چالش‌های فقهی دینداری مردم را تضعیف می‌کند/ بسیاری از مسائل جدید توسط فقه پاسخ داده نشده است/ شناخت و پاسخ به مسائل جدید؛ بزرگ‌ترین مسئولیت حوزه

رئیس مرکز تحقیقات اسلامی مجلس شورای اسلامی با بیان اینکه نباید تصور کنیم با پاک کردن صورت مسئله و اینکه کار فقیه، بررسی موضوع نیست، چالش‌های فقهی برطرف می‌شود، گفت: چالش‌های فقهی دینداری مردم را تضعیف می‌کند لذا شناخت و پاسخ به مسائل جدید، بزرگ‌ترین مسئولیت حوزه علمیه امروز است.

به گزارش شبکه اجتهاد، حجت‌الاسلام والمسلمین احمد مبلغی، در میزگرد دهم و یازدهم «چالش‌های فقه در دنیا معاصر» در قم با طرح این سؤال که آیا اساسا فقه چالش دارد یا خیر؟ گفت: از آن جا که چالش در مسیر انجام افعال و کارکردهای انسان معنا می‌یابد و برای افعال و دستورات خدا بی معناست؛ بنابراین تعبیر چالش برای فقه درست است زیرا فقه از آن جهت که تلاش مجموعه‌ای از انسان‌ها ولو فقهاست در مسیر چالش است.

استاد خارج فقه حوزه علمیه قم با بیان اینکه نمی‌توان تعبیر چالش فراروی شریعت را به کار برد زیرا دین و شریعت، کار خداست و چالشی ندارد، افزود: البته می‌توان گفت چالش‌های فراروی دین‌مداری و تحقق شریعت ولی اینکه بگوئیم چالش‌های فراروی خدا، حرفی بی معناست؛ بنابراین هر کجا که عنوان عمل انسانی صدق کند سخن از چالش به میان آوردن امری معقول است.

فهم شریعت کار هر کسی نیست و باید فقیه توانمند وارد این عرصه شود

رئیس مرکز تحقیقات مجلس شورای اسلامی با بیان اینکه فهم شریعت کار هر کسی نیست و باید فقیه توانمند وارد این عرصه شود، بیان کرد: ابتدا باید ببینیم که فقه به دنبال چه کارکرد و اهدافی است و آن وقت به فرض و تصور چالش‌های فراوری برای چنین فقهی به رفع آن دست بزنیم.

عضو مجلس خبرگان رهبری با بیان اینکه در گذشته تعبیر نوازل را برای موضوعات جدید فقهی به کار می‌بردند و در دوره فقه کلاسیک، فقه مستحدثه را به کار می‌برند، ادامه داد: در اصل، هر چیزی که نوبوده و رخ می‌دهد موضوع فراروی فقه است و فقه باید به سمت پاسخ دادن به آن پیش برود؛ البته حوادث لزوما مستحدثات نیستند و ممکن است چیزی قبلا برای دیگران حادث شده باشد ولی در دوره بعد هم برای گروه دیگری؛ البته نازله و نوازل به تعبیر مسائل مستحدثه که امروز به کار می‌رود نزدیک‌تر است.

مبلغی با بیان اینکه در ادبیات اهل سنت واژه فقه‌التوقع وجود دارد که ظاهرا در فقه احناف هست، افزود: فقه توقع ناظر به آینده است؛ یعنی آنچه احتمال وقوع آن را در آینده می‌دهیم لذا در این نوع فقه، افتراضات و مفروضاتی که هیچ عینیت و واقعیتی پیدا نکرده بود مطرح می‌شد؛ البته فقه معمایی هم در دوره بنی عباس رواج یافت زیرا بنی‌عباس تلاش می‌کردند تا فقها را مشغول این مسائل کرده و خودشان حکومت کنند؛ حتی گاهی ائمه(ع) هم درگیر این موضوعات می‌شدند ولی ائمه از این فرصت برای حقانیت شیعه و امامت بهره می‌بردند که نمونه آن در مناظرات وجود داشت.

فقه آینده ایجاد شود

وی با تاکید بر اینکه خوب است امروز هم فقه آینده که در گذشته تعبیر به فقه توقع می‌شد ایجاد شود به طرح این سؤال پرداخت که آیا در قدیم کار پاسخگویی فقه به نوازل دچار چالش می‌شده، عنوان کرد: حتما چالش بوده است ولی نه زیاد؛ چون مسائل آن دوره محدود بود و پیچیده هم نبود و اگر پیچیده بود با شور و مشورت پاسخ می‌گفتند و حتی اگر پاسخ هم داده نمی‌شد بازتاب چندانی نداشت و از اصالت فقه نمی‌کاست و فقه حضور قوی و نیرومند در جامعه داشت.

۳ سنخ چالش فراوری فقه

این استاد حوزه علمیه با بیان اینکه فقه در گذشته با چالش‌های سختی مواجه نبوده است، تصریح کرد: امروزه فقه، حقیقتا با چالش‌های بسیاری مواجه است که می‌توان به سه سنخ تقسیم‌بندی کرد؛ اول: چالش در پاسخگویی و پوشش‌دهی، دوم: چالش در حضوریابی و جایگاه‌پذیری فقه در جامعه و سوم: چالش در کارآمدی و تاثیرگذاری.

مبلغی تصریح کرد: مراد از نوع اول این است که اگر مسائل مستحدثه رخ دهد و فقه حتی ۲۰ درصد پوشش ندهد چالش است؛ یعنی فقه باید چتر خود را بگستراند و همه مسائل جدید به درون فقه بیاید و حل شود ولی مع‌الاسف این چالش وجود دارد و بسیاری از مسائل توسط فقه امروز پوشش داده نشده و نمی‌شود و این فرایند پوششی، ضعیف است؛ می‌توان مسائل مستحدثه که در فقه بررسی نشده را لیست کنیم در این صورت این لیست خیلی بیشتر از لیستی است که فقه پاسخ داده است.

وی اظهار کرد: نباید گفت که چه ایرادی دارد فقه به همه مسائل جواب ندهد؛ فقه کارش پاسخ دادن به مسائل جدید است و نباید صورت مسئله را پاک کرد، زیرا مرم پاسخ‌ها را از جاهای دیگر می‌گیرند و جامعه منسجم فقهی شکل نمی‌گیرد و در این صورت به اجرای فقه در مسائل کهنه هم ضربه می‌زند در این صورت با جامعه‌ای روبرو هستیم که توجهی به بیشتر احکام فقهی نشان نمی‌دهد.

مبلغی با اشاره به کمیت بالای مسائل مستحدثه و خارج بودن از حد تصور ما ادامه داد: این کمیت آنقدر بالا و حجیم است که نشان می‌دهد جامعه مسائل جدید زیادی دارد که گاهی ما با آن آشنا نیستیم به عنوان مثال، حقوق امروز رقیب فقه شده است از طرف دیگر کمیت متنوعی هم در مسائل جدید فقهی زیاد شده است؛ موضوعات اقتصادی، سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، علمی، بین المللی و … هر کدام نوعی است که در درون آن هزاران مسئله است بنابراین اگر خود را تنها مشغول مسائل قدیم کنیم مردم سراغ دیگران خواهند رفت.

رئیس مرکز تحقیقات اسلامی مجلس شورای اسلامی افزود: ساختار و مناسبات جامعه دائما در حال تغییر است و وقتی ساختار اجتماعی تغییر پیدا کرد فقها باید به تغییر این ساختارها واقف باشند؛ این همه علوم بشری در طول زمان مسئله ایجاد می‌کنند ولی ما به کدام یک از این مسائل پاسخ داده‌ایم؛ ما سر جای خود نشسته و بررسی نکرده‌ایم.

فقیه نمی‌تواند بگوید موضوع به من ربطی ندارد

مبلغی با بیان اینکه کیفیت‌های مسائل، پیچیده است تصریح کرد: این مسائل به گونه‌ای نیست که در حجره بنشینیم و حکم بدهیم؛ نمی‌توان گفت که موضوع ربطی به فقیه ندارد در  این صورت وقتی فقیه موضوع را نشناسد پس برای چه چیزی تتبع می‌کند زیرا تتبع برای موضوعی که در ذهن خود بافته‌ایم به درد نمی‌خورد زیرا گاهی مسائل ذوابعاد و ذواضلاع شده و مطالعات بینا رشته‌ای شکل گرفته است.

مبلغی افزود: مسائل امروز مانند برق در حال ایجاد شدن است و یکدفعه بارش مسائل را داریم که به سرعت می‌آیند و به سرعت می‌روند بنابراین باید پاسخ‌های جامع و با نگاه به آینده بدهیم که ابعاد آینده را هم در بر بگیرد؛ تکنولوژی که امروز ایجاد شده خودش دنیایی است. امروز انقلاب تکنولوژی صوت گرفته و تکنولوژی با خودش فرهنگ و عقبه فرهنگی می‌آورد.

این محقق و استاد برجسته حوزه علمیه با بیان اینکه فقه اگر جایگاه پیدا نکند منزوی خواهد شد اظهار کرد: وقتی فقه، فراگیری و در برگیری نداشته باشد جایگاه نخواهد داشت و کارکرد هم نخواهد یافت بنابراین بحث چالش‌های فقهی را جدی بگیریم و تصور نکنیم که اگر این چالش‌ها را بحث نکنیم کم اهمیت است و تصور نکنیم که تاثیر منفی بر فقه نخواهد گذاشت  و تصور نکنیم بر دینداری سرایت نمی‌کند، زیرا دین‌مداری و ایمان را هم تضعیف خواهد کرد و البته نباید تصور کرد که ما قادر به پاسخگویی نیستیم زیرا دین اوسع و قوی‌تر و گسترده‌تر از همه مسائل است البته به شرط اینکه معرفت دینی داشته باشیم زیرا معرفت فقهی جزئی از معرفت دینی است.

بزرگترین مسئولیت حوزه

بنابر گزارش ایکنا، استاد مبلغی در پایان سخنان خود تصریح کرد: اگر ما برای موضوعات و مسائل جدی جامعه در همه ابعاد آن پاسخی نداشته باشیم تصور نکنیم جامعه منتظر خواهد ماند بلکه رقبا می‌آیند و جای فقه را پر می‌کنند؛ امروز مسئولیت حوزه در شناخت این چالش‌ها و حل آن به صورت دقیق، بزرگترین مسئولیتی است که لیس فوقها مسئولیت؛ ولی آیا به این مسئولیت توجه لازم را نشان داده و می‌دهیم؟ انشاء الله که این طور است.