شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
شبکه اجتهاد: حجت‌الاسلام والمسلمین علی نهاوندی، مدرس خارج فقه واصول حوزه علمیه قم و مدیر گروه فقه ارتباطات، هنر و رسانه مرکز فقهی ائمه اطهار(ع) در نوشتاری به «مفهوم شناسی پدیده سلبریتیها» پرداخته است که گام نخست در موضوع شناسی فقهی آن به شمار می‌رود.
الف/ چارچوب مفهومی:
چهره مشهور کیست؟
چهرههای مشهور از دیدگاه جامعه شناسان، فرد جذاب و شاخته شده‌‌ای است که یا با اتکا به ویژگیها، توانمندی‌‌‌ها و خصوصیات خاص خودش یا بر مبنای یک حادثه اجتماعی، مورد توجه عوام و خواص جامعه قرار می‌گیرد و به موفقیت‌‌‌هایی در عرصه‌‌‌های مختلف ورزش، هنر و موسیقی، دانش و اندیشه دست پیدا کرده و بوسیله رسانه‌ها برجسته شده است و بواسطه تعلق خاطر ذی‌علاقه‌گان به نوعی هدایت عاطفی و رهبری مستقیم یا غیرمستقیم بخشی از زندگی مردم را به عهده دارد، پسندها و ناپسندهای ایشان را شکل می‌دهد و در اذهان عمومی از اهمیت و قدرت نسبی برخوردار است.
آیا همه افراد مشهور و چهره، سلبریتی هستند؟! تفاوت میان مشهور بودن و سلبریتی بودن در چیست؟
دسته‌بندی چهره
چهرهها یکسان نیستند و می‌توان آنها را طبقه‌بندی کرد. ویژگی یک چهره از سه حال خارج نیست یا انتسابی است یا اکتسابی یا انتخابی.
۱. چهرههای «انتسابی» کسانی هستند که به واسطه نسبی که به ارث بردهاند مانند پیوندهای خویشاوندی، متعلق به خانواده یا طبقه مشهور و معروف باشند.
۲. چهرههای «اکتسابی» کسانی هستند که با توجه به توانایی‌‌‌های خود آن موقعیت را کسب می‌کنند، فرق است میان شهرت که ریشه در حسن فعلی و فاعلی دارد با شهرت طلبی، کسی که اختراعی می‌کند، یا کتابی ارزشمند می‌نویسد، یا کسی که در دنیای هنر، هنرپیشه توانمندی است و یا در میدان‌های ورزشی، قهرمانی نیکوست و در مقایسه با هم‌قطاران خود، بازی برجسته‌ای دارد و به دنبال همین ویژگی‌های مثبت دانشی، و فنی و هنری که از خود نشان می‌دهد، به یک چهره مشهور و معروف، تبدیل می‌شود؛ بی‌آن‌که خودش از قبل برای مشهور شدن، برنامه‌ریزی کرده یا به انگیزه شهرت، وارد میدان‌های هنری و ورزشی گردیده باشد؛ یا بدون پیش‌بینی دست یافتن به شهرت با نگارش کتابش، دست به قلم برده باشد.
۳. چهرههای «انتخابی» کسانی هستند که بدون ویژگی برجسته و تنها بواسطه حمایت لابیها، دلالان، کمپانیها در بستر جلب توجه مخاطب و یا سرگرم کنندگی ایشان شکل گرفته‌اند.
ب/ تعریف و ویژگی پدیده سلبریتی:
* سلبریتی یک پدیده جهانی برای کسب شهرت و تولید ثروت است.
* این پدیده محصول عصر مدرن و جهان مدیا و ثمره فرهنگ تبرج، تکشف و تجسس است.
* اگر چهرهها به دنبال حفظ و توسعه شهرت رفته و از معروفیت استفاده ابزاری، تجاری کردند، پدیده سلبریتی شکل می‌گیرد.
* سلبریتیها به وساطت رسانههای مدرن چهره شدند
* سلبریتیها پیامبران فرهنگ مصرفی هستند و از این جهت مهم ترین پیشران اجتماعی در تغییر سبک زندگی مخاطبین خود محسوب می‌شوند.
* اقسام مذکور چهرهها معموًلا به صورت خودجوش و طبیعی به شهرت می‌رسیدند، در حالی که سلبریتیها بدون حضور واسطه‌‌‌ها امکان مشهور شدن ندارند.
* سلبریتیها عامل نگرش کالایی سازی فرهنگ هستند.
* هواداران سلبریتیها از حوزه تخصصی سلبریتی فراتر رفته و زندگی فردی و شخصی او را دنبال می‌کنند.
* هویت حیات سلبریتیها در دیده شدن از طرف هواداران تعریف می‌شود.
* سلبریتیها بدون استثناء برای رسیدن به شهرت از مسیر واسطه گرها و دلالان می‌گذرند و هیچ سلبریتی‌‌ای بدون واسطه‌‌‌های فرهنگی به شهرت دست پیدا نمی‌کند. این واسطه گرها هستند که صحنه حضور سلبریتیها در مقابل دیدگان عامه را مدیریت می‌کنند.
* سلبریتیها ظرفیت تحرک آفرینی و احساسی کردن هواداران را دارند.
* بنابر این به نظر می‌رسد رابطه میان مفهوم چهره و سلبریتی عموم و خصوص مطلق است یعنی هر سلبریتی یک چهره مشهور است لکن هر چهره معروفی الزاماً سلبریتی نیست.
ج/ رابطه پدیده سلبریتی و رسانه:
✔. سلبریتی و رسانه دو مفهوم به هم متصل هستند که حیات و بقای هر کدام به دیگری وابسته است، رسانه بر محور توجه مخاطب شکل گرفته و با قدرت و شهرت هنرمندان جذب مخاطب می‌کند و نیز رسانه در مقابل زمینه‌ی شهرت و معروفیت بیشتر هنرمندان را فراهم می‌سازد.
✔. اساسا شهرت نتیجه‌ی ناگزیر کار رسانه ایست.
✔. امروزه سلبریتیها خود نقش رسانه را ایفا می‌کنند.
✔. ماهیت و ذات رسانه، مرجعیت ساز است، لذا توصیه به خودداری از مرجع سازی، تحقق ناپذیر است.
✔. اصلی ترین عامل قوام بخش به رسانههای جمعی، لذت و سرگرمی است و سلبریتی کسی است که زندگیش دقیقا برای مردم سرگرم کننده است، بنابرین طبیعی است که سلبریتیها مهم ترین صحنه پردازان رسانههای امروز هستند و برای مدیر رسانه‌‌ای روشن است که ماهیت رسانه با بازتولید فرهنگ سلبریتی گره خورده است.
✔. امروزه بستر ظهور و بروز سلبریتیها شبکه‌‌‌های ماهواره‌ای، آثار سینمایی، نمایش خانگی، فضای مجازی، برنامه‌‌‌های رادیو و تلویزیون، بیلبوردهای تبلیغاتی، صنعت مدلینگ، فرش قرمز، و…. است.
د/ محورهای مسائل فقهی پدیده سلبریتی
✔. محور ناظر به نسبت سلبریتی با مسائل شخصی خود، حریم خصوصی، پوشش، گویش، مزاحمت‌ها و…
✔. محور ناظر به نقش سلبریتیها بر لایه‌های اجتماعی و فرهنگی، انحرافات فکری، اخلاقی و رفتاری بر مخاطبان و علاقه مندان، ایجاد همزاد پنداری، تاثیر در پسندها و ناپسندهای اجتماعی دنبال کنندگان و تغییر فرهنگی سبک زندگی، نقش آفرینی در اشاعه فحشا، شایعه پراکنی و..
✔. محور ناظر به نسبت سلبریتی با رسانه که بستر شکل گیری پدیده سلبریتیها سلبریتی است از طریق تبرج، تکشف، تجسس و شهرت.
✔. محور ناظر به سوگیری‌‌‌های سیاسی پدیده سازی سلبریتی مانند تشویق به اغتشاش و ایجاد نا آرامی اجتماعی.
✔. محور ناظر به مسائل اقتصادی، فعالیت‌های بازرگانی و فعالیت تجاری، فرش قرمز، صنعت مدلینگ و… مثلا اگر مردم بخاطر تایید و تشویق سلبریتی اعتماد کرده و کالای بی کیفیت و معیوبی خریدند یا سرمایه گذاری اشتباهی کردند که اصل سرمایه آنها از بین رفت و تشویق سلبریتی عامل کلاهبرداری شد و…
✔. محور ناظر به جرائم و مسائل قضایی سلبریتیها مانند عامل مسبب در تحریک به قتل افراد حقیقی یا تخریب اموال عمومی و..
ه/ سلبریتی به عنوان یک انسان
سلبریتی قبل از هر چیز یک انسان است و انسان به صورت فطری دارای شئونی است که می‌توان با آن مراوده داشت. نقطه‌‌ای که جهان مدرن از آن غفلت دارد که جایگاهی به جز یک کالا برای سلبریتی قائل نیست.
صحبت‌‌‌هایی که سلبریتیها در اواخر تجربه کاری حرفه‌‌ای از آن صحبت می‌کنند حکایت از آن دارد که ایشان در اوج پختگی کاری و حرفه‌‌ای از زندگی و مراودات کاری خود ناراضی بوده اند.
صحبت از یک رنج عمیقی و افسردگی در حالی که طبق استانداردهای تمدن غربی و جهان مادی، قاعدتا سلبریتیها نباید چنین گزارشی از حیات و زندگی خود ارایه دهند.
آن چیزی که جان یک سلبریتی را فرسوده می‌کند، نادیده انگاری شأن انسانی اوست که جهان مدرن برای این مسأله، ساز و کاری تعریف نکرده است.
و/ ویژگی چهرههای مطلوب
منظور از چهره مطلوب چهرهای است که شاخص‌‌‌های آن بر اساس آموزه‌‌‌های دینی استخراج شود. بر همین اساس برای تطبیق چهره مطلوب بر چهرههای امروزی رسانه‌‌ای باید چهره کسی باشد که از شهرت خود در راستای اهداف متعالی استفاده نماید و شهرت را برای لذت شخصی استفاده نکند و دارای ویژگی‌های زیر باشد:
