شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
به مناسبت پنجاه و یکمین سالروز ارتحال آیتالله سید محمد محقق داماد(ره) همایش «آموزگار فقاهت» با حضور مراجع، علما و بزرگان حوزه علمیه در پژوهشکده علامه طباطبایی قم برگزار می‌شود.
به گزارش خبرنگار اجتهاد، نکوداشت پنجاه و یکمین سالروز ارتحال آیتالله سید محمد محقق داماد(ره)، با حضور اعاظم حوزه علمیه چون آیتالله جوادی آملی، بزرگان عرصه فقاهت و شاگردان مرحوم آیتالله محقق داماد(ره)، ۱۲ دی‌ماه ۹۸ در پژوهشکده علامه طباطبایی قم برگزار خواهد شد.
بنابراین گزارش، روند اجرایی همایش از آذر سال ۱۳۹۷ آغاز و ستادی با ریاست وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در این وزارتخانه تشکیل شد که از سوی دکتر صالحی، آیتالله رضا استادی، رئیس شورای سیاست‌گذاری همایش، حجت‌الاسلام والمسلمین رضا مختاری دبیر علمی همایش، مهدی محمدی، دبیر اجرایی همایش و حجج‌‌اسلام والمسلمین عبدالرضا ایزدپناه، سید حسن ربانی، نجف لک‌زایی، عبدالکریم بهجت‌پور و حبیب‌رضا ارزانی به‌عنوان دیگر اعضای ستاد بزرگداشت منصوب شدند.
به گفته‌ی برخی منابع رسانه‌ای، اعضای ستاد بزرگداشت آیتالله محقق داماد(ره) تاکنون با برخی از مراجع عظام دیدار داشته و نیز به دیدار مقام معظم رهبری رفته‌اند.
رونمایی از موسوعه تقریرات
در این همایش قرار است، موسوعه تقریرات دروس آیتالله محقق داماد(ره) شامل: «کتاب الطهاره»، «کتاب الصلاه»، «کتاب الخمس»، «کتاب الصوم و الاعتکاف»، «کتاب الزکاه»، «کتاب الحج»، «رشحات الاصول» و المحاظرات فی الاصول»؛ که به قلم برخی شاگردان از جمله آیات مکارم شیرازی، طاهری اصفهانی، علی محقق داماد و… به رشته تحریر درآمده است، در بیست جلد رونمایی و عرضه شود.
ساخت مستند ۲۵۰ دقیقه‌ای و انتشار یادنامه
به گفته دبیر اجرایی همایش، مستند فاخر ۲۵۰ دقیقه‌ای از زندگی آیتالله سید محمد محقق داماد ساخته شده است که بخش‌هایی از آن در همایش به نمایش گذاشته می‌شود. همچنین مؤسسه کتاب‌شناسی شیعه یادنامه‌ای درباره ایشان به نام «آموزگار فقاهت» در ۵۶۷ صفحه منتشر کرده است.
لازم به ذکر است، دکتر سید عباس صالحی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، سه‌شنبه گذشته در حاشیه شورای معاونین این وزارتخانه و در مراسم رونمایی پوستر مراسم نکوداشت «آموزگار فقاهت» درباره شخصیت این فقیه فقید، گفت: آیتالله سید محمد محقق داماد نقش ویژه و برجسته‌ای در حیات علمی حوزه علمیه قم در دوران معاصر داشت و بخشی از شاگردان ایشان افرادی چون شهیدان مطهری و بهشتی و امام موسی صدر، مقام معظم رهبری، آیتالله مکارم شیرازی، آیتالله مظاهری و بسیاری از مجتهدان کشورمان هستند. اگرچه حیات این عالم جلیل‌القدر کوتاه بود اما آثار وجودی ایشان قابل توجه است و آثار وی در حال تدوین و چاپ است که منبعی برای علاقه‌مندان به شمار می‌آید. برگزاری مراسم نکوداشتی برای چنین شخصیت بزرگی، راهی برای جویندگان علم و دانش در حوزه‌های علمیه را باز خواهد کرد.
آیتالله محقق داماد در یک نگاه
آیتالله سید محمد موسوی محقق احمدآبادی معروف به «محقق داماد»، برحسب محاسبه خود در قیاس با معاصرین، در حدود سال ۱۳۲۵ قمری برابر ۱۲۸۶ شمسی، در روستای احمدآباد از توابع اردکان یزد دیده به جهان گشود. قبل از تولد، پدرش را که به‌قصد زیارت عتبات عالیات عازم عراق شده بود، در میان راه از دست داد و نبود سایه مادر را هم در شش سالگی تجربه کرد. بدین سبب از بدو طفولیت در نهایت سختی زندگی گذراند و بسیار کوشش کرد تا به مقامات عالیه رسید.
پس از تحصیل علوم مقدماتی در اردکان، راهی شهر یزد شد و طی ۹ سال از محضر استادانی چون سید احمد مدرس، سید یحیی واعظ یزدی، سید حسین باغ گندمی و سید محمدعلی‌رضا حائری به تحصیل مقدمات و سطوح پرداخت و مقداری از قوانین را نزد آیتالله حاج شیخ غلامرضا کوچه‌‌‌بیوکی (فقیه خراسانی) آموخت. گفته می‌شود که سید محمد، دراین میان و در سفری به عتبات عالیات، مدتی را به شاگردی صاحب عروه الوثقی، آیتالله سید محمدکاظم طباطبایی یزدی مشغول می‌شود که از برکات آن، صاحب کرسی تدریس می‌شود. شیخ غلامرضا فقیه خراسانی با درایت دریافت که راه رشد این طلبه نوجوان برای خدمت‌گزاری به شریعت اسلام و مذهب تشیع، فقط از قم می‌گذرد، به همین منظور شاگرد خویش را راهنمایی و تشویق کرد تا برای ادامه تحصیل به حوزه تازه تأسیس قم مهاجرت کند. سید محمد در سال ۱۳۴۱ قمری، زمانی که شانزده سال بیشتر نداشت، درست یک سال پس از تأسیس حوزه علمیّه قم به یاری آیتالله شیخ عبدالکریم حائری یزدی، وارد قم شد. عنایت خاصی که مرحوم شیخ غلامرضا فقیه خراسانی موقع بدرقه شاگردش مبذول داشت، به اندازه‌ای جالب که نظیر آن کمتر دیده شده است.
محقق داماد در قم به‌واسطه استعداد ذاتی‌اش به سرعت رشد و طی ۹ سال مراتب عالیه علمی را طی کرد. تحصیلاتش را در محضر بزرگانی چون حضرات آیات: سید علی یثربی کاشانی، سید محمدتقی خوانساری، حاج میرزا محمد همدانی، شیخ محمود اردکانی، علامه سید ابوالحسن رفیعی قزوینی، سید محمد حجت کوه‌کمره‌ای و حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی تکمیل کرد. مرحوم محقق داماد با آیتالله حائری یزدی بیش از دیگر استادانش مانوس بود و از محضرش بهره برد؛ البته در اثر استعداد بی‌نظیر تحقیقی و لیاقت شاگرد، مرحوم حاج شیخ مؤسس نیز توجه خاص و عنایتی ویژه نسبت به آیتالله محقق داشت و به سبب همین نزدیکی قلوب و موقعیت ممتاز علمی و تقوایی، داماد مؤسس حوزه علمیه قم شد.
محقق داماد از هم‌درسان جدی امام راحل نیز بود، به طوری که در بیان این موضوع می‌‌‌گویند: «مرحوم امام خمینی قدس سره، با آیتالله سید احمد زنجانی، پدر آقای آیتالله حاج‌آقا موسی شبیری زنجانی و مرحوم آقای محقق داماد، یک مباحثه سه نفری داشتند. این مباحثه عصرها در مدرسه فیضیه بود و یکی دو ساعت طول می‌کشید. مباحثه بیشتر بین امام و آقای داماد بود که گاهی صدایشان درهمه مدرسه می‌پیچید.»
دکتر سیدمصطفی محقق داماد، فرزند آیتالله نقل می‌کند که هنگام اجباری شدن شناسنامه، با توافق مامور مربوطه نام «محقق» را به خاطر شهرت وی به حسن تحقیق و پژوهش و نام احمدآباد، زادگاه خویش را پسوند شهرت خود قرارداد اما به طور معمول درمیان حوزویان به‌واسطه کسوت دامادی حاج شیخ موسس، به «محقق داماد» مشهور شد.
پس از وفات آیتالله حائری یزدی در سال ۱۳۱۵ شمسی، سید محمد محقق داماد جزو فضلای جوان حوزه قم محسوب می‌شد و حوزه درس وی به تدریج رونق گرفت. در زمان زعامت آیتالله بروجردی، داماد جزو ممتحنین حوزه بود که در کنارعلمایی چون شیخ مرتضی حائری، فرزند شیخ موسس، از طلاب امتحان شفاهی می‌گرفت. وی در طول سه دهه تدریس در حوزه علمیه قم و با وجود بیان دشوار و محتوای سنگینی که در درسش وجود داشت، به یکی از شاگردپرورترین استادان تاریخ حوزه قم بدل شد و اکثر شاگردان وی در زمان استاد از فضلای حوزه بودند و بعدها در سلک عالمان و مجتهدان نامدار معاصر درآمدند.
آیتالله شبیری زنجانی در این رابطه می‌گوید: «در درس آقای داماد طلبه‌های ممتاز شرکت می‌کردند، علتش ویژگی‌هایی بود که در خود ایشان و درسش بود: یکی اینکه رئیس نبود لذا مطامع غیرعلمی در میان نبود تا شخص برای آن‌ها در درس وی حاضر شود. از طرفی آقای داماد بیان روشنی نداشت و خیلی احتیاج به مقدمات مطویه داشت و لازم بود طلبه مقدمات دیگری برای فهم مطالب در ذهن داشته باشد. از طرف دیگر مطالب ایشان نوعا مشکل بود چون دقیق النظر بود.»
بیان دشوار و فنی وی سبب می‌شد که قوی‌ترین مباحثه‌های علمی در کلاس برقرار باشد و تدریس او به گونه‌ای باشد که فقط طلاب مستعد و درس‌خوان قم می‌توانستند از آن بهره‌مند شوند. آیتالله جوادی آملی دلیل این ویژگی استادش را فراغت خوبش برای تتبع کافی و مطالعه لازم دروس برشمرده است.
از برجسته‌ترین شاگردان وی می‌توان به این اشخاص اشاره کرد؛ آیات سیدعلی حسینی خامنه‌ای، رهبر معظم انقلاب اسلامی، شیخ مرتضی حائری یزدی، شیخ مرتضی مطهری، سید محمد حسینی بهشتی، سید موسی صدر(رهبر شیعیان لبنان)، سیدمصطفی خمینی، شیخ محمد مفتح، شیخ علی قدوسی، شیخ حسین‌علی منتظری، شیخ علی مشکینی، سید عبدالکریم موسوی اردبیلی، شیخ ناصر مکارم شیرازی، سید موسی شبیری زنجانی، شیخ اکبرهاشمی‌رفسنجانی، شیخ حسین نوری همدانی، سید جلال‌الدین طاهری اصفهانی، سید محمدحسین حسینی طهرانی (لاله‌زاری)، شیخ عبدالله جوادی آملی، شیخ حسین مظاهری اصفهانی، شیخ محمد مؤمن قمی، سیدعلی محقق‌داماد (فرزند)، شیخ محمد امامی کاشانی، سید محمدعلی علوی گرگانی، شیخ حسین انصاریان، سیدحسن طاهری خرم‌آبادی، شیخ محمدصادق (محی‌الدین) حائری شیرازی، شیخ صادق خلخالی، غلامحسین ابراهیمی دینانی و غیره.
بنا به گفته آیتالله جوادی آملی که از جمله شاگردان درس این استاد بوده است، آیتالله محقق داماد در عین اعتقاد به ملازمه دین و سیاست، از هرگونه فعالیت غیرعلمی پرهیز می‌کرده و همه وقت خود را مصروف تحقیق و تدریس کرده بود. تنها مباحثی که از وی در این زمینه نقل شده است، حضور جدی و پیگیر او در جمع معترضین به تصویب لایحه انجمن‌های ایالتی و ولایتی در اوائل دهه چهل است. وی با شرکت در جلساتی با حضور آیات عظام امام‌‌خمینی، گلپایگانی، مرعشی نجفی و شریعتمداری و همچنین با ارسال تلگرافی به دولت، به همراه آیات سید احمد شبیری زنجانی و شیخ مرتضی حائری یزدی اعتراض شدید خود را به این عمل خلاف قواعد اسلامی اعلام کرد. مرحوم آیتالله محقق داماد، فرد زاهد و پارسا، فروتن و بسیار صریح‌اللهجه، خوش مجلس و شیرین سخن بود و هرگز به مقامات صوری و مناصب ظاهری اهمیت نمی‌داد از تواضع و ادب خاصی برخوردار بود. او در ایام ماه رمضان، در مسجد بازار قم به امام جماعت و وعظ و ارشاد می‌پرداخت و اکنون نیز راه وی را فرزند ارشدش، آیتالله سیدعلی محقق داماد ادامه می‌دهد.
این عالم فرزانه و فقیه دانش پرور، پس از تحمل ۷۵ روز بیماری، در تاریخ دوم ذی‌‌‌الحجه ۱۳۸۸ قمری برابر با اول اسفند ۱۳۴۷ خورشیدی در اثرسکته ی قلبی به لقاءالله شتافت و با تجلیل و تشییعی کم‌سابقه، در مقبره‌ای از مقابر سمت شرقی صحن مطهرحرم حضرت معصومه سلام‌‌الله علیها به خاک سپرده شد.
از تألیفات مرحوم آیتالله محقق داماد چند اثر باقی مانده است که مهم‌ترین و عمده‌ترین آن‌ها حواشی بر اثر ارزشمند فقهی آیتالله طباطبایی یزدی؛ کتاب العروه الوثقی است که به قلم خود آن مرحوم نگارش یافته است. بعضی از دروس ایشان را شاگردان آن مرحوم تقریر کرده و به رشته تحریر درآورده اند که برخی از این تقریرات به زیور طبع آراسته شده‌اند: الف) آیتالله جوادی آملی مباحث حج و صلاه و صوم و اعتکاف و خمس و قسمت عمده زکات را تقریر و تحریر کرده و به چاپ رسانده است. ب) درس اصول وی توسط آیتالله مکارم شیرازی نوشته شده است. ج) آیتالله طاهری اصفهانی مبحث طهارت و دوره اصول ایشان را تقریر کرده است. د) مبحث فقهی صلاه را نیز آیتالله مؤمن قمی تقریر و تحریر کرده است.
یادآوری می‌کند، همایش «آموزگار فقاهت» نکوداشت آیتالله سید محمد محقق داماد(ره)، ۱۲ دی‌ماه ۱۳۹۸ از ساعت ۸:۳۰ الی ۱۱:۴۵ با همکاری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، دفتر تبلیغات اسلامی، حوزه علمیه قم و دیگر مراکزی علمی در پژوهشکده علامه طباطبایی قم برگزار می‌شود.
