شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
اختصاصی شبکه اجتهاد: عزاداری در نهضت حسینی یک حرکت تاثیرگذار در تداوم نهضت، اندیشه و معارف اسلامی است. مسلما تعزیه در نهضت عاشورا، ویژه و خاص است. نمی‌توان آن‌را با هیچ سوگواری و عزایی مقایسه کرد. از این‌رو، در منابع و متون اسلامی، قداست بسیار زیادی برای آن ذکر شده است، به گونه‌ای که این قداست به مصداق تعبیر «کل ارض کربلا و کل یوم عاشورا» در میان همۀ سرزمین‌ها و زمان‌ها گسترده است، حتی در ادیان و مذاهب دیگر نیز محسوس بوده و مصلحان جهان مانند گاندی، با پاسداشت یاد و خاطرۀ حماسه حسینی دست به اصلاح جامعه می‌زنند و این امر ما را به بیان مهم امام صادق (علیه‌السلام) در زیارت اربعین می‌رساند که: و بذل مهجته فیک لیستنقذ عبادک من الجهاله وحیره الضلاله.
«پروردگارا حسین ابن علی (علیه‌السلام) خون پاکش را در راه تو بخشید تا بندگانت را از جهالت، حیرت و گمراهی برهاند» (مفاتیح‌الجنان، زیارت اربعین امام حسین(ع))
این جملۀ امام، به موضوع متفاوت بودن و الگوگیری از نهضت امام حسین (علیه‌السلام) در امر عزاداری و پاسداشت آن حماسه، اشاره دارد. در این زمینه حضرت امام خمینی (رضوان الله تعالی علیه) می‌فرمایند: مگر نه آن است که دستور آموزندۀ« کلّ یوم عاشورا و کلّ ارض کربلا» باید سرمشق امت اسلامی باشد، قیام همگانی در هر روز و در هر سرزمین. عاشورا قیام عدالت‌خواهان با عددهای قلیل و ایمانی و عشق بزرگ در مقابل ستمگران کاخ نشین و مستکبران غارتگر بود و دستور آن است که این برنامه سرلوحۀ زندگی در هر روز و در هر سرزمین باشد. (صحیفه نور،ج۹، ص ۵۷)
متمایز بودن با دیگر سوگواری‌ها
الگوگیری و قداست، جزو شاخص‌های بارز عزاداری امام حسین (علیه‌السلام) در متون دینی ماست. شاهد بر این مسئله حجم بسیار وسیع روایات و توصیه‌های ائمه اطهار و علما و بزرگان دین بر احیا و اقامۀ عزا بر امام حسین(ع) و اصحاب آن حضرت است.
نگهداری و پاسداشت از عزای امام حسین (ع) وحماسه سازان کربلا توسط پیامبر اسلام (ص) و ائمه معصومین (ع) هم به صورت گفتاری آموزش داده شده است. حضرت رسول(ص)، امام علی(ع)، فاطمه زهرا(س)، امام مجتبی(ع) و بعد از شهادت، دیگر ائمه معصومین (علیهم السلام) بر حادثه کربلا هم گریسته‌اند و هم بیاناتی در اقامۀ عزاداری جهت عاشورا ذکر کرده‌اند، به طوریکه از سیره و گفتار آن حضرات معصوم می‌فهمیم که عزاداری امام حسین (ع) حتی با عزاداری حضرت رسول(ص) و دیگر ائمۀ معصومین نیز متمایز است.
امام سجاد (علیه السلام) قریب به چهل سال برای امام حسین (علیه السلام) گریست و در هر فرصتی که یافت اقامه عزا نمود. امام باقر(علیه السلام) هم می‌گریست و هم به اطرافیان دستور می‌داد که بر حسین (علیه السلام) گریه نمایند.( وسایل الشیعه، ج۱، ص۳۹۸)
امام صادق (ع) برای امام حسین(ع) و به یاد حادثه کربلا اقامۀ عزا داشتند. امام موسی ابن جعفر(ع) در محرم اقامه عزا می‌کردند. امام رضا (ع) در عزاداری بر جدش حسین (علیه السلام) به طوری می‌گریست که از حال می‌رفت ( به استناد –علامه مجلسی جلاءالعیون، ص۴۷۱).
جملاتی که از زبان امام عصر (عجل الله تعالی فرجه الشریف) خطاب به جدش حسین(ع) در زیارت ناحیه مقدسه آمده است، برای پدر بزرگوارشان و یا هیچ کدام از ائمه معصومین (ع) ذکر نشده است. « فلاندبنک صباحا و مساء و لابکین لک بدل الدموع دما حسره علیک؛ تمام روز و شب بر توگریه می‌کنم و به جای اشک خون گریه می‌کنم برای حسرت ناشی از محرومیت در رکابت». (بحار الانوار ج ۹۸ص۳۲۰)
ده ها روایت و توصیه براقامۀ عزاداری بر حسین و اهمیت جایگاه آن در متون دینی شیعه و سنی وارد شده است و این مهم، عزاداری امام حسین(ع) را از دیگر عزاداری‌ها متفاوت می‌نماید و این مسئله را روشن می‌سازد که اوامر و نواهی و همچنین سیرۀ معصومین در این خصوص، ما را مکلف به انجام و یا ترک افعالی در حوزۀ عزاداری می‌کند و تمایز احکام عزاداری بر آن حضرت و یاران با وفایشان را با دیگر عزاداری‌ها را روشن می‌سازد و مارا از مقایسه با عزاداری‌های رایج منع می‌کند.
فرق بین تعزیت و تسلیت
از مباحث مطروحۀ فوق، ما به تفاوت مفهوم تعزیت و تسلیت می‌رسیم. یکی از مسایلی که باعث عدم رعایت حدود و ثغور عزاداری برای اباعبدالله الحسین(ع) و گاه رواج خرافات در این زمینه می‌شود، نگاه نادرست فقهی به مسأله عزاداری و شاید مترادف گرفتن مفهوم تعزیت وتسلیت است.
تعزیه در واقع به روضه خوانی، عزاداری و بر پا داشتن مجلس عزا برای هریک از امامان، مخصوصا امام حسین (ع) است اما تسلیت به معنای دلداری، سر سلامتی، همدردی، دلخوشی دادن شخص سوگوار است. (دهخدا)
از این‌رو، با قبول فرق فوق و یا فرض معنای تعزیت و تسلیت، می‌توان تفاوت‌های ذیل را در این خصوص ذکر کرد:
۱-اقامۀ عزا و تعزیت برای اهل بیت به خاطر دلخوشی و دلداری و آرام شدن بی‌تابی‌ها نیست بلکه برای حرکتی مقدس و جنبشی الهی جهت رسیدن به اهدافی متعالی است.
۲-تعزیت امام حسین(ع) یک فعالیت سیاسی، عبادی، فقهی، اخلاقی، انقلابی و اصلاحی و در نهایت معرفتی است، اما چنین ویژگی در سوگواری و تسلیت افراد عادی وجود ندارد.
۳-اشک و ناله در عزای حسین (ع) مانند آب پای درخت است که باعث رشد می‌شود، اما اشک و بی‌تابی زیاد و تداوم آن در تسلیت و سوگ افراد عادی، باعث افسردگی می‌گردد.
۴-تعزیۀ امام حسین(ع) ارایۀ یک سبک زندگی دینی با تمام ابعاد آن است و نهایت آن شادابی و شادمانی است اما جزع و ناله در مراسمات فردی، مایۀ سکون و دلسردی از زندگی است.
۵-تعزیت فراتر از تسلیت و سوگواری است؛ چرا که در تعزیت می‌توان تبریک و تهنیت گفت اما تبریک گفتن در تسلیت امری قبیح شمرده می‌شود.
۶- تعزیه امری شخصی برای امام حسین نیست و متعلق به تمام دین و بشریت است اما تسلیت و مراسم سوگ یک امر فردی و یا برای جمعی مشخص است.
۷-در مناسبت‌های مختلفی، زیارت امام حسین(ع) و بیان مصائب آن حضرت توصیه می‌شود اما در خصوص سوگواری‌های فردی، تداوم سوگواری و افتادن از زندگی، قبیح شمرده می‌شود.
حال این سؤال را می‌توان مطرح کرد که آیا از نظر فقهی و شرعی می‌توان عزاداری افراد عادی را مانند عزاداری امام حسین (علیه‌السلام) برگزار نمود. تشبیه‌ها و مقایسه‌ها چقدر جایز است؟ تشبیه پسر و پدر به علی اکبر و امام حسین(ع) یا برادر و خواهر به حضرت زینب(س) و امام، با تمام اعتقادی که به الگو پذیری داریم چقدر می‌تواند درست باشد؟
آیا می‌توان افراد غیر معصوم را با امام معصوم مقایسه کرد. خصوصا در جایی که فرد مرحوم خطاها و اعمال غیر ثواب ریز و درشتی در کارنامه اعمالش دارد و مردم کم و بیش می‌دانند آیا شرع اجازه می‌دهد که برای تسلیت دادن به صاحبان عزا، آن‌ها را با امامان و فرزندانشان مقایسه نمود؟ آیا هتک حرمت معصومین نمی‌شود؟
مطلب دیگر اینکه؛ امروزه مرسوم شده است که برخی از مداحان و روضه‌خوان‌ها با تعبیراتی خیلی خودمانی که در بین خانواده و یا کوچه و بازار متداول است، روضه‌خوانی و مداحی می‌کنند و از واژگان غیر متعارف در فرهنگ عزاداری استفاده می‌کنند. به‌کار بردن واژگانی مانند: داداش، آبجی، عشق من، فدات شم و تعبیراتی که گویی یک از اعضا خانواده‌اش را خطاب قرار می‌دهد، از جمله مسایلی است که روز به روز گسترش می‌یابد به‌طوری که برخی پارا فراتر نهاده خدا را نیز با تعبیراتی مانند: آی خدا و یا خلاصه‌تر نموده آخدا می‌گویند.
مسلما در عرف جامعه و نیز در نزد علما و کارشناسان دین، این گونه بیان‌ها مورد نکوهش و انزجار درونی است اما از آن جایی که این روضه‌ها و عزاداری‌ها منسوب به امام حسین (علیه السلام) است، کسی جرأت نقد دینی و فقهی به صورت جدّی ندارد و این امر روز به روز گسترش می‌یابد.
نتیجه:
۱- تاکنون روشنگری جامعی در خصوص انواع عزاداری و سوگواری‌ها و تمایز آن‌ها و احکام فقهی هر یک صورت نگرفته است و جا دارد که این مهم در شریان تبلیغیِ شبکه تبلیغ دینداران و ذاکران اهل بیت قرار گیرد.
۲- به منظور جلوگیری از تسامح فقهی و گسترش بی‌قید و بند شیوه‌های عزاداری که زمینۀ هتک حرمت و مقایسه‌های ناصواب و در نهایت، ایجاد شبهه را به دنبال دارد، حضور پررنگِ فقهیِ فقها را ضروری می‌نماید
