شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
بعضی از فقها در مسئله جمعیت، احکامی همانند جواز پیشگیری از انعقاد نطفه و شرایط آن و عدم جواز سقط جنین را مطرح کرده‌اند و به اصل و محتوای مسئله کنترل جمعیت و برنامه‌‌های تنظیم خانواده نپرداخته‌اند؛ گویی این برنامه‌‌ها از اساس ارتباطی به دین ندارد مگر در این حد که آیا پیشگیری جایز است یا خیر. اما بعضی دیگر سعی کرده‌اند جمعیت را در ارتباط با مبانی اسلام و تعالی و قدرت اسلام مطالعه کنند و فرآیندی برای این سطح از تفقه بیان کرده‌اند.
به گزارش خبرنگار اجتهاد، حجت‌الاسلام محمدرضا ترابی شاهرودی، با بیان اینکه بحث جمعیت و کنترل یا تنظیم نسل یکی از موضوعات مهم برای هر جامعه و حکومت محسوب می‌شود که فقها هم با نگاه‌های مختلفی بدان پرداخته‌اند، اظهار کرد: با بررسی رویکردهای مختلف فقهی در مسئله کنترل نسل می‌توان مواجهه دقیق‌تری در بررسی فقهی موضوعات دیگری از این قبیل داشت.
وی که در شصت‌وهشتمین جلسه «شنبه‌های فقهی» با موضوع «مسأله‌یابی فقهی در بحث کنترل نسل» سخن می‌گفت، در این جلسه پس از موضوع شناسی بحث تنظیم نسل در مقیاس ملی و جهانی، به بعضی از نگاه‌های فقهی بحث پرداخت تا در مقایسه این دیدگاه‌های نحوه مسئله یابی در فقه معاصر روشن گردد.
ترابی شاهرودی با اشاره به این مطلب که کنترل جمعیت یک‌بار قبل از انقلاب در ایران اجراء شد و یک‌بار بعد از آن، البته قبل از انقلاب خیلی موفق نبود، لازم دانست ابتدا پیشینه این کار در غرب و سازمان‌های جهانی بررسی شود و بعد در اقوال فقهاء ورود گردد.
موضوع شناسی مسئله کنترل نسل
این پژوهشگر ابراز کرد: سازمان جهانی مسئله جمعیت را به‌عنوان تابعی از اصل «توسعه» مطالعه کرده و در دو مقام آن را دنبال کرده‌اند؛ الف) طرح توجیهی برای کنترل جمعیت ب) اقدام و برنامه‌‌های کنترل جمعیت. بنابراین در غرب این بحث جزء مبادی توسعه مطرح شده است لذا توسعه را داری ارکان و شاخصه‌‌هایی می‌دانند و برای آن طرحی دارند که از جهتی جامعه‌شناختی و از جهتی سیاسی است.
وی افزود: شاخصه‌‌های توسعه در غرب به‌عنوان اصل و اساس توسعه معرفی شده است مثلاً در حوزه بهداشت برای هر ۱۰۰۰ نفر یک پزشک را لازم می‌دانند و در حوزه کشاورزی برای هر تعداد انسان متراژ معینی از زمین تعیین می‌شود.
ارائه دهنده بحث ادامه داد: در قدم بعد جمعیت را بر اساس توسعه مطالعه می‌کنند و برای آن کنفرانس‌‌های بین‌المللی برقرار می‌شود و در کشور ما هم همین روند تکرار شد و بر مبنای آن برنامه توسعه نوشته شد و این کار مورد حمایت سازمان‌های جهانی قرار گرفت تا جایی که سیاست‌های جمعیت برای کشور ایران به‌عنوان برنامه اول قرار می‌گیرد.
این محقق حوزوی خاطرنشان ساخت: تا اینجا ظاهر ماجرا بوده و در واقع این برنامه برای جلوگیری از عقب‌ماندگی کشورهای توسعه‌یافته و مستکبر و فرار آن‌ها از پیری انجام شد. در دولت ایران هم در سال ۶۹ مصوبه‌ای برای کنترل جمعیت تصویب شد که دستگاه‌های دولتی را به فراخور وظایفشان در این موضوع فعال کرد.
مواجهه فقهی با مسئله کنترل نسل
ترابی شاهرودی پس از موضوع شناسی بحث تنظیم نسل به بیان مواجهه فقها با بحث جمعیت پرداخت و گفت: بعضی از فقها در مسئله جمعیت، احکامی همانند جواز پیشگیری از انعقاد نطفه و شرایط آن و عدم جواز سقط جنین را مطرح کرده‌اند و به اصل و محتوای مسئله کنترل جمعیت و برنامه‌‌های تنظیم خانواده نپرداخته‌اند؛ گویی این برنامه‌‌ها از اساس ارتباطی به دین ندارد مگر در این حد که آیا پیشگیری جایز است یا خیر. اما بعضی دیگر سعی کرده‌اند جمعیت را در ارتباط با مبانی اسلام و تعالی و قدرت اسلام مطالعه کنند و فرآیندی برای این سطح از تفقه بیان کرده‌اند.
این پژوهشگر دینی با اشاره به نظر مرحوم آیت‌الله مؤمن در تکثیر نسل، گفت: آیت‌الله دو مقاله دراین‌باره دارند که به مطلوبیت تکثیر نسل اصرار دارند و دلالت بر وجوب را از آن‌ها برمی‌دارد و شواهد قطعیه را بر آن اقامه می‌کنند مثل بحث عزل منی که در روایات آمده است. ایشان سپس به بحث کنترل نسل پرداخته و این کار را در صورت سقط جنین یعنی بعد از انعقاد نطفه حرام دانسته و قبل از آن جایز دانسته‌اند و استفاده از وسائلی همچون وسایل جلوگیری یا اعمال جراحی را جایز دانسته‌اند.
ترابی شاهرودی خاطرنشان کرد: از لحاظ بُعد اجتماعی حاکم شرع می‌تواند در موارد مباحات که به اختیار مکلف واگذار شده مثل بحث جمعیت که وجوبی بر مکلفین ندارد بر اساس مصالح عمومی حیطه آن را ضیق کنند.
وی در ادامه اظهار کرد: بعضی از مقالات پیامدهایی برای بحث کنترل جمعیت شمرده‌اند که شاید دلیل و شاهد بر حرمت این کار باشد، مثلاً از بین بردن نیروی انقلابی و مجاهد؛ انحراف افکار جامعه از مسائل حیاتی یا مطرح کردن و بزرگ کردن مشکلات جامعه.
این شاگرد استاد مددی، احمدی شاهرودی و میرباقری در خاتمه به رویکرد استاد میرباقری دراین‌باره پرداخت و گفت: استاد میرباقری برای فقیهانه بررسی کردن این بحث راهکاری دادند که اولاً باید جامعه مطلوب ایمانی را از ادله استخراج کنیم و برای آن شاخصه‌‌هایی از ادله تعیین کنیم و سپس وضعیت موجود را شناسایی و آسیب‌شناسی کنیم و در مرحله بعد برنامه اقدام برای انتقال از وضعیت موجود به وضعیت مطلوب تدوین شود.
