شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
مراسم رونمایی از کتاب «عیار قانون مدنی در سنجش مشهور فقها» با حضور جمعی از اساتید حوزه و دانشگاه، پژوهشگران حقوق و فقه، طلاب و دانشجویان در دانشگاه باقرالعلوم(ع) برگزار شد. این نشست علمی و فرهنگی،با هدف بررسی و بازخوانی عمیق ریشههای فقهی قانون مدنی جمهوری اسلامی ایران و نقش آن در اداره نظم اجتماعی و حقوقی برگزار شد.
به گزارش شبکه اجتهاد، در این مراسم حجتالاسلام والمسلمین سیداحسان رفیعی علوی رئیس دانشگاه باقرالعلوم(ع)، حجتالاسلام والمسلمین مهدی سلیمانی اردهالی، رئیس مجمع عمومی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، و حجتالاسلام والمسلمین غیاثی، استاد جامعه المصطفی، هر یک به تبیین ابعاد مختلف اهمیت این کتاب و جایگاه قانون مدنی در نظام حقوقی ایران پرداختند. همچنین تقدیر و تشکر از نویسندگان و پژوهشگران این اثر علمی و تاثیرگذار صورت گرفت.
قانون مدنی؛ حاصل زیست تاریخی فقه و تجربه اجتماعی
حجتالاسلام والمسلمین رفیعی علوی در سخنان خود به اهمیت فقه در ساماندهی نظم اجتماعی اشاره کرد و تأکید کرد: قانون مدنی جمهوری اسلامی ایران محصول یک تجربه تاریخی و اجتماعی ارزشمند است که نشان میدهد فقه شیعه قابلیت اداره زندگی اجتماعی را حتی در سطوح پیچیده داراست.
رئیس دانشگاه باقرالعلوم(ع) گفت: ما امروز با قانونی مواجه هستیم که تجربهای بیش از صد سال را پشت سر گذاشته است. این تجربه گرانبها در اداره نظم عمومی جامعه، چیزی فراتر از یک فتوای ساده است و نشان میدهد قانون مدنی، برآیند خرد جمعی، عقل عملی، حکمت و ملاحظات پیچیده اجتماعی است.
رفیعی علوی افزود: اگر قانونی توانسته است نزدیک به یک قرن نظم زندگی مردم را تأمین کند، این خود بهترین گواه بر ظرفیت بالای فقه در اداره جامعه است. قانون مدنی صرفاً یک متن حقوقی نیست بلکه انباشت تجربههای اجتماعی، فقهی و حقوقی است که هنوز زنده و در متن زندگی مردم جاری است.
وی خاطرنشان کرد: پرداختن به ریشههای فقهی قانون مدنی و تعامل فقه و قانون تنها یک گفتوگوی تاریخی نیست، بلکه بحثی است درباره حال و آینده نظام حقوقی کشور، به ویژه در بستر تحولات پیچیده اجتماعی امروز.
اثری زنده برای حال و آینده نظام حقوقی
رفیعی علوی کتاب «عیار قانون مدنی در سنجش مشهور فقها» را یک اثر فقهی زنده توصیف کرد که میتواند به بازخوانی مستمر و تغذیه فکری قانون مدنی کمک کند.
رئیس دانشگاه باقرالعلوم(ع) تصریح کرد: قانون مدنی همواره در معرض تفسیر و بازنگری است و چنین آثاری میتوانند ذهن قاضی را برای استدلال دقیق قضایی آماده کنند.
رفیعی بیان داشت: با توجه به حجم بالای پروندههای قضایی به ویژه در حوزه حقوق خصوصی و مسئولیت مدنی، قاضی نیازمند پشتوانه عمیق فقهی و حقوقی است تا بتواند رای کارآمد و عادلانه صادر کند. کتابهایی مثل «عیار قانون مدنی» میتوانند ابزار مهمی برای ارتقاء کیفیت استدلال قضایی باشند.
این استاد حوزه و دانشگاه تأکید کرد که این کتاب نه تنها برای نظام قضایی امروز بلکه برای آینده روابط اجتماعی نیز اهمیت دارد، زیرا با پیچیدهتر شدن مناسبات اجتماعی، نیاز به قواعد حقوقی دقیقتر و هماهنگتر افزایش مییابد.
تجربهای صدساله در اداره نظم اجتماعی
رئیس دانشگاه باقرالعلوم(ع) با اشاره به قدمت نزدیک به یک قرن قانون مدنی ایران، این قانون را حاصل یک تجربه طولانی و مستمر در تنظیم مناسبات اجتماعی دانست و گفت: قانون مدنی ایران نمادی از زیست تاریخی فقه با جامعه ایرانی است و باید این واقعیت را به عنوان یک ظرفیت کلیدی مورد توجه قرار دهیم.
وی با نقل خاطرهای از مرحوم دکتر ناصر کاتوزیان، یادآور شد: قانونگذاری و قاعدهسازی باید بر اساس بافت اجتماعی و زیست واقعی مردم باشد. به گفته او، قانون باید توان اداره امور اجتماعی را داشته باشد و از دل واقعیتهای زندگی مردم برآمده باشد.
رفیعی علوی تصریح کرد: سنجش آرای فقهی در محک قانون مدنی، نمونهای عینی از تعامل فقه با قانون مدرن است و این تجربه میتواند در فرآیندهای قانونگذاری امروز نیز الهامبخش باشد.
اهمیت پژوهشهای گروهی در ارتقای علمی حوزه و دانشگاهها
حجتالاسلام والمسلمین سلیمانی اردهالی، دیگر سخنران این مراسم، بر ضرورت استمرار و پویایی پژوهشهای گروهی تأکید کرد و این نوع فعالیتها را عامل مهمی در ارتقای سطح علمی حوزه و دانشگاهها دانست.
رئیس مجمع عمومی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم اظهار داشت: آثار پژوهشی گروهی مانند کتاب «عیار قانون مدنی» از جمله آثار فاخر و گرانقدر جهان اسلام است که به همت جمعی از پژوهشگران و اساتید برجسته به ثمر رسیده است.
وی افزود: فقهای بزرگ ما با استفاده از معارف اهل بیت(ع) توانستهاند آثار علمی بینظیری تولید کنند که نمونههای آن در سایر حوزهها نادر یا کمنظیر است. پژوهش باید همواره جاری و پویا باشد تا کیفیت آموزش و پژوهش حفظ شود.
سلیمانی اردهالی همچنین به خاطرهای از ارائه کتاب به رهبر معظم انقلاب اشاره کرد و گفت: رهبر معظم انقلاب با دقت و تواضع این اثر را مطالعه کردند و نسبت به ارزش علمی آن ابراز خرسندی نمودند که این نشانه اهمیت و عمق علمی کتاب است.
استاد حوزه علمیه قم در پایان، قدردانی خود را از تلاشهای پژوهشگران و اساتید در تدوین این اثر علمی اعلام کرد و ابراز امیدواری نمود که با تداوم پژوهشهای علمی متقن، سطح علمی حوزه و دانشگاههای کشور بیش از پیش ارتقا یابد.
نگاهی نو به راز ماندگاری قانون مدنی ایران
حجتالاسلام والمسلمین غیاثی، استاد جامعه المصطفی در سخنان خود با اشاره به اهمیت قانون مدنی در نظام حقوقی ایران، ماندگاری نزدیک به یک قرن این قانون را ناشی از تعهد تدوینکنندگان به مبانی فقهی و نگاه علمی دانست.
وی اظهار داشت: قانون مدنی ایران حدود یک قرن قدمت دارد اما همچنان در بسیاری از مسائل حقوقی روزآمد و کارآمد باقی مانده است. در حالی که قوانین همدوره آن یا کنار گذاشته شدهاند یا کاربرد خود را از دست دادهاند. پرسش اساسی این است که راز این ماندگاری چیست؟
غیاثی افزود: این موفقیت به دلیل تعهد تدوینکنندگان قانون به مبانی فقهی و شرعی و در عین حال نگاه علمی و نظاممند به قانوننویسی بوده است. اسناد تاریخی نشان میدهد که تدوین این قانون بر عهده فقها و حقوقدانان صاحبنظر گذاشته شده بود و آنها توانستند اصول فقه را در قالب قانون مدنی به بهترین شکل استخراج کنند.
همچنین به تأکید مرحوم سید فاطمی قمی اشاره کرد که قانون مدنی برگرفته از مبانی فقهی است و با الهام از قوانین فرانسه، مصر و عثمانی، بهترین ترکیب متناسب با فرهنگ و دین ایران ارائه شده است.
نگاه سیستمی و هماهنگی درونی قانون مدنی
غیاثی ادامه داد: یکی از ویژگیهای مهم قانون مدنی ایران نگاه سیستمی و هماهنگی درونی آن است. قانون همچون یک موجود زنده است که باید اجزایش در هماهنگی کامل باشند. این باعث شده است که قانون مدنی در بخشهایی مانند عقود معین و احوال شخصیه، حتی برای فقیهانی که به حقوق موضوعه آشنا نیستند، قابل درک باشد.
وی به ضرورت پژوهشهای بنیادی و فلسفی در عرصه حقوق نیز اشاره کرد و ابراز تأسف نمود که پس از انقلاب، با وجود تصویب قوانین متعدد، هنوز نتوانستهایم الگویی مشابه قانون مدنی برای مسائل روز ارائه کنیم.
غیاثی تأکید کرد: کتاب «عیار قانون مدنی» دقیقاً به واکاوی رازهای ماندگاری قانون مدنی پرداخته و میتواند راهنمایی علمی برای قانونگذاران، پژوهشگران و اساتید حقوق باشد تا از تجربیات گذشته بهره ببرند.
ضرورت پیوند مستمر فقه و حقوق موضوعه
این استاد جامعه المصطفی در پایان سخنان خود، بر ضرورت پیوند مستمر و علمی بین فقه و حقوق موضوعه تأکید کرد و گفت: بازخوانی دقیق و علمی الگوی موفق قانون مدنی برای تدوین قوانین جدید، علاوه بر ارتقای نظام حقوقی، موجب حفظ هویت دینی و فرهنگی کشور خواهد شد.
غیاثی در نهایت از نویسندگان و برگزارکنندگان مراسم تشکر و ابراز امیدواری کرد که این حرکت علمی سرآغاز تحقیقات گستردهتر و عمیقتر در حوزه حقوق و فقه باشد.
معرفی کتاب عیار قانون مدنی در سنجش مشهور فقها
اجتهاد یادآوری میکند، اثر حاضر به قلم محمدرضا خلیلزاده، محمدحسین سلیمانی اردهالی، محمد شفیعپورکناری، بهتازگی از سوی نشر اندیشگی به زیور طبع آراسته و به بازار نشر ارائه شده است. این نوشتار، یکی از نقاط کانونی تلاقی فقه امامیه و حقوق در ایران را در بستر تاریخ آراء فقیهان واکاوی مینماید.
مسئله اصلی کتاب، بررسی نسبت آراء مشهور فقها با قانون مدنی است. در دانش اصول فقه، شهرت فتوایی محل گفتگو است و جایگاه قابل اعتنایی در خروجی فتاوای فقیهان دارد. در سوی دیگر قانون مدنی با سابقه نزدیک به یک قرن سهم مهمی از تاریخ حقوق ایران را به خود اختصاص داده است. این کتاب جستاری است در نسبت آندو.
ویژگی ممتاز این پژوهش کاوش و ردیابی آراء فقیهان در نسبت با یکایک مواد قانون مدنی در طول تاریخ فقه – فارغ از تفسیر یا نقد مضمونی – است. ارجاع به کتابهای مشهور فقیهان که تلاش مضاعفی را میطلبد، بخش مهمی از نیاز فقیهان و حقوقدانان را در مواجهه با موضوعات حقوق مدنی پوشش داده است.
