگر داشت امام(ره) مجمع تشخیص را تاسیس نمی‌کرد؛ امام(ره) طرفدار تحول در فقه بودند و چون فقه با بحث فردی صرف جوابگو نبود، به ارائه مدل‌هایی پرداختند که حداقل در تعارض با فقه نبود و به نحوی شاید محصول عقل و تجربه است.
وی همچنین در مورد رابطه نظام ولایی با فقه تصریح کرد: در اینجا دو نظر وجود دارد؛ برخی قائل به حکومت اسلامی و بی‌توجهی به نظر مردم هستند که در این صورت بحث نصب، ولی است که انحصار در معصومین(ع) دارد، اما اگر «نخب» را به جای نصب پذیرفتیم، در این صورت تصمیم نهایی با مردم است که در جمهوری اسلامی این وضعیت وجود دارد.
زیرساخت‌های تحقق فقه به معنای اجتماعی
موسویان درباره ایجاد زیرساخت‌های تحقق فقه به معنای اجتماعی، اظهار کرد: متأسفانه ۴۰ سال است که این بحث تداوم دارد و همواره هم تضاد میان دو طرف وجود داشته است؛ یکی قائل به دورریختن تجربه بشری است و دیگری قائل به اکتفا به تجارب بشر است و هنوز در خم یک کوچه هستیم.
وی با تأکید بر اینکه باید اصول، ارزش‌ها و اهداف را از دین بگیریم، ولی از تجربه بشر و عقل هم در اداره جامعه بهره ببریم، بیان کرد: وضعیت نابسامان اقتصادی کشور نشان می‌دهد که هنوز کشور در این زمینه به راه‌حل واحدی نرسیده‌ایم و شاهد این همه تورم و مشکلات حداقل در عرصه اقتصادی هستیم.
