عرصه‌های حقوق بشر اسلامی و کرامت انسان و پیشنهاد‌هایی برای ضمانت اجرای آن

حقوق بشر و کرامت انسان بر پایه توحید و ولایت و عدالت با احیای فطرت انسانی و در صورت خودسازی فردی و اجتماعی و ساخت جامعه بر مدار ایمان و عمل صالح و مقاومت و نفی ستم گری و ستم کشی و مبارزه با طاغوت و تضمین عینی آن با سازکار اجرایی و فرهنگ سازی قابل تحقق است.

شبکه اجتهاد: آنچه می‌خوانید متن سخنان استاد عباس کعبی، استاد خارج فقه حوزه علمیه قم و عضو هیأت رییسه مجلس خبرگان رهبری با عنوان «عرصه‌های حقوق بشر اسلامی در مقایسه با اعلامیه حقوق بشر غربی و پیشنهادهایی برای اجرایی نمودن آن» که در مراسم ششمین سال اهدای جایزه حقوق بشر جمهوری اسلامی به عنوان جایزه سپهبد شهید سردار حاج قاسم سلیمانی با حضور رئیس قوه قضائیه قرائت نمود. این سخنرانی حاوی پیشنهادات و دیدگاه‌های مهمی است که با استقبال حجت‌الاسلام والمسلمین سید ابراهیم رئیسی روبه‌رو شد.

بسم الله الرّحمن الرّحیم. با سلام و عرض ادب به کلیه حاضران و کسب اجازه از ریاست محترم قوه قضائیه؛ و نیز نکوداشت روز شکوه ایثار و تجلی حقوق بشر اسلامی در نزول سوره هل اتی و ایه شریفه «و یطعمون الطعام علی حبه مسکینا و یتیما و اسیرا؛ انما نطعمکم لوجه الله لانرید منکم جزاءا و لاشکورا» در شان حضرت امیر المؤمنین علیه السلام و صدیقه کبرى فاطمه زهرا علیها السلام و با تاکید بر ارتقاء؛ پویایی، بالندگی و جوانی جمعیّت با افزایش نرخ باروری به بیش از سطح جانشینی و لزوم رشد و تعالی خانواده به مناسبت روز خانواده و با گرامیداشت روز ملی حقوق بشر اسلامی و کرامت انسانی عرایضم را در دو محور تقدیم می‌نمایم.

محور اول: پیشنهاد‌هایی برای ضمانت اجرایی اعلامیه اسلامی حقوق بشر؛

محور دوم: ابعاد حقوق بشر اسلامی و کرامت انسان در مقایسه با حقوق بشر غربی.

در ابتدا به تبیین محور اول می‌پردازم:

محور اول: پیشنهاد‌هایی برای ضمانت اجرایی اعلامیه اسلامی حقوق بشر

تصویب اعلامیه حقوق بشر اسلامی به عنوان یکی از مهم‌ترین اسناد مصوب سازمان کنفرانس کشور‌های اسلامی در ۴ اوت ۱۹۹۰ برابر با ۱۴ مرداد ۱۳۶۹ گامی بزرگ و اساسی در جهت خروج کشور‌های اسلامی از انفعال حقوقی و قضائی در برابر نظام‌ها و مکاتب حقوقی غیر اسلامی به ویژه اعلامیه موسوم به اعلامیه جهانی حقوق بشر و اسناد الحاقی آن است. و نشان ایمان راسخ امت اسلام به نقش شریعت و حقوق اسلامی در بازسازی امت و شکل گیری تمدن اسلامی و بیانگر عزم و اراده قوی برای همکاری حقوقی کشور‌های اسلامی با محوریت اعلامیه مذکور است.

انتظار می‌رفت که در پی این اعلامیه؛ میثاق‌های حقوق مدنی و فرهنگی و اجتماعی و اقتصادی و قضائی و سیاسی نیز تدوین و کشور‌های اسلامی برای ضمانت اجرای اعلامیه حقوق بشر اسلامی چاره اندیشی می‌کردند.

جمهوری اسلامی ایران همانگونه که در پیش نویس این اعلامیه مشارکت داشت، در تهران مرحوم آیت الله محمد تقی جعفری رضوان الله علیه و در حوزه قم استاد معظم آیت الله جوادی آملی دامت برکاته به تدریس حقوق بشر پرداختند.

جمهوری اسلامی ایران در تصویب اعلامیه حقوق بشر اسلامی تلاش فراوان نموده است. نقش فعالی را در اجرایی نمودن اعلامیه ایفا کند. در این زمینه می‌توان به برگزاری اجلاس دادستان‌های کشور‌های اسلامی و سپس اجلاس کارشناسان قوای قضائیه کشور‌های اسلامی در تهران وپیشنهاد تشکیل اتحادیه حقوقی قوای قضائیه کشور‌های اسلامی و راه اندازی دبیرخانه موقت اتحادیه در تهران که با اجماع به تصویب کارشناسان حقوقی و نمایندگان ارشد قوای قضائیه جهان اسلام رسیده است اشاره نمود.

همه این اقدامات با محوریت اعلامیه حقوق بشر اسلامی و تلاش برای فعال نمودن کمیسیون حقوق بشر اسلامی؛ سازمان کنفرانس کشور‌های اسلامی؛ صورت پذیرفت تا انکه زمینه برگزاری اجلاس رؤساى قوه قضائیه کشورهاى اسلامى فراهم گردید. متاسفانه علی رغم اماده شدن همه شرایط با کارشکنی عربستان سعودی تشکیل اتحادیه قوای قضائیه کشور‌های اسلامی ناتمام ماند.

در شرایط حاضر؛ با توجه به معضلات حقوقی و شرایط پیچیده بین المللی و نقض فاحش حقوق بشر؛ توسط امریکای جنایتکار و صهیونیست‌ها وهم پیمانانشان از برخی کشور‌های اسلامی؛ اقدامات تروریستی آنان ومشکلات جهان اسلام؛ و به منظور جستجوی راهکار اجرایی شدن اعلامیه اسلامی حقوق بشر وتصویب اسناد الحاقی ان و برای انجام گام نهایی تشکیل اتحادیه حقوقی قوای قضائیه کشور‌های اسلامی، و راه اندازی دادگاه بین المللی حقوق بشر اسلامی برای محاکمه ناقضان حقوق بشر در عرصه بین الملل و جهان اسلام؛ به ویژه پی گیری کیفرخواست بر علیه جنایتکاران امریکایی تروریست قاتل سپهبد شهید حاج قاسم سلیمانی وسردار مقاومت وفرمانده بزرگ حشد شعبی ابو مهدی مهندس رضوان الله علیهما؛ پیشنهاد می‌شود معاونت بین الملل قوه قضائیه؛ با کارشناسان ارشد حقوقی و قضایی جهان اسلام رایزنی‌های خود را به طور جدی تا حصول نتیجه ادامه دهد.

علاوه بر آن به موجب آیات صریح قرآن و سیره حکومتی پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم و امیرالمؤمنین علیه السلام على الخصوص و فرمان حکومتى و حقوق بشرى آن حضرت به مالک اشتر و نیز رهنمودهاى امام راحل قدس سره و رهبر معظم انقلاب اسلامى آیت الله العظمى امام خامنه‌ای دام ظله العالى و سیاست‌های کلی نظام بویژه سیاست‌های قضائی همچنین اعلامیه اسلامی حقوق بشر و اصول متعدد قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران بویژه فصل سوم آن پیرامون حقوق ملت و نیز بند ۲ و بند ۳ و صدر اصل ۱۵۶ قانون اساسی در زمینه احیای حقوق عامه و گسترش عدل و آزادی‌های مشروع و نظارت بر حسن اجرای قوانین؛ ونیز وظایف ذاتی قوه قضائیه و نیز قوانین و مقررات پیرامون حقوق شهروندی و کرامت انسانی پیشنهاد می‌شود:

۱. مطالعات نظری حقوق بشر اسلامی با رویکرد ضمانت اجرا‌های قانونی موثر و کارامد توسعه وتعمیق یابد.

۲. لایحه قضایی احیای حقوق عامه و گسترش عدل و آزادی‌های مشروع تدوین گردد.

۳. تقویت نظام دادرسی اساسی با تاسیس دادستان اداری و دادستان امر به معروف ونهی از منکر

۴. مجتمعی قضائی یا شعبه‌ای با عنوان مجتمع قضائی یا دادگاه حقوق بشر وکرامت انسانی تاسیس شود. و اگر نیاز به قوانین و مقررات و آئین نامه‌ها و دستورالعمل‌هایی داشته باشد با تقدیم لایحه قضایی و تدوین دستورالعمل ومقررات لازم اقدام شود.

اگر چه در حال حاضر قوه قضائیه جمهوری اسلامی ایران از طریق تضمین حق دادخواهی و فراهم نمودن دادرسی عادلانه برای همگان در محاکمه موجب قانون اساسی و سایر قوانین و مقررات؛ بیشترین تلاش بر پایه توجه به حقوق بشر اسلامی و کرامت انسانی و احیای حقوق عامه و گسترش عدل و آزادی‌های مشروع و مبارزه با فسادسیاسی و اداری ومالی را داشته است.

محور دوم: ابعاد حقوق بشر اسلامی در مقایسه با حقوق بشر غربی

در این باره و در این مجال به سه بعد اشاره می‌نمایم.

۱. حقوق بشر اسلامی تفاوت ریشه‌ای و مبنایی با حقوق بشر غربی دارد. حقوق بشر اسلامی؛ بر پایه توحید و بندگی خدا و آزادی توام با مسئولیت انسان در برابر خداوند و حیات و کرامت انسان و برادری و برابری و رحمت و مودت و جهاد و مقاومت و نفی ستم گری و ستم کشی و برقراری صلح و امنیت و همگرایی و عدالت و پیشرفت و ساخت تمدن نوین انسانی بر پایه اسلام استوار است. و منظومه حقوق سه ضلعی و بر حسب اهمیت ترتب دارد. حق الله و حق عمومی و حق فردی. در حالی که حقوق بشر غربی اولویت را به حق فردی با نگاه لیبرالیستی می‌دهد و حق  الله را به طور کلی از دایره حقوق خارج‌ می‌کند.

۲. حقوق بشر اسلامی در هستی شناسی و معرفت شناسی و انسان شناسی جامع؛ فطری؛ واقع گرا؛ متوازن و متعادل و پویا و الهام بخش و جهان شمول و تحقق بخش منافع و آرزو‌های همه بشریت و پایان بخش مشکلات و بحران‌های اساسی و دارای ضمانت اجرا‌های عینی در صورت درک حق و عدل و شناسایی آن توسط جامعه جهانی است. به خلاف اعلامیه جهانی حقوق بشر که بر پایه الحاد و بی دینی و لیبرالیسم و امپریالیسم حقوقی فاتحان جنگ جهانی دوم با تدوین شده است؛ و صرفا فرهنگ و تمدنی را نمایندگی می‌کند که به آخر خط رسیده است و در حال فرو پاشی است و بحران‌های بزرگ دسته وپنجه نرم می‌کند که فهرست برخی از این بحران‌های فلج کننده جامعه جهانی بیانگر این امر است.

بحران قدرت و مدیریت مسائل بنیادین انسان؛ ایجاد ناامنی؛ تروریسم و جرم و جنایت‌های بی شمار؛ نابودی اخلاق و عاطفه و نگاه ابزاری به انسان و بردگی نوین و فساد و فروش و تجارت و انحطاط انسان و متلاشی کردن خانواده؛ ظهور و بروز تبعیض نژادی و فقر و شکاف طبقاتی و بی هویتی و گسست اجتماعی و بی معنا بودن زندگی.

بنابراین بر اساس اعلامیه حقوق بشر اسلامی در عین لزوم تلاش برای اجرایی نمودن مفاد آن در کشور‌های اسلامی و بازسازی امت واحده اسلامی؛ و ضرورت دفاع از حقوق ملت‌های مظلوم فلسطین و یمن و بحرین و سایر ملت‌های تحت ستم و تضمین حق مقاومت در برابر اشغالگران و متجاوزان و ناقضان حقوق بشر در سطح کشور‌های اسلامی؛ لازم است نهضت مطالبه گری و گزارش گری نقض فاحش حقوق بشر در غرب را به طور جدی دنبال کرد. ما می‌توانیم به طور فعال مدعی نقض فاحش حقوق بشر در غرب باشیم.

۳. شناسایی حقوق انسان در اسلام با احیای فطرت و کرامت انسان پیوند ناگسستنی دارد. در حالی که در اعلامیه حقوق بشر غربی با تکرار حقوق طبیعی و تفسیر ناروا از آن؛ فطرت خدایی انسان را نادیده گرفت و با نگاه مکتب پوزوتویستی، کرامت انسان را در حد بعد حیوانی و بلکه پست‌تر از آن تنزل داده است.

انسان در نگاه اسلام جانشین خدا در زمین؛ «انی جاعل فی الارض خلیفه» دارای کرامت عام و فراگیر در همه عرصه‌های وجودی؛ «لقد کرمنا بنی ادم» برخوردار از نعمت‌های بی حد و حصر خداوند است «وان تعدوا نعمه الله؅ لا تحصو‌ها» و دارای استعداد و توانمندی غیر قابل وصف بر اساس اصل تسخیر «سخر لکم ما فی الارض جمیعا» و نیز امانت دار و مکلف به عمران و آبادانی و اصلاح جهان و مبارزه با فساد در سرتاسر گیتی «و حمل‌ها الانسان انه کان ظلوما جهولا» بر پایه کسب و ارتقای کرامت و رشد و تعالی انسانی «وفضلناکم على کثیر ممن خلقنا تفضیلا» جهت رسیدن به کمال انسانی و قرب الهی «قد افلح من تزکی» است.

به خلاف اعلامیه حقوق بشر غربی که نظریه اراده و قدرت برتر مادی و غالب را بر اساس منطق فرعونی و استکباری ضد بشری را ملاک قرار داده است. «قد افلح الیوم من استعلی»

برخی از حقوق انسان بر پایه احیای فطرت و کرامت انسان

در اینجا به فهرستی دیگر از حقوق انسان بر پایه احیای فطرت و کرامت انسان اشاره می‌شود:

حق احیای فطرت انسانی حقیقت طلبی و حق خواهی و حق گرایی و افزایش سطح آگاهی‌های عمومی و رشد عقلانی، علم ومعرفت؛ حق ایمان و پرستش الهی؛ حق تربیت و تزکیه و برخورداری از آداب و اخلاق و معنویت و فضیلت، حق ناشی از رحمت عمومی؛ محبت و نیکی و مهرورزی و نوع دوستی و دردمندی و احساس مسئولیت در برابر سرنوشت همه انسان‌ها در سطح جهان با همه تفاوت‌ها در دین و نژاد و رنگ و زبان و جنسیت و اقلیم و جغرافیا؛ حق تلاش برای برقراری صلح و امنیت جهانی برپایه شایسته سالاری و فساد ستیزی و کارآمدی و مردم سالاری و ارزش مداری؛ در مدیریت جهانی و حق مقاومت و مبارزه با استبداد و استعمار و سلطه گری و ظلم و جنایت و تجاوز و نقض فاحش حقوق بشر و تروریسم بین المللی و نیز برخورداری از حق توسعه و تلاش مشترک بشریت برای پیشرفت و عدالت و مبارزه با فقر و فساد و تبعیض در مقیاس جهانی؛ حق تحکیم و تکریم و رشد و تعالی خانواده؛ حق کار و تلاش مفید و تامین نیاز‌های معیشتی؛ حق افزایش فرهنگ بهره وری و پرهیز از اسراف و تبذیر؛ حق بالا بردن سطح امید به زندگی و حق بهداشت عمومی و سلامت و حق محیط زیست و حق درمان و تعاون و تکافل اجتماعی و حق دادخواهی و دادرسی عادلانه و احقاق حق و اقامه عدل و مانند آن که فهرست طولانی است.

کوتاه سخن آنکه حقوق بشر و کرامت انسان بر پایه توحید و ولایت و عدالت با احیای فطرت انسانی و در صورت خودسازی فردی و اجتماعی و ساخت جامعه بر مدار ایمان و عمل صالح و مقاومت و نفی ستم گری و ستم کشی و مبارزه با طاغوت و تضمین عینی آن با سازکار اجرایی و فرهنگ سازی قابل تحقق است.

در پایان از خداوند متعال مسالت می‌نمایم با علو درجات امام و شهداء و طول عمر با عزت رهبر معظم انقلاب و پیوند مستحکم امامت و امت؛ نظام مقدس جمهوری اسلامی را پاینده نگه بدارد و بتوانیم در مسیر گسترش نور توحید و ولایت و عدالت و پاسداری از حقوق و کرامت انسان بستر ساز طلوع ولایت عظمای حضرت بقیه الله الاعظم عج باشیم.

والسلام علیکم ورحمه  الله و برکاته

۱۳۹۹/۰۵/۲۵ه ش. برابر با ۲۵/ذی الحجه الحرام / ۱۴۴۱ه ق؛

عباس کعبی

پایگاه وسائل