شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
شبکه اجتهاد: کاربران علاقمند به حیطه‌های مرتبط با مطالعات اسلامی، گفتگوی مجازی استاد سید احمد مددی؛ استاد درس خارج فقه و اصول حوزه علمیه قم با دو تن از اساتید برجسته غربی؛ پروفسور رابرت گلیو (استاد دانشگاه اگزتر) و پروفسور اندرو نیومن (استاد دانشگاه ادینبرا) را شاهد بودند.
در این وبینار که به همت کالج اسلامی لندن برگزار شد، مباحثه‌ای درباره نظریه «تحلیل فهرستی» رقم خورد که استاد حوزه قم به ارائه نظرات خود پرداخت و پس از آن، آکادمسین‌ها مستقیماً پاسخ سؤالات خود را از ایشان جویا شدند.
در ابتدای گفتگو، استاد مددی با توضیح درباره برخی مصطلحات علم‌الحدیث و تاریخ تدوین حدیث در اسلام و به ویژه در تشیع، گریزی به دو رهیافت مهم در حدیث‌پژوهی یعنی تحلیل رجالی و تحلیل فهرستی زد.
به نظر ایشان، تحلیل رجالی به بررسی وضعیت دقیق وثاقت و ضعف راویان واقع در سلسله اسانید روایات می‌پردازد. به عنوان مکمل رهیافت نخست، تحلیل فهرستی می‌تواند اطلاعات بیشتری از شیوه‌های اعتبارسنجی نزد محدثان امامیه را در اختیار ما قرار دهد. در تحلیل فهرستی با شواهدی از مصادر متقدم در رجال و فهرست همچون رجال نجاشی و فهرست شیخ طوسی، بیان می‌شود که قدمای اصحاب بیش از آنکه به یک روایت و وضعیت رجالی راویان آن توجه کنند، اعتبار کتاب برایشان حائز اهمیت بوده است؛ بنابراین اگر به روایتی هرچند با سندی غیرمعتبر التفات به خرج می‌دادند، از اعتبار کتاب نشأت می‌گیرد.
استاد مددی بر این باور است که نادیده گرفتن موازین اعتبار میراث حدیثی شیعه بر اساس مطالعه فهرستی و کتابشناختی سبب شد تا با پای‌گیری مکتب حله، بررسی رجالی جانشین روش مکمل خود شود و نظریه حجیت تعبدی خبر نیز تدریجاً استقرار یافت.
وی به بحث اجازات کتب نیز پرداخت و اظهار داشت: تمرکز بر مسأله کتاب‌های دارای نسخه‌های متعدد، ما را با برخی راویان آن کتاب‌ها همچون ابوسمینه محمد بن علی صیرفی آشنا می‌کند که ای‌بسا به لحاظ رجالی کنار نهاده می‌شوند، اما این کتاب را نقل کرده‌اند. بررسی‌ها نشان می‌دهد این راویان، صرفاً یک نقل‌کننده‌اند و دخل و تصرفی در کتاب نداشته‌اند. نتیجه آنکه مطالعه در سطح داده‌های رجالی بر پایه اکتفا به ثقه یا ضعیف بودن راویان، نمی‌تواند نمونه پیشین را توجیه کند. افزون بر آنکه توانایی تاریخ‌گذاری احادیث، کتاب‌ها و اجازات را می‌توان در سنت فهرستی جستجو کرد.
این استاد حوزه البته تأکید کرد که ایده تحلیل فهرستی مورد توجه عالمان و محققان گذشته نیز قرار داشته است، اما در اینجا نظریه با شواهد و مباحث فراوان پخته‌تر شده و انسجام نسبی یافته است که با تعابیر مختص استاد مددی به نوعی این بحث را از ابداعات ایشان می‌توان تلقی کرد.
پس از سخنان استاد مددی، پروفسور گلیو با قدردانی از حضور ایشان نخستین پرسش را درباره ظرفیت‌های واقعی کاربست تحلیل فهرستی در مطالعه احادیث امامیه مطرح کرد. برای او مبهم بود که چگونه می‌توان با این رویکرد، تشخیص داد که شیخ کلینی در تدوین کتاب الکافی دقیقاً از چه مصادر و منابعی استفاده کرده است.
استاد مددی در پاسخ مؤکدا اذعان داشت که امروز دانش ما از تاریخ حدیث و مشخصات کتابشناختی مکتوبات حدیثی با همه محدودیت‌های جبران‌ناپذیر توسعه یافته است. در ضمن این رویکرد خود را از تحلیل رجالی و حتی سایر مطالعات بی‌نیاز نمی‌داند و نمی‌توان تصور کرد با همنشینی رجال و فهرست، تمام مشکلات و ابهامات حدیث مرتفع خواهد شد.
همچنین استاد مددی تفکیک میان نگاه مورخ و نگاه فقیه در نظر گلیو را با تمایز میان رویکرد واقع‌گرایانه و حجیت‌گرایانه بازتعریف کرد و تذکر داد که تحلیل فهرستی این استعداد را دارد که فقه به کشف واقعیات تاریخی درباره روندها و رویه‌های اعتبارسنجی حدیث دست یابد. به عبارت دیگر ایشان ادعا کرد با استفاده از این قبیل ابزارها ما می‌توانیم تشخیص دهیم که در ذهن عالمان متقدم امامی همچون شیخ طوسی چه استنباطات و شیوه‌هایی وجود داشته است.
به هر حال وبینار مذکور که دو ساعت و نیم طول کشید، هرچند از مسائل کلی فراتر نرفت، ولی تجربه تبادل اطلاعات و دانش به ویژه با ایجاد تعامل سازنده میان پژوهشگران حوزوی و دانشگاهی می‌تواند فرصت بحث‌های بعدی در دانش‌های فقه، حدیث و کلام را فراهم سازد.
منبع: روای نیوز
