شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
حجت‌الاسلام والمسلمین رستم‌نژاد گفت: طرح اصلاح «برنامه آموزشی و درسی سطوح عالی حوزه‌های علمیه»، تاکنون ده‌ها و صدها جلسه کارشناسی را در چارچوب رهنمودهای مراجع عظام تقلید و رهبر معظم انقلاب و استفاده از آراء و نظرات کارشناسان، اساتید و فضلا، به خود اختصاص داده است.
به گزارش شبکه اجتهاد، حجت‌الاسلام والمسلمین مهدی رستم نژاد، درباره طرح اصلاح «برنامه آموزشی و درسی سطوح عالی حوزه‌های علمیه»، اشاره کرد و گفت: این طرح از سال ۹۴ با نگاه اصلاحی و رفع مشکلات آموزشی و با ابتناء بر حفظ اصالت‌های حوزه و تحفظ بر سنت‌های اصیل آن، مورد عنایت خاص اعضای محترم شورای عالی و مدیریت حوزه‌های علمیه قرار گرفت و از آن تاریخ تاکنون ده‌ها و صدها جلسه کارشناسی را در چارچوب رهنمودهای مراجع عظام تقلید و رهبر معظم انقلاب و استفاده از آراء و نظرات کارشناسان، اساتید و فضلاء، به خود اختصاص داده است.
وی افزود: در این طرح محورهایی از جمله مقاطع آموزشی و طول سنوات تحصیلی هر مقطع؛ تقویم تحصیلی و ساعات درسی در هر روز؛ عناوین درسی و محدوده‌های درسی هر منبع؛ منابع جدید و بدیل برای منابع موجود، مورد اهتمام قرار گرفت و متناسب با هر محور، وضعیت موجود به صورت دقیق بررسی و ارزیابی شده است و سپس با حفظ اصول و ملاکات کلی تعیین شده از سوی شورای عالی، پیشنهاداتی ارائه شد.
معاون آموزش حوزه‌های علمیه ادامه داد: در این طرح تعداد زیادی از اساتید و مدیران در قالب کارگروه‌ها و کمیته‌های تخصصی مشغول به فعالیت بودند و در نهایت در یک بسته تفصیلی، اصلاحیه «برنامه آموزشی و درسی سطوح عالی حوزه‌های علمیه» به شورای عالی پیشنهاد شد. البته در ادامه همین مسیر، طرحی جامع با عنوان «نظام جامع آموزشی حوزه‌های علمیه» در حال تدوین و نگارش است که متعاقباً در این خصوص اطلاع رسانی خواهد شد. این اصلاحیه نیز خودش بخش مهمی از آن طرح کلان است.
وی بیان داشت: بر همین اساس شورای عالی حوزه‌های علمیه نیز در طی چندین جلسه، این طرح را بررسی و در قالب مصوباتی، جهت اجرا به مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه ابلاغ نموده است؛ در ادامه ابتداء به مشکلات برنامه موجود اشاره شده، سپس به بخشهایی از ویژگی‌ها، اهداف و امتیازات و اصول حاکمی که در این طرح مدنظر بوده است، اشاره می‌شود.
رستم نژاد به برخی مشکلات برنامه موجود اشاره کرد و گفت: ناهمگونی و تفاوت در برنامه درسی سطوح عالی در قم و شهرستانها وجود داشت. برای مثال ارائه درس اصول فقه سطح دو با منبع واحد (کتاب رسائل) در قم در ۱۰ عنوان و ارائه همین درس با همین منبع در شهرستانها در ۶عنوان از جمله این‌هاست. درس اصول فقه سطح سه با منبع واحد (کتاب کفایه الاصول) در قم در ۸ عنوان درسی و همین درس با همین منبع در شهرستانها در ۶ عنوان ارائه می‌شود و درس فقه سطح دو و سه با منبع واحد (کتاب مکاسب) در قم در ۱۴ عنوان درسی و همین درس با همین منبع در شهرستانها در ۱۲ عنوان ارائه می‌شود. اینها بخشی از این ناهماهنگی و تفاوت‌ها است.
وی به ناهمگونی و تفاوت ایام تحصیلی در قم و شهرستانها اشاره کرد و افزود: سال تحصیلی در قم حدوداً ۱۲۰ روز درسی، با تقریبا روزی ۵ ساعت درس، برنامه ریزی می‌شود؛ در حالیکه سال تحصیلی در شهرستانها غالبا بیش از ۱۶۰ روز درسی با روزی ۴ ساعت درس، برنامه ریزی می‌شود.
این مسئول حوزوی ادامه داد: یکی از مهمترین نتایج ساختار و برنامه درسی فعلی، نخواندن قسمت‌های مهمی از منابع درسی بود. هم به لحاظ زمانی این کار ممکن نبود و هم تعداد زیاد دروس باعث شده بود، کیفیت ارائه دروس هم به شکل محسوسی پایین باشد.
معاون آموزش حوزه‌های علمیه نامتوازن بودن سنوات تحصیلی سطوح عالی در کل کشور را مورد توجه قرار داد و بیان کرد: سنوات تحصیلی در سطوح عالی در کل کشور تا یکی دو سال پیش، بدین صورت بود که سطح دو در ۳ سال ، در پایه‌های ۷ الی ۹ و سطح سه تنها در یک سال (پایه دهم) برنامه ریزی شده بود. البته این مسئله در قالب مصوبه ۱۴۵۳ شورای عالی، مرتفع گردید و مقرر شده است که سطح دو در دو سال (پایه‌های ۷ و ۸) و سطح سه نیز در دو سال (پایه‌های ۹ و ۱۰) طراحی و اجرا شود و بیش از یک سال است که این مصوبه اجرایی شده است.
وی به حاشیه درآمدن دروس غیرفقهی و اصولی اشاره کرد و گفت: به دلیل پر شدن تمام ساعات آموزشی روزانه با دروس فقه و أصول (روزی حدوداً ۵-۴ ساعت) دیگر جائی برای ارائه سایر دروس، مانند: علوم عقلی، کلام، تفسیر و … نیست و غالباً طلاب به همین جهت، از شرکت در سایر دروس خودداری می‌کنند. با اینکه این دروس ، از مهمترین دروس است که طلاب در این زمان بخصوص، به عنوان پشتوانه‌های علمی بدان نیاز داشته و دارند.
رستم نژاد اظهار داشت: مشکل دیگر آنکه طلاب سایر رشته‌ها، علاوه بر دروس تخصصی خودشان، ملزم هستند مانند عموم طلاب، همه دروس حوزوی عمومی را نیز بگذرانند، ایشان عملاً بارهای مضاعفی را به دوش می‌کشند و در نتیجه نه در دروس عمومی و نه در دروس تخصصی به آن سطحی از موفقیت که توقع می‌رفت معمولا نائل نمی‌شوند.
وی تحفظ بر دوره ده ساله تحصیل و مقاطع آن؛ اهتمام ویژه نسبت به تأمین حدنصاب علمیت حوزه به ویژه در عرصه‌های فقه و اصول؛ توجه به تنوع رویکردها، گرایش‌ها، نیازها، توانائی‌ها و استعدادهای تحصیلی و آموزشی در دروس فقهی و اصولی و سایر رشته‌ها؛ ایجاد فرصت برای بازگشت به سنت‌های اصیل آموزشی حوزه با متناسب سازی ساعات اختصاص یافته در هر روز، جهت عمیق خوانی، پیش مطالعه، مطالعه، مباحثه و تقریر نویسی؛ حفظ داشته‌های اصیل سنّتی همراه با ایجاد پیوند آن با متون جدید آموزشی؛ ایجاد بستر مناسب برای آشنایی طلاب با آراء متأخر از مرحوم شیخ (ره) و مرحوم آخوند (ره) در اصول؛ قابلیت ارتقاء و تکمیل طرح را از دیگر مزایا، ویژگی‌ها و ملاحظات و نتائج مورد انتظار طرح دانست و یادآور شد: این طرح مطابق مصوبه شورای عالی پس از یک دوره اجرا در حوزه‌های کشور ، باز خوردگیری شده، نقاط قابل ترمیم و تکمیل آن نیز ، جهت تصمیم گیری نهایی به شورای عالی تقدیم می‌گردد.
رستم نژاد برنامه جدید سطوح عالی را نیز به صورت تفصیلی تشریح کرد:
طلاب به دو گروه کلی «طلاب شاغل در رشته‌های فقهی و اصولی» که شامل طلاب آزاد قم، طلاب مراکز فقهی و مدارس عالی حوزوی خواهند بود و گروه دوم «طلاب شاغل به تحصیل در رشته‌های غیرفقهی» هستند که مشخصاً طلاب رشته‌های تخصصی مانند تفسیر و کلام و حقوق و تبلیغ و … خواهند بود.
برای گروه طلاب رشته‌های فقهی در سطح دو، مجموعاً ۶ درس فقه و ۶ درس اصول دیده شده است و از این حیث تغییری در برنامه درسی ایجاد نشده است. کتاب مکاسب شیخ انصاری برای دروس فقه آنها در نظر گرفته شده است و برای دروس اصول نیز علاوه بر کتاب رسائل مرحوم شیخ اعظم رحمه الله علیه، کتاب الفائق نیز ارائه خواهد شد که چگونگی چینش دروس در جداول درسی آن آمده است. البته بخشهایی از کتاب‌های رسائل و الفائق بدیل خواهند بود.
برای همین گروه از طلاب در سطح سه نیز مجموعاً ۶ درس فقه و ۶ درس اصول دیده شده است باز هم تغییری در تعداد دروس داده نشده است. البته در این مقطع علاوه بر کتاب مکاسب شیخ انصاری برای دروس فقه، کتاب‌های دیگری مانند «الشخص الاعتباری» که توسط دفتر فقه معاصر حوزه تدوین شده است، «اساس الحکومه» و «ولایه الامر» آیت‌الله سید کاظم حائری و «بحوث فقهیه» مرحوم آیت‌الله شیخ حسین حلّی رحمه الله آنها در نظر گرفته شده است این کتاب‌ها نیز به صورت بدیل خواهند بود.
در دروس اصول فقه این مقطع نیز علاوه بر کتاب «کفایه الاصول»، حلقه ثالثه از مجموعه «دروس فی علم الأصول» شهید صدر رحمه الله علیه به عنوان بدیل ارائه می‌شود.
گروه دوم طلاب، یعنی طلاب رشته‌های غیرفقهی در سطح دو، مجموعاً ۴ درس فقه و ۴ درس اصول دیده شده است. کتاب مکاسب شیخ انصاری برای دروس فقه آنها در نظر گرفته شده است و برای دروس اصول نیز علاوه بر کتاب رسائل مرحوم شیخ اعظم رحمه الله علیه، کتاب الفائق نیز ارائه خواهد شد که عرض بخش‌های از آنها بدیل هم می‌باشند. چگونگی چینش دروس در جداول درسی آن آمده است.
برای همین گروه از طلاب در سطح سه نیز مجموعاً ۴ درس فقه و ۵ درس اصول دیده شده است. البته در این مقطع علاوه بر کتاب مکاسب شیخ انصاری برای دروس فقه، کتاب‌های دیگری مانند «الشخص الاعتباری» که توسط دفتر فقه معاصر حوزه تدوین شده است، «اساس الحکومه» و «ولایه الامر» آیت‌الله سید کاظم حائری و «بحوث فقهیه» مرحوم آیت‌الله شیخ حسین حلّی رحمه الله آنها در نظر گرفته شده است. بدیل بودن این منابع نیز مانند گروه طلاب رشته‌های تخصصی است.
در دروس اصول فقه این مقطع نیز علاوه بر کتاب «کفایه الاصول»، حلقه ثالثه از مجموعه «دروس فی علم الأصول» شهید صدر رحمه الله علیه به عنوان بدیل ارائه می‌شود.
جدول تفصیلی مربوط به برنامه درسی جدید سطوح عالی حوزه‌های علمیه، به همراه منابع آن به پیوست همین خبر ارائه شده است.
همچنین مباحثی از کتاب‌های رسائل و مکاسب که در امتحانات نمی‌آید (محدوده‌های مطالعاتی کتاب‌های رسائل و مکاسب) نیز، در پیوست دیگری در همین خبر آمده است.
پیوست شماره ۱ – جدول دروس سطوح عالی همراه با محدوده و ساعات درسی آن
پیوست شماره ۲ – محدوده های مطالعاتی از کتاب های رسائل و مکاسب
