حجیت احادیث فقهی مشترک میان فریقین

برگزیده جشنواره پایان‌نامه سال دانشجویی با بیان اینکه اشتراک متنی و محتوایی احادیث فقهی شیعه و سنی ظرفیت عظیمی برای افزایش اعتبار اصولی مستندات حدیثی فقهی فراهم می‌کند، گفت: حجم ۷۰ درصدی احادیث فقهی که داخل در مفهوم «اشتراک میان فریقین» هستند، اعتبار ظنی را به مرتبه اطمینان‌آوری ارتقاء می‌یابد.

به گزارش شبکه اجتهاد، شانزدهمین جشنواره پایان‌نامه سال دانشجویی در حالی به پایان رسید که امسال برای نخستن‌بار مسابقات دفاع ۳ دقیقه‌ای به عنوان بخش جنبی این دوره از جشنواره برگزار شد و دانشجویی از گروه فقه، علوم قرآن و حدیث به عنوان برگزیده این مسابقات با نظر هیئت داوران انتخاب شد.

حجت‌الاسلام سیدمحمدحسن حکیم، دانشجوی دکتری فقه مقارن دانشگاه جامعهالمصطفی (ص) العالمیه قم و دبیر گروه فقه و حقوق در پژوهشکده علوم و معارف حدیث پژوهشگاه قرآن و حدیث نیز می‌باشد. وی همچنین به عنوان برگزیده این دوره از جشنواره پایان‌نامه سال دانشجویی در گروه فقه، علوم قرآن و حدیث نیز معرفی شد. ایکنا گفت‌وگویی با وی انجام داده است که در ادامه می‌خوانید.

سیدمحمدحسن حکیم با اشاره به عنوان پایان‌نامه خود، اظهار کرد: عنوان پایان نامه بنده «حجیت احادیث فقهی مشترک میان فریقین» است که با راهنمایی استاد بزرگوار، سیدمحمدکاظم طباطبایی به انجام رسید و سال گذشته در دانشگاه ادیان و مذاهب مورد دفاع قرار گرفت.

محور پژوهش؛ اشتراک‌ و اتفاق منابع حدیثی

وی ادامه داد: موضوع پایان‌نامه همان‌طور که از عنوانش پیداست «حدیث فقهی» است. نکته مهم در این پایان‌نامه مطالعه احادیث فقهی در منابع فریقین به صورت مقارن است. در این پایان‌نامه سه حوزه دانشی حدیث، فقه و اصول درگیر می‌شود و نقطه عطف جدی ماجرا در تغییر زاویه نگاه به مستندات حدیثی بحث فقهی است. نگاه رایج و عمومی، بیشتر به ابعاد متفاوت حدیث فقهی میان مذاهب اسلامی توجه نموده و شاید بتوان گفت عمده تلاش‌های علمی تا به امروز بر زاویه تفاوت‌ها تمرکز داشته است؛ این در حالی است که در این پایان‌نامه محور پژوهش اشتراک‌ها و نقاط اتفاق منابع و مستندات حدیثی است.

شکل‌گیری ایده اولیه

دانشجوی برگزیده شانزدهمین جشنواره پایان‌نامه سال دانشجویی با تاکید بر ایده اولیه پژوهش خود عنوان کرد: ایده اولیه این پژوهش از کتاب «مدارک فقه أهل السنه علی نهج وسائل الشیعه» آغاز شد. چرا که در ضمن مقارنه احادیث امامیه و اهل سنت در پژوهش مدارک ما با حجم بسیاری از اشتراکات متنی و محتوایی مواجه شدیم. این اشتراک آن قدر جدی بود که در ارائه متون مشترک برای هر یک از علما امامیه یا اهل سنت، ایشان با تعجب آن متون را متون مذهبی خود می‌دانستند. جالب‌تر آن که حجم این‌گونه متون بالغ بر ۷۰ درصد متون حدیث فقهی است. در این پایان‌نامه من به دنبال بررسی امکان بهره‌گیری از این اشتراک متنی و محتوایی به عنوان یک ظرفیت عظیم برای افزایش اعتبار اصولی مستندات حدیثی بحث فقهی هستم.

وی افزود: چرایی انجام این پژوهش به مسائل مختلفی بر می‌گردد؛ از جمله مهم‌ترین ضرورت‌هایی که این پژوهش را لازم می‌کند؛ توجه به این نکته است که بیشترین حجم مستندات حدیثی بحث فقهی را «اخبار آحاد» تشکیل می‌دهد که همواره با چالش کاستی اعتبار مواجه بوده است. در واقع اگر اشتراک با توجه به پوششی که نسبت به ۷۰ درصد حدیث فقهی دارد بتواند تولید یا افزایش اعتبار کند، می‌تواند حل جدی برای این چالش دانشی محسوب گردد.

حجم ۷۰ درصدی از حدیث فقهی که داخل در مفهوم «اشتراک میان فریقین»

حکیم گفت: از سوی دیگر عمده بحث‌های فقه مقارن تا به امروز متوجه نتایج استنباطی متفاوت فقها شده است. اگر ما بتوانیم از ظرفیت اشتراک بهره‌گیری جامعی داشته باشیم، شاید بتوان بحث‌های مقارن را به هم‌گرایی در عرصه مشترک سوق داد.

وی ادامه داد: در این پژوهش با تحلیل ملاک‌های اعتبار اخبار در بحث اصولی مبتنی بر ملاک «تواتر»؛ یعنی نفی احتمال تبانی دو گروه بر دروغ‌پردازی نسبت به پیامبر اکرم (ص)، ثابت شده که عنصر اشتراک می‌تواند همانند تواتر یا با رتبه اندکی پایین‌تر از تواتر، موجب اطمینان به صدور حدیث شود.

همچنین مبتنی بر نظریه احتمال با محاسبه اعتبار در اشتراک در قالب فرمول شرطی، احتمال اعتبار ۷۶ درصدی را به دست آوردیم که به معنای اطمینان به صدور است.

سیدمحمد حکیم یادآور شد: در واقع نتیجه این پایان‌نامه گویای آن است حجم ۷۰ درصدی از حدیث فقهی که داخل در مفهوم «اشتراک میان فریقین» می‌شود، از اعتبار ظنی به مرتبه اطمینان‌آوری ارتقا می‌یابد.

حمایت از پایان‌نامه «حجیت احادیث فقهی مشترک میان فریقین»

برگزیده این دوره از جشنواره پایان‌نامه سال دانشجویی با اشاره به لزوم توجه به ظرفیت‌های بحث اشتراکات عنوان کرد: به نظرم با توجه به نیاز جدی فضای فرهنگی جامعه ما که در پرتو تنوع مذهبی سرشار از ظرفیت‌های اسلامی است و همچنین کارکرد جدی دانشی این یافته علمی چه در حوزه فقه مذهبی و چه در بحث‌های فقه مقارن، تا کنون اقبال خوبی به این بحث شده و زمینه گسترش آن به‌طور جدی وجود دارد. از این‌رو شماره کردن مجموعه حمایت‌های حقیقی و حقوقی امری سخت است. من به همین بسنده می‌کنم که بسیاری از مراکز دانشی و بسیاری از دانشمندان چه در داخل ایران و چه اندیشمندان مسلمان در بلاد اسلامی تا به امروز به‌طور جدی از این پژوهش حمایت کرده‌اند و با کمک و راهنمایی علمی به پیش برد دانشی این یافته علمی یاری رسانده‌اند که من شکرگزار همه ایشان هستم.

تمرین و نیازسنجی جامعه؛ دو پیش‌شرط برگزاری مسابقات دفاع ۳ دقیقه‌ای

وی در پاسخ به سوال ایکنا مبنی بر لزوم توجه به برگزاری مسابقات دفاع ۳ دقیقه‌ای و با اشاره به برگزاری اولین مسابقات دفاع ۳ دقیقه‌ای که به عنوان بخش جنبی جشنواره پایان‌نامه سال دانشجویی برگزار شد، اظهار کرد: این‌گونه مسابقات اگرچه مبارک و بسیار پر فایده است، اما اثر جدی آن در جایی است که پیش از مسابقه توانمندی ارائه دانشجو از یک سو و همچنین نیازسنجی جامعه از سوی دیگر به عنوان دو زمینه اساسی تاثیرگذاری آماده شده باشد. البته امسال اولین دور برگزاری این مسابقات بود و من به عنوان پیشنهاد عرض می‌کنم؛ اگر پیش از مسابقه یا در فضای علمی دانشگاهی زمینه تمرین و آمادگی ارائه برای دانشجو فراهم شود و همین‌طور اطلاعات مرتبط با فضای عمومی جامعه در اختیار دانشجو قرار گیرد، شاید بتوانیم هم رقابت‌های جدی‌تری را شاهد باشیم و هم تاثیرگذاری بر فضای اجتماعی را به عنوان نقطه‌ای مطلوب پی بگیریم.

گسست میان نیاز جامعه و فضای دانشی و پژوهشی

سیدمحمدحسن حکیم با تاکید بر تاثیرگذاری نتایج علوم اسلامی و دینی در سطح جامعه و لزوم توجه به آن‌ها یادآور شد: در باب تاثیرگذاری نتایج دانشی علوم دینی بر جامعه؛ تقویت ارتباط میان فضای علمی و پژوهشی با فضای عمومی اجتماعی امری ضروری است، تا در ضمن آن درک جدی نیازهای جامعه برای پژوهندگان علوم دینی اتفاق افتد. اگر نیاز جامعه و ضرورت‌های پژوهشی خوب درک شود و مورد کارشناسی علمی قرار گیرد، هم نتایج و آثار کاربردی‌تری به دست خواهد آمد و هم این نتایج به طور طبیعی به جریان خواهد افتاد. شاید یکی از جدی‌ترین مشکلات در فضای علمی ما که منحصر به علوم دینی هم نیست، بلکه حتی حوزه‌های فنی و مهندسی و … را نیز مورد ابتلا قرار داده است، گسست میان نیاز جامعه و فضای دانشی و پژوهشی است که نیازها را متراکم و نتایج علمی را بدون مخاطب نموده است.

یادآور می‌شود، شانزدهمین جشنواره ملی پایان‌نامه سال دانشجویی به همت سازمان دانشجویان جهاد دانشگاهی برگزار شد و طی آن از اساتید راهنمای برتر و دانشجویان برگزیده و شایسته تقدیر از گروه‌های علوم انسانی و هنر و معماری با هدای لوح‌یادبود و نشان تقدیر شد.