شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
حجت‌الاسلام والمسلمین مجید رجبی با نگاهی نو به ساختار مفهومی مقاومت، به تبیین هندسه فقهی آن در مواجهه با جنگ و صلح تحمیلی پرداخت و ضمن نقد قرائت‌های ناقص از فقه تقیه، سه‌ضلعی «ایمان، هجرت و جهاد» را بنیان جامعه مقاوم دانست. او با تحلیل شبکه مفاهیم فقهی، بر ضرورت بازخوانی عاشورا، بازتعریف حکمرانی دینی و بهره‌گیری از فناوری‌های نوین در ترویج گفتمان مقاومت تأکید کرد در بخشی از سخنان خود گفت: فقه مقاومت در منظومه فکری اسلام، نه‌تنها راهی برای تقابل با سلطه و ظلم در میدان جنگ، بلکه نسخه‌ای عزتمند برای حفظ کرامت در برابر هرگونه صلح تحمیلی و فشارهای سیاسی است.
به گزارش شبکه اجتهاد، حجت‌الاسلام والمسلمین مجید رجبی، استاد سطوح عالی حوزه علمیه قم، در سلسله نشست‌های علمی حلقه اجتهادی فقه سیاست و حکمرانی در مدرسه عالی فقاهت عالم آل محمد (علیهم‌السلام) حرم مطهر رضوی به موضوع هندسه مقاومت و تعریف مؤلفه‌های عملیاتی آن در مواجهه با جنگ و صلح تحمیلی پرداخت.
رجبی با اشاره به فعالیت‌های علمی و پژوهشی انجام شده در حوزه مقاومت، بیان کرد: تاکنون یادداشت‌ها، مصاحبه‌ها و مقالات متعددی درباره مباحث مقاومت ارائه شده، اما امروز نیازمند طرح بحثی دقیق تحت عنوان «هندسه مقاومت» یا همان «مختصات شبکه مفاهیم مقاومت» هستیم.
مدیر پژوهشگاه فقه نظام با اشاره به دو رویکرد مطرح در فقه اسلامی تصریح کرد: یکی دیدگاه فقه تعایش (همزیستی) با ظالمین که بر زندگی مسالمت‌آمیز با جریان‌های ظلم تأکید دارد و دیگری فقه مقاومت که بر تقابل فعال با ظلم استوار است.
پژوهشگر فقه سیاسی افزود، برخی اندیشمندان بیشتر به تبیین ابعاد فقه تعایش پرداخته‌اند تا زمینه‌های مسالمت و آرامش در جامعه فراهم شود، اما در همین چارچوب، آموزه‌هایی نیز برای مفهوم مقاومت وجود دارد که نیازمند تحلیل دقیق در شبکه مفاهیم فقهی است.
رجبی اظهار داشت: فقه مقاومت صرفاً محدود به مقاومت سخت و نظامی نیست؛ بلکه مقاومت نرم و تاکتیکی نیز در آموزه‌های دینی جایگاه دارد.
وی با اشاره به دیدگاه شهید صدر و تجربه زندگانی صدر اسلام خاطرنشان کرد: در فضایی جنگی، روایاتی پیرامون تقیه و حفظ جان مطرح شده است.
مدیر پژوهشگاه فقه نظام بیان کرد: برخی روایات ناظر به عدم قیام در عصر امام صادق (ع)، نافی اصل مقاومت نیست بلکه نوعی تدبیر و تاکتیک است تا زمان اقتدار و بلوغ جریان مقاومت، حرکت جمعی به تعویق افتد.
استاد سطوح عالی حوزه علمیه قم با انتقاد از قرائت‌های نادرست از فقه مقاومت، یادآور شد: حتی جریانات منتقد سیاست‌ورزی فقیهان نیز تعامل با سلطنت و قدرت ظلم را برنمی‌تابد.
وی اضافه کرد: در فقه شیعه همواره نقدهایی به سازش با قدرت بوده و حتی آنهایی هم که تعامل را بر اساس تقویت اسلام توجیه می‌کردند، با مخالفت‌های جدی درون‌ماحصل مواجه می‌شدند.
این پژوهشگر حوزوی با اشاره به خطبه معروف امام حسین (ع) در منا و تاکید بر مذمت علمای عافیت‌طلب، تشریح کرد: راحت‌طلبی و پرهیز از هزینه دادن برای دین، مغایر با آموزه‌های اساسی اسلام است.
استخراج آموزه‌های مقاومت از قرآن و سیره نبوی
رجبی تأکید کرد: آموزه مقاومت نه‌فقط متعلق به عصر خاص، بلکه از صدر اسلام و حتی سوره انفال و ماجرای جنگ بدر در قرآن، قابل استخراج است. آیات قرآن نمونه بارزی از رویکرد مقاومت اسلامی در برابر قدرت نظامی و ترجیح دادن پیروزی با شوکت بر راحت‌طلبی است.
استاد حوزه علمیه قم با بیان اینکه دین اسلام همزمان که بر مقاومت مستمر در برابر ظلم تأکید دارد، گاه براساس شرایط تاریخی، سکوت استراتژیک و پرهیز از اقدام علنی را توصیه می‌کند، افزود: روایات اهل‌بیت (ع) در موضوع تقیه و عدم خیزش، نشان‌دهنده وجود تدبیر و اجتهاد موقعیتی در چارچوب فقه مقاومت است.
مدیر پژوهشگاه فقه نظام تصریح کرد: تحلیل روایات درباره اوضاع سیاسی عصر ائمه (ع) باید با توجه به بستر تاریخی و مقتضیات زمان انجام شود تا بتوان منطقی راهبردی برای امروز نیز استخراج کرد.
رجبی بر اهمیت اجتهاد پویا در حوزه مقاومت و ضرورت بازاندیشی در آموزه‌های دینی تأکید کرد: باید منظومه فکری اهل‌بیت (ع) و تلاش علمای معاصر را همواره در امتداد تبیین هندسه مقاومت و پاسخگویی به پرسش‌های روز جامعه لحاظ کرد.
وی با اشاره به کارکرد پنهان برخی حمایت‌ها از سوی ائمه اطهار (ع) در قیام‌های تاریخی نظیر قیام حسین بن علی و قیام زید بن علی تصریح کرد: حمایت اهل‌بیت از جنبش‌های عدالت‌خواهانه گاهی مخفیانه و گاه آشکارا صورت گرفته است.
استاد حوزه علمیه قم همچنین گفت: حتی بخش‌هایی از جریان‌های مقابل اهل‌بیت نیز در شبکه‌های مفهومی مقاومت جای بحث دارند و نیازمند تامل تاریخی هستند.
وی اظهار کرد: بحث مقاومت صرفاً به اقدامات آشکار محدود نیست، بلکه گاه در دل سکوت هم باید به جست‌وجوی مفاهیم و راهبردها پرداخت.
رجبی افزود: اگر شبکه مفاهیم مقاومت را با دقت تحلیل کنیم، متوجه خواهیم شد که حتی در اوج فشارهای تحمیلی و اقتصادی و دوران‌های پیچیده تاریخی، این حضور پنهان مقاومت، باعث ماندگاری و بالندگی جریان حق شده است.
خطای راهبردی دشمنان در تحلیل جامعه ایران و تاثیر تهدید خارجی بر همبستگی ملی
این استاد حوزه با اشاره به استراتژی دشمنان در طراحی فشار و تحریم علیه ملت ایران گفت: آنان همواره در گمان نقشه‌های براندازانه و فروپاشی اجتماعی بودند.
رجبی گفت: آنها به اشتباه تصور می‌کردند با تشدید فشارها و حتی ایجاد شهادت‌آفرینی‌های گسترده می‌توانند نظام جمهوری اسلامی را دچار تغییر بنیادین کنند، اما غافل از آنکه این اقدامات موجب تقویت همبستگی داخلی و تبدیل تهدیدات به فرصت‌های همگرایی شده است.
وی افزود: تجربه‌ها نشان داده اگر تهدید و آسیبی قرار بود به جمهوری اسلامی وارد شود، از درون بوده نه از بیرون؛ اما دشمنان با فشارهایشان وفاق ملی را افزایش داده و جامعه را برای سال‌ها بیمه کردند.
پژوهشگر فقه سیاسی و مدیر پژوهشگاه فقه نظام این مسئله را حتی در جلسات و مطالعات مراکز تصمیم‌ساز و اندیشکده‌های غربی مورد تاکید قرار داد و گفت: استراتژی‌پردازی این مراکز از تحلیل جامعه‌شناختی ملت ایران غافل است.
جایگاه ویژه فرهنگ مقاومت در هویت تاریخی و امروزی جامعه ایران
استاد حوزه علمیه با تاکید بر اهمیت مطالعه جامعه‌شناختی، جامعه ایران را جامعه‌ای مقاوم دانست و اظهار کرد: شبکه‌های مفهومی مقاومت ریشه در مبانی دینی و هویتی دارد.
وی افزود: چه در تاریخ ۲۰۰ ساله اخیر ایران و چه در ۸۰ سال اخیر مقابله با صهیونیسم و اسرائیل، همواره دو رویکرد اصلی میان مقاومت اسلامی و مقاومت غیراسلامی وجود داشته است.
رجبی با اشاره به اینکه اصول بنیادی شبکه مفاهیم مقاومت بر سه رکن اساسی ایمان، هجرت و جهاد استوار است گفت: این مفاهیم قرآنی و تاریخی به صورت همزمان بنیان فکری و عملی جامعه‌ای مقاوم را تشکیل می‌دهند و تداوم هرگونه مقاومت فردی، قبیله‌ای و اجتماعی وابسته به بسامد و عمق این سه محور است.
وی به تفصیل درباره این سه محور گفت: ایمان یعنی باور درونی فرد به حقیقت و حرکت در مسیر حق. هجرت به معنای پیوستن به جامعه حق است؛ هجرت مکانی، هجرت معنوی یا قلبی. یعنی فرد یا باید به زمین ولایت بپیوندد یا انتخاب کند جایگاهش کجاست و تکلیفش را مشخص کند.
این استاد حوزه تاکید کرد: هجرت به منزله جدا شدن از جبهه باطل، نفی ولایت دشمن و پیوند با ولایت حق است، چنانکه در آیات مختلف مرتبط با ولایت در قرآن مطرح شده و بیش از ۴۰ تا ۵۰ آیه نیز به این ابعاد اجتماعی اشاره دارد.
رجبی با یادآوری تمایز ولایت مثبت (ارتباط طولی با امام و امت) با ولایت منفی (قطع ارتباط با طاغوت و کفار)، این باور را ریشه‌ای در ساختار جامعه اسلامی دانست و گفت: این مراحل اگر با جدیت دنبال نشود، جنبش‌های فردی، قبیله‌ای یا موقت به نتیجه نمی‌رسد و پیروزی در کار نخواهد بود.
جهاد؛ مفهومی فراتر از میدان نبرد، از خانه تا سنگر دانش و اقتصاد
مدیر پژوهشگاه فقه نظام توضیح داد: جهاد صرفاً جهاد نظامی و نبرد فیزیکی نیست. جهاد یعنی هر تلاش و کوششی برای تثبیت و تقویت جبهه حق در برابر دشمن است؛ از خانم خانه‌داری که وظیفه تربیت نسل مقاوم را بر عهده دارد، تا کشاورزی که در جهاد خودکفایی سهیم است، بازاری که در تقویت بنیه اقتصادی جامعه خوش می‌درخشد، دانشمند و معلم، فعالان عرصه علم و تبلیغ و تا فرمانده و اهل میدان همه نقش دارند.
وی افزود: در جامعه مقاوم، حتی آمادگی عمومی و آماده‌باش برای مقابله با تهدید مستقیم، بخشی از جهاد تلقی می‌شود و رهبر معظم انقلاب همواره این معنای وسیع جهاد را برای میدان امروز تبیین کرده‌اند.
مدیر پژوهشگاه فقه نظام با تکیه بر نقش ملت مومن و مشارکت اجتماعی تصریح کرد: اساس مردم‌سالاری دینی بر ایمان صحیح به کتاب خدا، پیامبر و ولایت استوار است. این پشتوانه مردمی عامل اصلی بقای نظام اسلامی و شکست ناپذیری آن در مقاطع تهدیدآمیز بوده است.
رجبی تاکید کرد: قرآن همواره جامعه مومن را به آمادگی دعوت می‌کند؛ حتی اثبات کرده که خوف از سایه جنگ و نداشتن روحیه مقاومت، خطرناک‌تر و آسیب‌زاتر از خود جنگ است. آمادگی فعال، ایمان قوی و همبستگی کلید تبدیل تهدید به فرصت و بیمه شدن جامعه در برابر نقشه‌های دشمن است.
رجبی ساختار جامعه مقاوم در هندسه مقاومت اسلامی را متکی بر سه پایه ایمان، هجرت و جهاد دانست و افزود: این جامعه تنها با تبعیت عملی از فرمان خدا، رسول و امام تحقق می‌یابد. او تاکید کرد: اجتناب از طاغوت و پیوند با ولایت، جوهره تحول‌آفرین و گام اول هر امت سرافراز است، همانگونه که «لقد بعثنا فی کل امت رسولا» فلسفه استمرار پیامبران و راه مقاومت است.
نقش شبکه مفهومی و تحلیل رابطه علت و معلولی مفاهیم در فهم مقاومت
وی با اشاره به اهمیت کار روی بنیان‌های گفتمانی جامعه اسلامی تصریح کرد: این موضوع جای کار بسیاری دارد و حتی در بحث گفتمان‌سازی باید شبکه‌ای از مفاهیم را ترسیم کنیم تا بتوانیم رابطه علت و معلولی آنها را استخراج نماییم. برای نمونه، سازش و سستی هر دو از نوعی سلم منفعلانه ناشی می‌شوند، اما باید دید این سلم چه رابطه‌ای با صلح فعال و مفاهیم کلیدی دیگر دارد.
استاد سطوح حوزه علمیه قم ادامه داد: وقتی مفهوم کلیدی مقاومت را کشف کردیم، لازم است تمام زیرشاخه‌ها و شاخ‌وبرگ‌ها را استخراج کرده و در عرصه تبلیغ، پژوهش و رسانه روی همان مفهوم و شاخصه‌های اجرایی آن تمرکز کنیم؛ اگر بتوانیم مفاهیم بنیادینی نظیر «انتم الاعلام» یا فراتر از آن، باورمندی به کاربست فناوری‌های نوین برای نهادینه‌سازی این مفاهیم را در جامعه به جریان بیندازیم، حکمرانی به معنای واقعی رقم خواهد خورد.
وی با اشاره به نقش فناوری در حکمرانی، خاطرنشان کرد: برای مثال ترویج مفهوم ولایت در جامعه از طریق هیئات عزاداری، راهپیمایی غدیر یا سینما و هنر، نمونه‌هایی از فناوری‌های موثر برای تحکیم پیوند اجتماعی و قلبی مردم با اهل‌بیت (ع) هستند. این فناوری‌ها به‌واقع روش‌های کارآمد شکل‌دهی سبک زندگی و تقویت ولایت ارضی و اجتماعی در جامعه به شمار می‌آیند که باید بیشتر مورد بهره‌گیری قرار گیرند.
استکبارستیزی و ویژگی‌های طاغوت در قرآن؛ مبنای فقه مقاومت
رجبی با اشاره به پررنگی مضمون استکبارستیزی در قرآن کریم گفت: در قرآن، استکبار صرفاً به معنای یک رفتار نیست، بلکه یک منطق سلطه حاکم است. طاغوت کسی است که به خود حق می‌دهد همچون فرعون، خواسته‌هایش را به کل جامعه و بلکه جهان تحمیل کند و برای دیگران جز تبعیت، راهی باقی نگذارد؛ همانند امروزی که برخی سران کشورها خود را صاحب مشروعیت بین‌الملل می‌پندارند و برای ایران، روسیه و دیگر کشورها، تکلیف و مسیر تعیین می‌کنند.
وی افزود: قرآن با توصیف دقیق ویژگی‌های استکبار و طاغوت، علاوه بر دعوت به ایستادگی، مؤلفه‌ها و مختصات فکری و رفتاری نظام سلطه را تشریح نموده است. این آموزه‌ها، پایه اصلی شکل‌گیری فقه مقاومت است.
محوریت شهادت‌طلبی و مرزبندی با رویکردهای مقاومت غیردینی
استاد پژوهشگاه فقه نظام با بیان این که نگاه جامعه اسلامی به شهادت از مبانی مقاومت جدا نیست، اظهار داشت: در اندیشه اسلامی، مقاومت به معنای نپذیرفتن جنگ و صلح تحمیلی، جست‌وجوی عزت معنوی و شهادت‌طلبی است. معامله با خداوند و نجات از ذلت، در متن جهاد و مقاومت قرار دارند و نباید اجازه داد مفهوم مقاومت و شهادت به الگوهای دنیامحور و غیردینی فروکاهیده شود.
وی با اشاره به مرزبندی با رویکردهای غربی و سوسیالیستی یادآور شد: مفاهیم بنیادینی نظیر شهادت، جهاد، مرگ سرخ، عدالت‌طلبی و جامعه بی‌طبقه، هرچند در مکاتب غربی هم دیده می‌شود، اما در نظام فکری اسلام، مولفه‌های ویژه‌ای وجود دارد که ویژگی‌های خاصی به مقاومت اسلامی می‌بخشد. لازم است روی این مؤلفه‌های مکتبی بیش از پیش متمرکز شویم.
مدیر پژوهشگاه فقه نظام با اشاره به رویکرد برخی فقها مبنی بر استثنا بودن عاشورا خاطرنشان کرد: برخی اندیشمندان عاشورا را رویدادی استثنایی تلقی کرده و آن را از استناد به فقه مقاومت کنار گذاشته‌اند، اما بررسی‌های فقهی نشان می‌دهد احکام جهاد و مقاومت، حتی درباره جواز ماندن در میدان با علم به شهادت یا وجوب عقب‌نشینی در شرایط خاص، باید با توجه به سیره حسینی و تحلیل کامل واقعه عاشورا بازتعریف شود.
رجبی گفت: تاکید اهل بیت بر بزرگداشت عاشورا و توصیه به زیارت و زنده نگه‌داشتن این مکتب، خود نشانگر جایگاه راهبردی قیام حسینی در بالندگی هویت مقاومت دینی است.
تفاوت صلح امام حسن (ع) و رویه اهل بیت با صلح منفعلانه و پذیرش ذلت
استاد سطوح عالی حوزه علمیه قم در تشریح سیره صلح امام حسن (ع) با معاویه تصریح کرد: صلح امام، هیچ‌گاه همراه با ذلت نبود. شروط امام برای معاویه ضامن عزت و استقلال بود؛ گرچه معاویه در عمل با پایمال کردن آن شروط، اعتبار خود را نزد همگان از دست داد. این الگویی است که در همه تعاملات اهل‌بیت با خلفای زمان مشهود است و هیچ یک از ایشان، هرگز تن به بیعت و صلح ذلیلانه ندادند.
رجبی با هشدار نسبت به عرفی‌سازی و سکولاریزاسیون در نقل مفاهیم مقاومت یادآور شد: باید مراقب بود که آموزه‌های ارزشمند عاشورا و مفاهیم مقاومت تبدیل به شعارهای اجتماعی یا ملی‌گرای صرف نشوند، چراکه محتوای مکتب اهل بیت فراتر از مرزهای ناسیونالیستی است. اسلام واقعیت‌های قومی و قبیله‌ای را در ساختار دولت دینی به رسمیت شناخت، اما اصل حاکمیت را مبتنی بر ولاء و هدایت وحیانی قرار داد.
وی تاکید کرد: شبکه مفهومی مقاومت نیازمند بازتعریف، تکمیل و راه‌اندازی گفتمان‌های نوین، فناوری‌محور و رسانه‌ای است تا مؤلفه‌های ویژه اسلامی در سطح اجتماعی و فرهنگی جامعه امروزی نهادینه و فرهنگ مقاومت به صورت باورمند و عمیق در نسل جوان رسوخ پیدا کند.
این پژوهشگر فقه سیاسی، ایجاد یک ساختار علمی-مفهومی برای مقاومت را لازمه راهبری فکری جامعه دانست و تصریح کرد: باید شبکه‌ای از مفاهیم مقاومت شامل صلح، سلم، سازش، سستی و صبر با شناسایی ابعاد علت و معلولی آنها طراحی شود تا امکان تحلیل دقیق مناسبات و مؤلفه‌های این میدان به‌وجود آید.
وی با اشاره به ضعف‌های فعلی نظام مفهومی مقاومت افزود: حوزه‌های علمی باید با تشکیل حلقه‌های تخصصی و اجتهادی، نسبت نظام‌مند میان مفاهیم و نقش آنها در فرهنگ‌سازی و حکمرانی جبهه مقاومت را واکاوی و راهکارهای دستیابی به فهم عمیق‌تر را ارائه کنند.
کاربرد فناوری نوین در ارتقاء حکمرانی و گفتمان‌سازی اسلامی
رجبی با اشاره به نقش ابزارهای نوین در فرهنگ‌سازی مفاهیم دینی گفت: بهره‌گیری هوشمندانه از فناوری‌های ارتباطی، هنرهای رسانه‌ای و تجارب هیئات عزاداری و آیین‌های دینی مانند راهپیمایی غدیر، بستر مؤثری برای نهادینه‌سازی ولایت، تقویت هویت ایمانی و تحقق مردم‌سالاری دینی به وجود آورده است.
وی افزود: جهت تحقق تحول واقعی باید ضمن باور به کاربست فناوری‌های نوین در ترویج مفاهیم کلیدی نظیر ولایت و مقاومت، بستری برای سبک زندگی اهل بیتی و تحکیم بنیان‌های اجتماعی و ارزشی جامعه فراهم شود.
استکبارستیزی قرآنی؛ زیربنای فقه مقاومت
مدیر پژوهشگاه فقه نظام، روح حاکم بر تعلیمات قرآنی مقابله با سلطه و استکبار است، در ادامه به منطق قرآنی طاغوت اشاره کرد گفت: طاغوت صرفاً یک رفتار سیاسی نیست، بلکه یک الگوی نظام‌مند سلطه‌گری و خودحق‌پنداری است که امروز نیز مصادیق آشکاری میان رهبران سلطه‌گر جهان دارد؛ قرآن با توصیف دقیق خصایص نظام سلطه، مبنای فکری تمدن مقاومت را تبیین نموده است.
رجبی، آموزه اسلام درباره شهادت و جهاد را مهم‌ترین نقطه تمایز مقاومت اسلامی با مکاتب غیردینی و غربی خواند و ادامه داد: مقاومت در اندیشه دینی به معنای نپذیرفتن جنگ یا صلح تحمیلی، جست‌وجوی عزت اخلاقی و تسلیم نشدن در برابر ذلت است و معامله با خداوند و رهایی از ذلت روح قوام‌بخش این مکتب است.
وی با نقد نگاه استثناسازانه به قیام عاشورا بیان کرد: قیام حسینی به‌عنوان نقطه اوج هویت‌بخشی مکتب مقاومت، باید در احکام و نظریه‌پردازی فقه جهاد و مقاومت محور بازتعریف قرار گیرد. عظمت عاشورا و تأکید اهل‌بیت (ع) بر زنده نگه‌داشتن این مکتب، پیامی راهبردی برای هویت دینی شیعیان دارد.
مرزگذاری دقیق میان صلح عزتمند و صلح منفعلانه؛ الگوی امام حسن (ع)
وی با اشاره به صلح عزتمندانه امام حسن (ع) با معاویه اظهار کرد: صلحی که عزت و آرمان جامعه اسلامی را پاس می‌دارد و بر شرایط مشخص شکل می‌گیرد، نقطه مقابل پذیرش صلح تحمیلی و ذلت‌آور است؛ این منطق، در رفتار مبارزاتی سایر ائمه معصومین (ع) نیز تکرار شده است.
استاد سطوح عالی قم، با هشدار نسبت به عرفی‌سازی و سکولاریزه شدن مفاهیم اصیل عاشورا و جهاد اسلامی گفت: نباید اجازه داد مقاومت اسلامی از محتوای الهی و مکتبی تهی شده و به ابزاری صرفاً برای شور و شعار اجتماعی یا ملی‌گرایانه تقلیل یابد.
وی با اشاره به نیاز به راه‌اندازی عرصه‌های مطالعاتی جدید، فناوری‌محور و رسانه‌ای خاطرنشان کرد: جامعه علمی حوزه باید با بازتعریف و تکمیل شبکه مفهومی مقاومت و گفتمان‌های نوین عرضه شده، مؤلفه‌های منحصر به‌فرد اسلامی را در سطح فرهنگی و اجتماعی عمیقاً نهادینه و نسل جوان را به باورمندی فعال برساند.
رجبی با تأکید بر جایگزینی ساختار هویتی مبتنی بر ایمان به‌جای قومیت یا جغرافیا اظهار داشت: همانگونه که مدل دولت-ملت بر هویت لیبرال دموکراتیک در اتحادیه اروپا استوار شده، ساختار هویتی جامعه اسلامی باید حول محور ایمان و باورمندی به امامت و مبانی قرآنی شکل گیرد.
این پژوهشگر باسابقه حوزه با اشاره به آیه ۲۰۰ سوره آل‌عمران، سه اصل صبر فردی، مصابره و مراقبت جمعی بر صبر را پایه مردم‌سالاری دینی و حکمرانی مقاومتی دانست و خاطرنشان کرد: قرآن رمز موفقیت تاریخی امت اسلامی را در اتحاد استقامتی جامعه و تلاش جمعی پایدار می‌داند.
صلابت، عزت‌طلبی و دشمن‌شناسی؛ مؤلفه‌های اساسی فرهنگ مقاومت
وی اذعان داشت: عزت حقیقی و امتناع از زندگی با ذلت، همین نقطه تمرکز تربیت جامعه اسلامی است؛ همان نکته‌ای که حضرت امیر (ع) و سیدالشهدا (ع) با اقدام عملی خود به اوج رساندند.
مدیر پژوهشگاه فقه نظام همچنین بر محوریت دشمن‌شناسی، تحلیل علل ضعف یا استحکام جبهه حق، و تربیت بنیان مرصوص اجتماعی تأکید کرد.
وی تقویت روحیه خودباوری را یکی از اصلی‌ترین مولفه‌های پیشرفت مقاومت در عصر معاصر دانست وگفت: نمونه برجسته آن را در جنبش فلسطین پس از انقلاب اسلامی، شکل‌گیری جهاد اسلامی و پادکست‌های چون «قوم نافرمان» بیان کرد ثمره آن دستیابی به فناوری‌های پیشرفته دفاعی و الگوپذیری منطقه‌ای است.
رجبی بر ضرورت ترویج دائمی اصولی چون توکل عمومی، اتکاء به وعده الهی، و تلاش حداکثری انسانی در عرصه رسانه، فرهنگ و حکومت‌داری تأکید نمود و ادامه داد: گفتمان قرآنی با نفی ظلم و پذیرش عزت، تعادل امت‌ساز اسلامی را تضمین می‌کند و راه نفوذ سلطه‌گران را مسدود می‌سازد.
وی با بیان اینکه پس از هر عقب‌نشینی و سازش، ممکن است سستی در جبهه مقاومت ایجاد شود، تصریح کرد: عامل اصلی عقب‌نشینی و دعوت به صلح‌های غیرعزتمند، در بسیاری موارد «ترس» است؛ البته در نقطه مقابل این موضوع، تقیه به‌عنوان یکی از عناصر مهم نظریه مقاومت باید مورد تحلیل قرار گیرد.
رجبی اضافه کرد: تقیه نه فقط یک شیوه انفعالی، بلکه یک سپر عقلانی و ابزار محاسبه‌گری و تدبیر در دل شبکه مقاومت است که در روایات نیز تأکید فراوانی بر آن شده است و باید جایگاه آن را ذیل مفهوم مقاومت مورد واکاوی قرار داد.
ضرورت تمایز تحلیلی تقیه در دل شبکه مفهومی مقاومت
استاد حوزه علمیه قم با اشاره به نحوه تفسیر جایگاه تقیه خاطرنشان کرد: اگر تقیه را زیرمجموعه سازش تحلیل کنیم، یک معنای کاملاً متفاوت پیدا می‌کند، اما اگر آن را در دل شبکه مقاومت بررسی نماییم، به یک ابزار تاکتیکی پیشرفته در مدیریت میدانی نبرد تبدیل می‌شود.
مدیر پژوهشگاه فقه نظام یادآورشد: در ادبیات روایی، عبارات متعددی بر «تقیه دژ محکمی وسط میدان جنگ» تأکید دارند؛ به گونه‌ای که مؤمن در حکومت حق مجاز به جهاد مسلحانه است، اما در حکومت باطل، جهادش “تقیه محور” می‌شود. اصل تقیه در واقع از ستون‌های بنیادین و راهبردی شبکه مقاومت در فقه شیعه است.
به گفته رجبی، اصل اساسی “دعوت‌الی‌الله” بنیان حرکتی مقاومت است؛ به این معنا که حرکت مقاومت نه برای سلطه‌گری و سیطره بر دیگران، بلکه برای هدایت و دعوت همه انسان‌ها به سوی ارزش‌های الهی و آزادی و نصرت مظلوم است. وی با اشاره به تاکیدات صریح قرآن، افزود: آموزه‌های قرآنی همواره بر نصرت مستضعفان و حمایت عملی از مظلومان فارغ از قومیت و مذهب تأکید دارند؛ این اصل به‌ویژه در آیات مربوط به “فی سبیل الله” و دفاع از ناتوانان به چشم می‌خورد و اختصاصی به مسلمانان ندارد.
انتقاد از رویکردهای غیردینی منفعت‌محور در عرصه بین‌الملل
رجبی با واکاوی برخی تحلیل‌های رایج اجتماعی و دختران ایرانی اظهار داشت: امروزه موجی تحت تاثیر فرهنگ و محصولات فرهنگی کره‌جنوبی در میان نسل جدید دیده می‌شود؛ در حالی‌که کره جنوبی عملاً زیرفشار آمریکا از یاری‌رسانی به ملت ایران خودداری می‌کند و فقط به خاطر منافع کشورش، چشم بر ظلم به جوامع مظلومان حتی کشورهای همسایه می‌بندد. این مثال نشان می‌دهد که برخی کشورها صرفاً مأمور خود هستند و با سکوت خود عملاً به افزایش ظلم در نظام سلطه جهانی کمک می‌کنند.
استاد سطوح عالی حوزه قم با شرح آموزه‌های قرآنی، بر اصل «نفی تولی و ارتباط قلبی با دشمنان» و همچنین بر اصل «همزیستی مسالمت‌آمیز ادیان و مذاهب بر مبنای عدالت» تأکید کرد: قرآن کریم همگان را به «کلمه‌سواء» و توجه بر اشتراکات دعوت می‌کند تا زندگی بدون سلطه‌گری و مبتنی بر عدالت را رقم بزند؛ هدف بنیادین اسلام، هدایت آزاد و کرامت محور جامعه، نه توسعه قلمرو قدرت سیاسی است.
ضرورت حفظ پیوند ارزشی و واکاوی ریشه‌های هویت مقاوم ملت ایران
رجبی در ادامه بیان داشت: مولفه‌های ارزشی و تاریخی ملت ایران، به ویژه در پیوند با آموزه‌های اسلامی، نقش تعیین‌کننده‌ای در تقویت استکبارستیزی ملّت ایفا نموده است.
وی افزود: روح سلحشوری و مقاومت در ملت ایران بیش از آنکه ریشه در نژاد یا غرور ملی داشته باشد، از عمق پیوند با اسلام نشأت می‌گیرد و اگر آموزه‌های مقاومت و عزت اسلامی نبود، این ضریب استقامت قطعاً کاهش می‌یافت.
مدیر پژوهشگاه فقه نظام با مقایسه میدانی تجربه مقاومت اسلامی با الگوهای پیشین مبارزات ضد صهیونیستی گفت: مقاومت در دنیای مدرن پیش از انقلاب عمدتاً به نتیجه مطلوب نمی‌رسید، اما با ورود اصول شبکه‌ای مقاومت اسلامی و تکیه بر مفاهیم محکم الهی، این نظریه کارآمدی عملی خود را در متن میدانی اثبات کرد.
وی تصریح کرد: برای تحلیل جامعه ایران نیازمند این شبکه مفهومی هستیم و نمی‌توانیم تنها با پارامترهای ملی یا سرزمینی، واقعیت پیروزی و ایستادگی ملت را توضیح دهیم.
تحلیل قرآنی یاری مستضعفان؛ رکن مردمی مقاومت
مدیر پژوهشگاه فقه نظام با تاکید دوباره بر ابعاد قرآن‌محور مقاومت یادآور شد: اصولاً شاخص «یاری مظلومان و مستضعفان»، در قرآن خطاب به همه بشریت مطرح شده است و التزام به این اصل، مرز تمایز جدی نظام اسلامی با نظم بین‌الملل سکولار و منفعت‌محور امروز جهان است.
رجبی در پایان مقاومت اسلامی را مبتنی بر ایمان، عقلانیت، عدالت، تدبیر و عزت دانست و تأکید کرد: بنای جامعه مقاوم با ابزار اندیشه و عمل متقِی، تضمین شده است و حفظ هویت، استقلال و عزت ملی صرفاً تحت لوای ارزش‌های الهی و روح قرآنی امکان‌پذیر می‌باشد. تحلیل دقیق جامعه و حکمرانی کشور بدون این شبکه مفهومی، ابتر و ناقص خواهد بود. / حوزه
