از «راهکارهای تحول در قوه قضاییه» تا «ضرورت ارتباطات علمی و فقهی دستگاه قضا با حوزه‌های علمیه»

بسیاری از مسائل راه حل شرعی و قانونی دارد، ولی وقتی ارتباط قوه قضاییه با حوزه کم باشد، مشکل ادامه پیدا می‌کند. در زمان رییس سابق قوه قضاییه، در خصوص زندانیان مهریه نکته‌ای گفتم ولی مسئولان وقت برای دریافت راه حل و حل مشکل نیامدند و تذکرات بنده به آن‌ها برخورد. آری ارتباط دستگاه قضایی با حوزه علمیه باید قوی باشد، زیرا بسیاری از مشکلات در درس‌های خارج حل می‌شود؛ مخصوصاً ماده قانونی هم داریم که اگر چیزی در قوانین موجود پیش بینی نشده، حکم مراجع تقلید در آن مورد قبول است.

شبکه اجتهاد: «قوّه قضائیه» عهده‏دار تشخیص ظالم از مظلوم و صاحب حق از مدّعى فاقد حق مى‏باشد.[۱] لذا وجود دستگاه‌هاى قضائى، جزء بافت جدایى‏ناپذیر جوامع انسانى است.[۲] چرا که تحقق عدالت اجتماعى و تحکیم آن در جوامع انسانى، در گرو حمایت‏ «یک دستگاه نیرومند و عدالت‏گر قضایى‏» است.[۳]

در این میان، قوه قضاییه آبروی نظام اسلامی به شمار می‌آید و عدالت مطلوب، خود را در این دستگاه نشان می‌دهد.[۴] لیکن در عمل شاهدیم مردم به دلیل مشکلاتی که در دستگاه قضایی وجود دارد از دستگاه قضایی راضی نیستند.[۵]

فقدان فرهنگ مصالحه بین مردم، زیاد شدن پرونده‌های قضایی، طولانی بودن زمان رسیدگی به پرونده‌ها، تشریفات دست و پاگیر، زندانی شدن جوانان به خاطر بدهی مهریه و غفلت از فرهنگ دینی در جرم زدایی از جمله مشکلاتی است که باید نسبت به حل آنها اقدام شود. این مسئله چیزی نیست که بخواهیم آن را پنهان کنیم. لذا تأکید ما این است که مسؤولان قضاییه باید تحولی در نظام قضایی ایجاد کنند.[۶]

اصلاح دستگاه قضاییه؛ اصلاح جامعه

دستگاه قضایی یک جامعه، مانند تابلویی است که مردم همه خوبی‌ها و بدی‌ها را در این تابلو می‌بینند و طبعاً این دستگاه با سایر دستگاه‌های کشور متفاوت است، چرا که با همه مردم در ارتباط است.[۷] لذا اصلاح دستگاه قضاییه؛ اصلاح جامعه است و در این رابطه هر چقدر کار شود خوب است.[۸]

تحول دستگاه قضا در گرو اهتمام به فرهنگ صلح و سازش

در همه جا اصل نخستین، صلح‏ و صفا و دوستى و سازش‏ است، و نزاع و کشمکش و جدایى برخلاف طبع سلیم انسان و زندگى آرام او است.[۹]

در گذشته اگر اختلافی بین دو نفر به وجود می‌آمد با کدخدامنشی[۱۰] حکمیت و ریش سفیدی حل می‌شد.[۱۱]اما امروز تا اختلافی پیدا می‌شود فوراً به دادگستری مراجعه می‌کنند درحالیکه غالب اینها را بزرگترهای قوم می‌توانند حل کنند.[۱۲]

گاهی زمان رسیدگی، از یک تا بیست سال طول می‌کشد که دلیل آن زیاد بودن پرونده‌های قضایی می‌باشد، زیرا تا اتفاقی می‌افتد مردم به دادگستری شکایت می‌کنند.[۱۳] بی شک این مشکل فرهنگی است.[۱۴] و باید به مردم آموزش داده شود تا با وساطت ریش سفیدان میان خود صلح نمایند.[۱۵]

از سوی دیگر متأسفانه مشاهده می‌شود که بعضی قضات، صبر و حوصله کافی در امر قضا ندارند و زود عصبانی می‌شوند؛ حال آنکه خیلی از قضات می‌توانند مردم و طرفین دعوا را بایکدیگر آشتی دهند و به آنها نحوه صلح و سازش را آموزش دهند و این کار می‌تواند تعداد پرونده‌ها را تا حد زیادی کاهش دهند.[۱۶]

هم چنین تشکیل شوراهای حل اختلاف نیز، اقدامی ارزنده است؛ [۱۷] زیرا این شوراها با محاکم قضایی و دادگاه‌ها تفاوت ماهوی دارد؛ [۱۸] در محاکم قضایی و دادگاه‌ها بالاخره یک نفر ناراضی بر می‌گردد اما در شوراهای حل اختلاف در بسیاری از مواقع دو طرف دعوا راضی بر می‌گردند و این بسیار مهم است.[۱۹]

تشریفات دست و پاگیر از دستگاه قضایی حذف شود

در دستگاه قضایی غرب بازی‌هایی است که ممکن است یک پرونده سال‌ها طول بکشد؛ [۲۰] لیکن وجود این آسیب در دادگاه‌های اسلامی بسیار آزار دهنده و زیبنده دستگاه قضایی جمهوری اسلامی نیست.[۲۱]

کثرت پرونده‌ها و تشریفات دست و پاگیر به‌عنوان عامل اصلی اطاله دادرسی، سبب شده است تا افراد از پیگیری حق خود و مراجعه به دادگستری صرف نظر کنند.[۲۲]

این نقیصه نشان می‌دهد دستگاه قضایی دارای تشریفاتی است که فرآیند رسیدگی به پرونده‌ها را طولانی می‌کند که باید آن را کم و یا حذف نمود و یا اگر این موضوع نیاز به قانون گذاری دارد، باید در مجلس قانون اصلاح شود.[۲۳]

لزوم نظارت دستگاه قضا بر فعالیت وکلا

یکی از عوامل طولانی شدن پرونده‌ها، عدم وجدان کاری برخی وکلا است.[۲۴] چرا که از پیچ و خم‌های قانون استفاده کرده[۲۵] و در روند دادرسی سنگ اندازی می‌کنند.[۲۶] در نتیجه زمان رسیدگی به پرونده‌ها عمداً طولانی می‌شود تا طرف مقابل خسته و حاضر به مصالحه شود.[۲۷] از این رو دستگاه قضا باید بر فعالیت وکلا نظارت کند[۲۸] تا جلوی این سوءاستفاده‌ها گرفته شود.[۲۹]

وکلای دادگستری نیز بدانند که اگر پرونده حق است باید وکالت آن را قبول کرد و «شرعاً دفاع از باطل جایز نیست».[۳۰]

نظام سازی صدور احکام قضایی مبتنی بر آموزه‌های دینی

مشکل ما این است که دستگاه قضایی می‌خواهد هماهنگ با دستگاه قضایی غرب باشد.[۳۱] حال آنکه دستگاه قضایی باید مطابق احکام اسلام باشد.[۳۲] به‌عنوان نمونه در حال حاضر عده‌ای از جوانان بی گناه به واسطه مسئله مهریه در زندان به سر می‌برند.[۳۳] حال آنکه اصل اولیه، اعسار و نداشتن است، شما ثابت کنید توانایی پرداخت دارد و نمی‌دهد، آن وقت زندان بیندازید، متاسفانه در این خصوص بر عکس عمل می‌شود و این خلاف شرع است و باید اصلاح شود.[۳۴]

قانون دوم خلاف شرع این است که اگر ثابت شد کسی فرد معسر است و گفتند باید ماهی یک سکه به زوجه بدهد، ماه اول که پرداخت کرد زن باید تمکین کند، اما در قانون این گونه نیست، و می‌گویند هرگاه تمام اقساط پرداخته شد هر چند ۵۰ سال و گاه صد سال طول بکشد، بعد از آن زن به خانه بخت برود و این مضحک است.[۳۵]

سومین قانون خلاف شرع که باید اصلاح شود این است که شما می‌گویید در عقد قصد جدی شرط است، آیا جوانی که می‌گوید این میزان مهریه به طور مثال به سال تولد دختر را می‌دهم، قصد دارد این میزان مهریه را پرداخت کند؟! مشخص است که این جوان قصد جدی ندارد که این میزان مهریه را پرداخت کند و همین که می‌گویند چه کسی داده و چه کسی گرفته شاهدی بر همین مدعا است.[۳۶]

ما راهی را پیشنهاد کرده‌‌‌ایم که به هیچ قانونی هم صدمه نمی‌زند و آن این است که طرحی تصویب شود که اگر مهریه‌ها از یک میزان بیشتر شد دفاتر ثبت نکنند و این مساله در بخشنامه به دفاتر ابلاغ شود، البته میزان آن را می‌توانند بنشینند و بنویسند.[۳۷]

هم چنین از رییس محترم قوه قضاییه انتظار می‌رود کارگروهی برای رسیدگی به این مشکل که بخش زیادی از جوانان را دچار مشکل کرده است، تشکیل دهد و با دقت و سرعت این مشکل را حل نماید.[۳۸]

مثال دیگر اینکه شخصی قاتل عمد است و محکوم به قصاص شده؛ ولی اولیاء دم نه رضایت به قصاص می‌دهند و نه عفو می‌کنند و گاه قاتل ۵ سال و ده سال در زندان‌های ما در انتظار مرگ می‌ماند. در حالی که حکم صحیح این است که اگر اولیای دم نمی‌خواهند فعلاً قصاص کنند، باید قاتل را با گرفتن «وثیقه و کفالت مطمئن» آزاد کرد؛ زیرا بر اساس حکم شرع، این شخص مستحقق بیش از قصاص نیست. اینها و امثال اینها ایجاب می‌کند که قضات در صدور احکام قضایی آموزش‌های بیشتری ببینند، [۳۹] و این مسائل شرعی را با حوزویان بنشینند و حل کنند، [۴۰] تا مردم به دستگاه قضائی اسلام خوشبین تر شوند.[۴۱]

ضرورت ارتباطات علمی و فقهی دستگاه قضا با حوزه‌های علمیه

بسیاری از مسائل راه حل شرعی و قانونی دارد، ولی وقتی ارتباط قوه قضاییه با حوزه کم باشد، مشکل ادامه پیدا می‌کند. در زمان رییس سابق قوه قضاییه، در خصوص زندانیان مهریه نکته‌ای گفتم ولی مسئولان وقت برای دریافت راه حل و حل مشکل نیامدند و تذکرات بنده به آن‌ها برخورد.[۴۲]

آری ارتباط دستگاه قضایی با حوزه علمیه باید قوی باشد، زیرا بسیاری از مشکلات در درس‌های خارج حل می‌شود؛ مخصوصاً ماده قانونی هم داریم که اگر چیزی در قوانین موجود پیش بینی نشده، حکم مراجع تقلید در آن مورد قبول است.[۴۳]

نیمی از پرونده‌های قضایی در اثر نبود فرهنگ مذهبی است

بی شک «پیشگیری از جرم» تنها از دستگاه قضایی برنمی آید.[۴۴] امروزه بسیاری از پرونده‌های قضایی در کشور وجود دارد که با مسائل فرهنگی حل می‌شود؛ نصف پرونده‌ها برای نبود فرهنگ مذهبی است.[۴۵]

وقتی اعتنایی به فرهنگ نشود، شاهد قاچاق، اختلاس، دزدی، سوء استفاده و… خواهیم بود.[۴۶] حال اگر مساجد، مدارس دینی و حوزه‌های علمیه فعال باشند و پایه‌های ایمان مردم را تقویت کنند و با مسائل خلاف اخلاق مبارزه کنند، از بسیاری از تخلفات و جرم‌ها در جامعه کاسته می‌شود.[۴۷]

در واقع باید به همان اندازه که فساد و تباهی در جامعه زیادتر می‌شود، تلاش و فعالیت خود را بیشتر کنیم، و باید پیشگیری را بر درمان مقدم داشت باید کانون‌های فساد را شناخت و مراقبت کرد.[۴۸]

بر این اساس لازم است در این زمینه کار کارشناسی صورت گیرد و ضمن تهیه گزارش آماری دقیق، علت کثرت پرونده‌های موجود در دستگاه قضا مورد آسیب شناسی قرار گیرد تا بر مبنای کار فرهنگی، جلوی ورود این همه پرونده به قوه قضاییه گرفته شود.[۴۹]

آقای رئیسی مرد تحول است؛ امیدوار به تحول همه‌جانبه هستیم

در خاتمه تأکید ما این است که باید با برنامه ریزی مناسب مشکلات حل شود در عین حال که تشکر می‌کنیم از زحمات کسانی که مخلصانه زحمت می‌کشند و کار می‌کنند، اما معتقدیم این کافی نیست و باید تحولی در تشکیلات قضایی پیدا شود. چراکه رضایت مردم از دستگاه قضا، سبب قوت نظام اسلامی و ناامید شدن بیگانگان است. [۵۰]

خوشبختانه سوابق آقای رئیسی در دستگاه قضایی روشن است و نسبت به پیچ و خم‌ها و مشکلات آگاه است لذا باید بنشینند و مشکلات را شناسایی کنند.[۵۱]

امیدواریم این تذکرات خیرخواهانه مورد توجه قرار گیرد[۵۲] و در دوره مدیریت ایشان، تحول همه جانبه‌ای در دستگاه قضا صورت گیرد چراکه آقای رئیسی مرد تحول است.[۵۳]

پژوهش؛ تهیه و تنظیم: پایگاه اطلاع رسانی دفتر ‌‌آیت‌الله مکارم شیرازی makarem.ir

منبع: بیانات معظم له

[۱] پیام قرآن؛ ج‏۱۰؛ ص۶۵٫

[۲] پیام قرآن، ج‏۱۰، ص: ۱۴۴٫

[۳] اسلام در یک نگاه؛ ص۱۰۵٫

[۴] بیانات حضرت ‌‌آیت‌الله مکارم شیرازی در دیدار رئیس قوۀ قضاییه؛ ۴/۲/۱۳۹۸٫

[۵] بیانات حضرت ‌‌آیت‌الله مکارم شیرازی؛ درس خارج فقه؛ مسجد اعظم قم؛ ۲۲/۱۲/۱۳۹۷٫

[۶] همان.

[۷] بیانات حضرت ‌‌آیت‌الله مکارم شیرازی در دیدار معاون فرهنگی قوه قضائیه؛ ۲۸/۱۰/۱۳۹۶٫

[۸] همان.

[۹] تفسیر نمونه؛ ج‏۴؛ ص۱۵۱٫

[۱۰] بیانات حضرت ‌‌آیت‌الله مکارم شیرازی در دیدار معاون فرهنگی قوه قضائیه؛ ۱۱/۷/۱۳۹۷٫

[۱۱] بیانات حضرت ‌‌آیت‌الله مکارم شیرازی؛ درس خارج فقه؛ مسجد اعظم قم؛ ۲۲/۱/۱۳۹۷٫

[۱۲] بیانات حضرت ‌‌آیت‌الله مکارم شیرازی در دیدار معاون فرهنگی قوه قضائیه؛ ۱۱/۷/۱۳۹۷٫

[۱۳] بیانات حضرت ‌‌آیت‌الله مکارم شیرازی؛ درس خارج فقه؛ مسجد اعظم قم؛ ۲۲/۱۲/۱۳۹۷٫

[۱۴] همان.

[۱۵] همان.

[۱۶] بیانات حضرت ‌‌آیت‌الله مکارم شیرازی در دیدار معاون فرهنگی قوه قضائیه؛ ۲۸/۱۰/۱۳۹۶٫

[۱۷] بیانات حضرت ‌‌آیت‌الله مکارم شیرازی در دیدار برگزیدگان نخستین جشنواره قرآنی شوراهای حل اختلاف کشور؛ ۱۶/۲/۱۳۹۸٫

[۱۸] همان.

[۱۹] همان.

[۲۰] بیانات حضرت ‌‌آیت‌الله مکارم شیرازی در جلسه تفسیر قرآن کریم؛ شبستان امام خمینی(ره)؛ حرم کریمه اهل بیت(ع)؛ ۱۷/۵/۱۳۹۰٫

[۲۱] بیانات حضرت ‌‌آیت‌الله مکارم شیرازی در دیدار معاون فرهنگی قوه قضائیه؛ ۲۸/۱۰/۱۳۹۶٫

[۲۲] بیانات حضرت ‌‌آیت‌الله مکارم شیرازی در دیدار رئیس قوۀ قضاییه؛ ۴/۲/۱۳۹۸٫

[۲۳] بیانات حضرت ‌‌آیت‌الله مکارم شیرازی؛ درس خارج فقه؛ مسجد اعظم قم؛ ۲۲/۱۲/۱۳۹۷٫

[۲۴] همان.

[۲۵] همان.

[۲۶] بیانات حضرت ‌‌آیت‌الله مکارم شیرازی در دیدار معاون فرهنگی قوه قضائیه؛ ۲۸/۱۰/۱۳۹۶٫

[۲۷] بیانات حضرت ‌‌آیت‌الله مکارم شیرازی؛ درس خارج فقه؛ مسجد اعظم قم؛ ۲۲/۱۲/۱۳۹۷٫

[۲۸] بیانات حضرت ‌‌آیت‌الله مکارم شیرازی در دیدار رئیس قوۀ قضاییه؛ ۴/۲/۱۳۹۸٫

[۲۹] بیانات حضرت ‌‌آیت‌الله مکارم شیرازی؛ درس خارج فقه؛ مسجد اعظم قم؛ ۲۲/۱۲/۱۳۹۷٫

[۳۰] همان.

[۳۱] بیانات حضرت ‌‌آیت‌الله مکارم شیرازی در جلسه تفسیر قرآن کریم؛ شبستان امام خمینی(ره)؛ حرم کریمه اهل بیت(ع)؛ ۱۷/۵/۱۳۹۰٫

[۳۲] بیانات حضرت ‌‌آیت‌الله مکارم شیرازی در دیدار معاون فرهنگی قوه قضائیه؛ ۱۱/۷/۱۳۹۷٫

[۳۳] همان.

[۳۴] بیانات حضرت ‌‌آیت‌الله مکارم شیرازی؛ درس خارج فقه؛ مسجد اعظم قم؛ ۱۱/۸/۱۳۹۰٫

[۳۵] همان.

[۳۶] همان.

[۳۷] همان.

[۳۸] بیانات حضرت ‌‌آیت‌الله مکارم شیرازی در دیدار رئیس قوۀ قضاییه؛ ۴/۲/۱۳۹۸٫

[۳۹] بیانات حضرت ‌‌آیت‌الله مکارم شیرازی در دیدار رییس دیوان عالی کشور؛۱۷/۸/۱۳۸۸٫

[۴۰] بیانات حضرت ‌‌آیت‌الله مکارم شیرازی؛ درس خارج فقه؛ مسجد اعظم قم؛ ۱۱/۸/۱۳۹۰٫

[۴۱] بیانات حضرت ‌‌آیت‌الله مکارم شیرازی در دیدار رییس دیوان عالی کشور؛ ۱۷/۸/۱۳۸۸٫

[۴۲] بیانات حضرت ‌‌آیت‌الله مکارم شیرازی؛ درس خارج فقه؛ مسجد اعظم قم؛ ۲۲/۱۲/۱۳۹۷٫

[۴۳] همان.

[۴۴] همان.

[۴۵] بیانات حضرت ‌‌آیت‌الله مکارم شیرازی؛ درس خارج فقه؛ مسجد اعظم قم؛۱۰/۱۱/۱۳۹۷٫

[۴۶] همان.

[۴۷] بیانات حضرت ‌‌آیت‌الله مکارم شیرازی در دیدار فرماندهان و کارکنان نیروی انتظامی استان قم؛ ۱۹/۷/۱۳۹۰٫

[۴۸] همان.

[۴۹] بیانات حضرت ‌‌آیت‌الله مکارم شیرازی در دیدار رئیس قوۀ قضاییه؛ ۴/۲/۱۳۹۸٫

[۵۰] بیانات حضرت ‌‌آیت‌الله مکارم شیرازی؛ درس خارج فقه؛ مسجد اعظم قم؛ ۲۲/۱۲/۱۳۹۷٫

[۵۱] همان.

[۵۲] همان.

[۵۳] بیانات حضرت ‌‌آیت‌الله مکارم شیرازی در دیدار رئیس قوۀ قضاییه؛ ۴/۲/۱۳۹۸٫