وابستگی‌های بیرونی، مدرک‌گرایی و حفظ محوری، سه آسیب نظام آموزشی حوزه

واسعی وابستگی‌های بیرونی حوزه،‌ مدرک گرایی رو به گسترش، حفظ محوری و رتبه بندی‌های صوری را از جمله اشکالات نظام آموزشی فعلی حوزه دانست.

به گزارش شبکه اجتهاد، دکتر سید علیرضا واسعی رییس سابق پژوهشکده اسلام تمدنی در گفت‌وگویی،‌ با اشاره به ایام ابتدایی سال تحصیلی جدید حوزه‌های علمیه به بیان نکاتی در باب نظام آموزشی حوزه پرداخت و اظهار داشت: نظام آموزشی حوزه که حاصل تجربه بومی شریعت مدارانه و تعهد محور بود، چند ویژگی مهم داشت که سوگمندانه امروز تا حد بالایی در حال تغییر بنیادی است و ضرورت دارد متصدیان امر به آن بیاندیشند.

دانشیار پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی افزود: اول آن که بر اساس اختیار آزادانه طلبه استواری داشت؛ چه در انتخاب استاد، چه در برنامه زمانی و چه در انتخاب محل و هم دوره ای‌ها، این ویژگی به استاد و طلبه فرصت گفت‌وگو و تعامل علمی تر و انسانی تر‌ می‌داد،‌ البته این خصوصیت بدون آفت نبود چون افراد نا آشنا یا با دغدغه کم تر ‌چه بسا دچار وقت کشی‌های بی ثمر‌ می‌شدند، ‌ولی در مجموع امتیاز درخوری بود و علم ورزی را به مثابه زندگی نشان‌ می‌داد.

واسعی با بیان این که نظام آموزشی حوزه قدیم بر فهم و دانایی استواری داشت نه حفظ و آگاهی، تصریح کرد: این وجه امتیازی در تعلیم و تعلم به شمار‌ می‌آید چراکه فهم و دانایی امری ماندگار و شخصیت ساز است، ‌در حالی که حفظ و آگاهی صرفا زمینه رسیدن به امور ظاهری مثل مدرک یا مقام را فراهم‌ می‌کند.

وی اضافه کرد: متن محوری، مباحثه گری و گفت‌وگوهای آزاد، کلنجار رفتن با مباحث از زمینه‌های رسیدن به دانایی و فهم اند، در حالی که برای حفظ، خلوت و مرور و تکرار صوری کفایت‌ می‌کند. متاسفانه امروزه این امتیاز نیز به شدت کمرنگ، بلکه بی رنگ شده است و حوزویان هم چون دیگر آموزندگان دغدغه مدرک و رتبه یافته اند که قطعا آسیب غیر قابل جبرانی خواهد بود.

عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی سومین ویژگی نظام آموزشی حوزه قدیم را استقلال آن از نظارت برون حوزوی و مدیریت حاکمان یا سیاست مداران دانست و تأکید کرد: حوزویان با مدیریت بالاترین مقام علمی که البته از نظر دینی نیز از جایگاه برتر بهره داشت، تمشیت‌ می‌شد و این امر موجب‌ می‌شد برنامه ریزی‌های آموزشی معطوف به درک و دریافت ضرورت‌های دینی،‌ یعنی همان چیزهایی باشد که از نهاد حوزه انتظار‌ می‌رود.

وی افزود: این مطلب در حالی است که اکنون با نظارت بیرونی و القای مدیریت غیرحوزوی، به ویژه با غلبه وجه ناپایدار و متزلزل سیاسی پیش‌ می‌رود، البته پوشیده نیست که حوزه باید به نیازهای روزآمد یا به تعبیر حوزوی، مسایل مستحدثه بپردازد و ناظر به پرسش‌های نوپدید بکوشد، اما نباید از مسیر تخصصی و متوقع خود خارج شود.

وی با بیان این که چهارمین ویژگی حوزه ارتباط تنگاتنگ میان آموزش و عواطف انسانی و به بیان دیگر ابتنای آموزش بر پایه‌های انسانی بود، خاطرنشان کرد: در نظام آموزشی نوین،‌ روابط معلم و دانش آموز و نیز فضای آموزشی،‌ ماشینی و مکانیکی است، در حالی که حوزه از آن مبرا بود.

رییس سابق پژوهشکده اسلام تمدنی عنوان کرد: در گذشته استاد همچون پدری مهربان و نگران فرزند به تعلیم‌ می‌پرداخت، درد و نیاز طلبه را جدای از درد خود‌ نمی‌دانست، همین امر موجب‌ می‌شد تا فضای انسانی عمیق تر شده و بالتبع علاقه به تحصیل افزون ترشود.

وی تأکید کرد: این ویژگی‌ها نه آسان به دست آمده، نه کم ارزش بود، اما هم اکنون آن چه پیش آمده، مایه نگرانی است؛ وابستگی‌های بیرونی حوزه،‌ مدرک گرایی رو به گسترش، نظارت مستمر و محدود کننده غیر لازم و بازدارنده، رتبه بندی‌های صوری، مرزهای زمانی، سنی و مدرک پایه، و از همه مهمتر حاکمیت رفتار ماشینی و خشک برروابط استاد و شاگرد موجب شده تا بروندادهای حوزه هم چون فارغ التحصیلان دیگر مراکز آموزشی با درجه بندی‌های صوری شناسایی شوند، نه دانش دینی یا ویژگی‌های متعالی اخلاقی.

بنابر گزارش رسا، واسعی در پایان با بیان این که آن چه به عنوان نظام حوزوی آزموده شمرده‌ می‌شد، بی اشکال نیست و بایسته نقد جدی است، خاطرنشان ساخت: به ویژه متون پیچیده،‌ ناآشنایی دسته ای از اساتید به روش‌های تعلیم و برقراری ارتباط و بی نظمی‌های احتمالی، اما در عین حال بر نظام آموزشی دانشگاهی و فرهنگی برتری مشهودی داشت، به همین دلیل آن چه از حوزه بیرون‌ می‌آمد بیش از آن که به منافع و درآمد بیندیشد، ‌به اصلاح جامعه و سامان دهی آن فکر‌ می‌کرد، امید آن که از تجربه زیسته درس بیاموزیم و حوزه را از درافتادن در بی راهه‌های غیرمفید نجات دهیم.