امام رضا(ع)؛ دیدگاه‌ها و نظرها

شبکه اجتهاد: مقالات پیش‌روی برش‌های است از دیدگاه‌ها و نظرهای ‌اندیشه‌وران و اهل قلم کشور که ساحت سیاسی- اجتماعی و بین‌الادیانی حضرت امام رضا علیه‌السلام را تبیین کرده‌اند؛ سویه‌هایی که بخشی از دیدگاه‌هایی را نمایندگی می‌کنند که برای دین‌پژوهان و فقه پژوهان موثر می‌نماید.

نقش امام رضا (ع) در وحدت دینی و انسجام اسلامی در عصر عباسی

دوران ولایتعهدی امام رضا علیه‌السلام در خراسان با تحولاتی عمده همراه است. امام اگرچه با نارضایتی به‌ ولایتعهدی تن داد، اما خود را از تمام فعالیت‌های سیاسی و حکومتی دور نمود. حضور مأمون در مرو و نقش فضل بن سهل وزیر وی در اداره امور خلافت اسلامی سبب شده بود تا جهان اسلام دستخوش‌ آشوب و هرج‌ومرج گردد. شورش‌های پیاپی در مصر، سوریه، یمن، عراق و دیگر شهرهای اسلامی‌ نتیجه حضور مأمون در مرو بود. امام علیه‌السلام با آگاهی از ضرورت انسجام جامعه اسلامی برای برقراری‌ آرامش به سرزمین‌های مسلمانان، مأمون را از غفلت خویش آگاه کرده، ضرورت عزیمت به بغداد را به‌ وی گوشزد نمودند. تأثیر مستقیم ولایتعهدی امام علیه‌السلام در رفع شورش‌های علویان بسیار مهم بود. در این میان اقدامات دیگر امام رضا علیه‌السلام در تعالیم دینی شیعیان و مناظرات آن حضرت با علمای ادیان، در جهت وحدت و وفاق دینی جامعه اسلامی برمبنای توجه به اصول اعتقادات ادیان قابل توجه‌ است. لینک دانلود متن مقاله: http://yon.ir/177md

بازشناسی میراث امام رضا (ع)

بی‌تردید یکی از مهمترین جنبه‌های فرهنگ و تمدن عمیق امامیه را می‌توان در تلاش برای انتقال تراث علمی اهل بیت علیه‌السلام (حدیث)جستجو نمود که پس از قرآن مهترین منبع برای شناخت ابعاد گوناگون معارف اسلامی به شمار می آید. در این میان توجه به گزارش‌های دو کتاب فهرستی فهرست شیخ طوسی و رجال نجاشی در ارائه گزارشی توصیفی و تطبیقی در این باره و نیز اسناد روایات و طرق انتقال تراث روایی-به ویژه در مجموعه‌های متقدم حدیثی؛همچون کتاب شریف کافی-از بخشی عظیم از این تمدن حکایت دارد. تراث علمی انتقال یافته از امام رضا علیه‌السلام، از نمونه‌های بارز این گزارش‌هاست که تاثی بسزایی در شناخت بهتر آثار رضوی و تاثیرات فرهنگی آن دارد. این تراث در انواع قالب‌های علمی مانند کتاب، مسائل، مکاتبه و نسخه و…با موضوعات گوناگون ارائه شده است. در نوشته حاضر،سه نمونه از این آثار تالیف الحسن بن علی الوشاء،صباح بن نصر و محمد بن سنان معرفی شده‌اند. لینک دانلود متن مقاله: http://yon.ir/C05ga

نقش حضور امام رضا (ع) در گسترش تحولات فرهنگی و آزاداندیشی مرو

بررسی و تحلیل پیامدهای حضور امام رضا(ع) در خراسـان از ابعـاد گونـاگون درخـور توجه است. حضور با برکت امام در خراسان با تاثیرهای مهم اجتماعی ـ سیاسی و به خصوص فکری و فرهنگی همراه بود. شاید در کنار بررسی عوامل گوناگون عزیمت امام به خراسـان و نیز تاثیر و اهمیت نقش ولایتعهدی امام، محققان کمتر به نقش فرهنگـی و فضـای علمـی عصر امام پرداخته‌اند. از این رو، تـاثیر حضـور امـام بـه لحـاظ فرهنگـی و تـاثیری کـه در آزاداندیشی علمی مرو از خود برجای گذاشته‌اند، سوال اصلی این نوشتار است. در این نوشتار تلاش شده با تبیین جایگاه مرو در دوره‌های گذشته بـه سـابقه علمـی و فرهنگی ام القرای خراسان پرداخته شود. شناخت این موقعیـت بـه همـراه توسـعه علمـی و فضای آزاداندیشی مرو بهترین فرصت برای امام رضا(ع) بود تا با ابراز عقاید و دیـدگاه‌های محکم شیعی، نقش فرهنگی خود را در هدایت جامعه اسلامی تبیـین کننـد. ایجـاد فضـای علمی و اعتقادی آزاد در مرو برای اولین بار در تاریخ حکومـت عباسـیان (١٣٢ تـا ۶۵۶ ق) نشان داد که چگونه‌اندیشه‌ها و تعالیم شیعی می‌تواند بر مبنـای اسـتدلال و منطـق برتـری خود را در مقایسه با دیگر مکاتب فکری و فقهی ثابت کند. لینک دانلود متن مقاله: http://yon.ir/CeeqN

مدیریت و نقش امام رضا (ع) در تحکیم ولایت مداری ایرانیان

پژوهش حاضر تحت عنوان «مدیریت و نقش امام رضا (ع) در تحکیم ولایت مداری ایرانیان» به بررسی نقش حضرت ثامن الحجج (ع) در امر ولایت مداری می پردازد. چرا که آشنایی با سیره بزرگان به منظور الگو گیری از مشیء آن فرزانگان، چراغ راهی است برای رهروان مسیر هدایت. یکی از بخش‌های حیات پر برکت امام هشتم (ع) چگونگی مدیریت آن حضرت بر فضای نا مناسب حکومت آن زمان که عمدتا به زمان مامون عباسی منتهی گردیده، میباشد. با توجه به اینکه امام رضا (ع) در پذیرش ولیعهدی مخیر نبوده و نمی توانست این مقام را وسیله رسیدن به اهداف مقدس خویش قرار دهد لذا بایستی برنامه‌ای برای خنثی سازی توطئه‌های مامون در پیش گیرد. هدف از پژوهش حاضر بررسی نقش امام رضا (ع) در امر ولایتعهدی می باشد. در این مقاله ابتدا پیرامون مدیریت توضیحاتی داده خواهد شد و پس از آن به بررسی دلایل پیشنهاد مامون به ولایتعهدی امام رضا (ع) و دلایل پذیرش ولایتعهدی توسط آن حضرت(ع) به صورت اجمال اشاره خواهد شد و سپس به مبارزات منفی آن حضرت پرداخته می شود. این مقاله به روش توصیفی – تحلیلی به دنبال پاسخگویی به این سوال است که هدف مامون از طرح ولایتعهدی چه بوده است و امام رضا (ع) چه موضع و نقشی را در مقابل این پیشنهاد اتخاذ کرده است؟ و به این نتیجه رسیده است که یکی از بخش‌های مهم زندگی امام هشتم (ع) مدیریت آن حضرت بر جامعه زمان خود میباشد، چرا که هدف اصلی آنان برپایی حکومت اسلامی برای تحقق مبانی اسلام به منظور بهره مندی عدالت محورانه همه آحاد جامعه از زندگی معنوی و مادی در سایر احکام نورانی اسلام میباشد. لینک دانلود متن مقاله: http://yon.ir/GFEor

کتاب شناسی و نقد: تحقیقی پیرامون کتاب فقه الرضا (ع)

«از فضل خدا بر ما این بود سید فاضل ثقه‌ محدث امیر حسین طاب ثاره که سالها مجاور بیت الله الحرام بود و سپس به ایران و اصفهان‌ آمد،هنگامی که به زیارت او مشرف شدم گفت: هدیهء نفیسی برای شما آورده‌ام و آن «فقه‌ رضوی»است، سپس گفت هنگامی که در مکه‌ بودم گروهی از حجاج قمی نزد من آمدند که‌ کتابی بسیار قدیمی که در زمان حضرت رضا علیه‌السلام‌ نوشته شده بود همراه داشتند. مرحوم سید حسن صدر در این رساله برای‌ اثبات این مدعا دلیل به این شرح ذکر کرده است: شیخ مفید در برخی تألیفاتش و شیخ طوسی در کتاب الغیبه و نیز در کتاب الفهرست و علامه حلی‌ در کتاب خلاصه الأقوال و ابن ادریس در سرائر و شهید اول در لمعه و شهید ثانی در شرح لمعه، همی گفته‌اند: محمد بن علی شلمغانی کتابی به‌ نام التکلیف دارد و مطالب آن کتاب را مشایخ ما از او روایت می‌کنند به استثنای یک روایت که از متفردات و مختصات این کتاب است و آن‌ روایت این است:اگر کسی برای اثبات مدعای‌ خود نزد حاکم شرع،بیش از یک شاهد ثقه‌ نداشت برادر ایمانی او می‌تواند بدون آگاهی و علم،به استناد قول مدعی و یا به استناد شهادت‌ آن ثقه،به نفع او شهادت دهد،تا شهادت عدلین‌ محقق شده و حق او از بین نرود. لینک دانلود متن مقاله: http://yon.ir/MMe1I

شاخصه‌های عقلانیت اجتماعی در معارف رضوی

یکی از نعمت‌های منحصر به فرد خداوند، عقل است. این نعمـت در میـان انسـان‌ها از چنان جایگاهی برخوردار است که بار ارزشی یافته و هیچ کس حاضر نیست خـود را فاقـد این نعمت بداند، بلکه خود را دارای عقل و رفتار و گفتار خود را بر اساس عقلانیـت ارزیـابی می کند. از طرفی، رفتار و گفتار انسان‌ها بسیار متفاوت و متضاد است که نمی توان همه آنهـا را عقلانی دانست. سوال اساسی نوشته پیش رو این است که آیا در معارف رضوی شاخصه‌هایی برای عقلانیت اجتماعی وجود دارد که بتوان بر اساس آنها رفتار و گفتار اجتماعی مسلمانان را ارزیابی کرد؟ با بررسی انجام گرفته در لغت، متون دینی و … دربـاره عقـل و عقلانیـت و تعریفی که از عقلانیت بر اساس متون دینی ارائه شده است، در معارف رضوی شاخصـه‌های ده گانه از قبیل: امید داشتن به خیر شخص، در امان بودن از شر او، برجسته کردن تـلاش خیـر دیگران، برجسته نکردن کار خیر خود، خسته نشدن از تلاش برای مشکل گشایی از کار دیگران، خسته نشدن از تلاش علمی و … در روابط اجتماعی معرفی شده‌اند. نتیجه بررسـی حاضـر این است که در معارف رضوی نه تنها به عقلانیت و عقل بی اعتنایی نشده، بلکه عقل و عقلانیت از جایگاه ویژه‌ای برخوردار هستند که با توجه به هدف خلقـت و ضـرورت سـیر تکـاملی انسان ـ که باید در این دنیا اتفاق بیفتدـ عقلانیت تعریف خاص دارد و بر اساس همین تعریـف در جامعه اسلامی شاخصه‌هایی مطرح است که اعمال این شاخصه‌ها باید با دقت، ظرافـت و بدون افراط و تفریط انجام گیرد. مشروح مستندات را باید در متن مقاله جستجو کرد. لینک دانلود متن مقاله: http://yon.ir/pQpmH

نسبت فقه و اخلاق در آموزه‌های امام رضا (ع)

 نسبت فقه و اخلاق، نه تنها از دیرباز محل تامل عالمان دینی بوده و ذهن آنـان را مشـغول ساخته است، بلکه در شرایط امروز، به دلیل تحولات اجتماعی و فرهنگی گسـترده در زنـدگی بشر و تغییرات رخ داده در سبک زندگی، نیاز حس شده به توسعه فقه و نیاز به پاسداشت از جایگاه اخلاق در حیات اجتماعی، بازنگری در این مسئله ضرورتی افزون یافتـه اسـت. در میان ائمه اطهار(ع) چنین می نماید که امام رضا(ع) ـ به سبب شرایط اجتماعی و فرهنگی موجـود در عصر آن حضرت ـ توجهی خاص به فقه و اخلاق مبذول داشته و در سطح گسـترده‌ای به جوانب مختلف این مسئله پرداخته شده است. در این راستا می توان دریافت کـه نگـرش طیفی به الزام‌های دینی، توجه به علل الشرایع و خاستگاه‌های اخلاقی و انسانی احکـام و تکیـه بر تادیب در رفتار دینی و برخی دیگر از شیوه‌های مواجهه خاص با مسائل شریعت کـه در احادیث آن حضرت دیده می شود، مبنای استواری برای پیوستگی فقه و اخلاق در آمـوزه‌های امام رضا(ع) را فراهم آورده است که درک دقایق آن، می تواند الگویی کارآمد برای بازنگری‌های ما در مسائل خود، در عصر حاضر باشد. لینک دانلود متن مقاله: http://yon.ir/9zhIU

موضع امام رضا (ع) در قبال حرکت‌های سیاسی علویان در زمان عباسیان

یکی از پرسش‌های اساسی شیعه، موضـع ائمـه (ع) در قبـال حرکـت‌های سیاسـی علویان در برابر خلفای وقت است. این مقاله ضمن بررسی زمینه‌های روی کار آمـدن عباسیان و شرایط پس از به خلافـت رسـیدن آنـان، مواضـع امـام رضـا (ع) را در قبـال حرکت‌ها و قیام‌های علویان مورد بررسی قرار می دهـد. بـرای واکـاوی مواضـع امـام رضا(ع)، آگاهی از شرایط سیاسی، تاریخی خلافت عباسیان و وضعیت علویان در زمان آنها امری ضروری است. به همین منظور مهم ترین حرکت‌های سیاسی علویان از آغاز خلافت عباسی مورد بررسی قرار گرفته (خلافت منصور و قیام نفـس زکیـ، تاسـیس سازمان وکالت، خلافت‌هادی و قیام حسین بـن علـی بـن حس، خلافـت‌هارون و (ع)تشکیل دولت ادریسیان، علویان در زمان خلافت امین و مامون) و موضـع ائمـه در قبال این حرکت‌ها بیان شده است. در انتهای بحث، به طور خـاص قیـام‌هایی کـه در زمان امام رضا(ع) صورت پذیرفته مورد بحث قرار می گیرند. لینک دانلود متن مقاله: http://yon.ir/MN0EL

امام رضا (ع) در مواجهه با‌اندیشه و عمل واقفیان

گرچه توقف بر شخصی از اهل بیت (ع) به عنوان آخرین امام (ع) و مهـدی منتظـر(ع)سئله بی سابقه و جدیدی نبوده اما گروهی از شیعیان که امام کاظم (ع)را مهدی و قائم منتظر می دانستند و بر همین اساس رحلت آن حضـرت را منکـر گشـته و از پـذیرش امامت حضرت رضا(ع)سر باز زدند با نام واقفیه یا واقفـه شـناخته شـدند. ایـن گـروه به دلیل اینکه تهدیدی جدی برای تفکر اصیل شیعه به حساب می آمـد کـانون توجـه و اهتمام امام رضا(ع)قرار گرفت و بخش وسیعی از توان و فرصت پیش روی حضرت را مصروف خود ساخت. به همین مناسبت،واکـاوی ماهیـت و شخصـیت‌های جریـان مذکور، از زوایای مختلفی مورد توجه پژوهشگران و تحلیلگران مطالعات اسلامی قرار گرفته است. گرچه در معرفی فرقه مذکور، آثار ارزشمند و قابل توجهی ارائه شده امـا تحلیل روابط و مواضع متقابل واقفیه و امام رضا(ع)کمتر مورد توجه قرار گرفته است. در این مقاله، نگارنده از زاویه مذکور با روش توصیفی تحلیلی و با شیوه گردآوری کتابخانه‌ای در دو محور، بحث جریـان واقفیـه را مـورد بررسـی قـرار داده اسـت: ١. چیستی و کیستی واقفیه؛٢. نحوه مواجهه امام رضا(ع)با این جریان. لینک دانلود متن مقاله: http://yon.ir/48aQf

گفتمان ولایتعهدی امام رضا (ع) میان دو رویکرد «زیست – قدرت» و «زیست – سیاست»

طرح موضوع ولایتعهدی امام رضا(ع) توسط مامون عباسی، یکی از حوادث بسیار مهـم تاریخی است که به شدت با مسئله امامت، حاکمیت و حکومت اسلامی مرتبط بـوده و نیازمنـد تحلیل گفتمانی ویژه می باشد. دوره مامون یک دوره استثنایی در تاریخ عباسیان است که بـا جریان‌های مختلف سیاسی ـ اجتماعی و فرهنگی ـ دینی روبـرو بـوده کـه نیازمنـد ظهـور گفتمانی شده است که بر پایه «ولایتعهدی» مبتنی می باشد. این مقاله درصدد است تـا «گفتمـان ولایتعهدی» را به مثابه یک گفتمان موثر در طرح دیدگاه‌های مربوط به «سلطه» و «تدبیر» بـر اساس رویکردهای «زیست ـ قدرت» و «زیست ـ سیاست» مورد تحلیل قرار داده و برخوردهـای مامون عباسی (رویکرد سلطه) و حضرت امام رضا(ع) (رویکرد تدبیر) را بر پایـ ه آن و بـا روش «پدام» مورد ارزیابی قرار دهد. لینک دانلود متن مقاله: http://yon.ir/wW1Jr

عدالت امام از دیدگاه امام رضا (ع) با تأکید بر عدالت اجتماعی

یکی از ویژگی‌های امامان معصوم علیهم‌السلام، عدالت به ویژه عدالت اجتماعی است؛ چراکه اگر ایشان از این ویژگی برخوردار نباشند، نمی‌توانند به مسئولیت‌ها و وظایف خویش عمل کنند. این نوشتار می‌کوشد با روش اسنادی و تحلیلی، با توجه به روایات نقل شده از امام رضا علیه‌السلام ضرورت، راه کشف، آثار و ابعاد عدالت امام با تأکید بر عدالت اجتماعی را بیان، و تفاوت آن را با دیدگاه‌های کلامی غیرشیعه روشن نماید. توجه به روایات امام رضا علیه‌السلام از این جهت حایز اهمیت است که در زمان ایشان، مسائل اساسی اسلام بیشتر مورد گفت‌وگو قرار می‌گرفت. همچنین ایشان به حسب ظاهر مدتی منصب «ولیعهدی» داشته که این دو عامل، زمینه را برای گفت‌وگو درباره عدالت اجتماعی امام فراهم ساخته است.

بر اساس روایت محمدبن سنان، امام رضا علیه‌السلام علت حرمت فرار از جنگ را ۲۵۷ این‌گونه بیان می‌فرمایند: «خدا فرار از جنگ در راه او را حرام شمرده است؛ زیرا در آن سستی در دین و سبک شمردن دستور پیامبران و امامان عادل است و نیز فرار از جنگ سبب ترک یاری آنها بر دشمنان و عقوبت برای آنهاست به خاطر انکار آنچه را به سوی او دعوت کرده‌اند؛ از قبیل اقرار به ربوبیت و آشکار ساختن عدالت و ترک جور و از بین بردن فساد. به ایشان گفته شد:‌ای فرزند رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌و‌آله قائم شما اهل‌بیت علیهم‌السلام چه کسی است؟ فرمود: چهارمین از فرزندان من که پسر خانم کنیزان است، کسی که خداوند به وسیله او زمین را از هر جوری پاک می‌کند و هر ظلمی را پاک می‌کند «طهر الله به الأرض من کل جور و یقدسها من کل ظلم» و کسی است که مردم در ولادتش شک می‌کنند و او صاحب غیبت پیش از خروجش است، هنگامی که خروج کند، زمین با نور او روشن می‌شود و میزان عدل میان مردم گزارده می‌شود و هیچ‌کس به کسی ستم نمی‌کند «و وضع میزان العدل بین الناس فلا یظلم أحد أحدا» و او کسی است که زمین برای او گسترده می‌شود و برای او سایه‌ای وجود ندارد و او کسی است که منادی از آسمان ندا می‌کند و به سوی ایشان می‌خواند به گونه‌ای که همه اهل زمین آن را می‌شنوند و می‌گوید: آگاه باشید البته حجت خدا نزد خانه خدا ظهور کرده و از او پیروی نمایید، به راستی حق با اوست و در اوست و آن سخن خدای ـ عزوجل ـ است که می‌فرماید: «إن نشأ ننزل علیهم من السماء آیه فظلت أعناقهم لها خاضعین. لینک دانلود متن مقاله: http://yon.ir/mnGiQ

امام رضا (ع) و رسالت تبیین قرآن

قرآن در‌اندیشه، گفتار و کردار اهل بیت علیهم‌السلام تجسم و عینیت تمام یافته است و سیره کریمانه و سخن حکیمانه آنان، مستقیم یا غیر مستقیم، تبیینگر کتاب الهی در ابعاد گوناگون آن است. در این مقاله به بیاناتی که امام علی بن موسی الرضا علیه‌السلام به طور مستقیم در باب قرآن کریم فرموده‌اند، پرداخته شده است. با توجه به سخنان آن حضرت درباره قرآن و تفسیر آن، سرفصلهای ذیل تبیین شده است: بیان فضیلت و جایگاه قرآن، معرفی گوشه‌هایی از علوم قرآن، تنزیه خداوند و تبیین متشابهات اعتقادی قرآن، تنزیه پیامبران و تبیین متشابهات قصص انبیا، شرح و توضیح آیه‌ها و پاسخگویی به ابهامات، تعیین مصداق و تطبیق آیه، استناد به قرآن و شاهد آوردن از آن، تفسیر قرآن به قرآن و تبیین احکام در پرتو قرآن.

از سویی دیگر، قرآن نیز معیار و ملاکی است برای احادیثی که از اهل بیت علیهم‌السلام نقل شده است؛ اگر قرآن سخنی را تأیید نکند و با آن سازگار نباشد، از آنان صادر نشده است و از اینجا سر سخن معروف پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم روشن می‌شود که فرمود: من در میان شما دو چیز ارزشمند را به یادگار می‌نهم: «کتاب خدا» و «عترتم»، اهل بیتم؛ اگر به هر دو تمسک جویید، گمراه نخواهید شد و این دو، هیچ‌گاه از هم جدا نخواهند شد تا در حوض کوثر بر من وارد شوند. تبیین امام علیه‌السلام از صفت دوم، روشن می‌کند که مقصود از این خصیصه زشت و نکوهیده که در میان آنان رایج بوده است، رشوه‌خواری است و مقصود از آن، تنها این نیست که شخصی برای انجام دادن کاری پیش از انجام دادن آن، رشوه دریافت کند یا به شرط دریافت مبلغی، کاری را انجام دهد، بلکه حتی اگر بر حسب وظیفه خویش حاجت برادر مؤمنش را برآورده کرد و بعد هدیه او را پذیرفت، آیه شاملش می‌شود؛ بنابراین، نامهایی همانند هدیه، آن را مباح نمی‌کند؛ چه اینکه اگر این عمل مرسوم شود و به صورت فرهنگ درآید، خودبه‌خود در افراد کارگزار توقع ایجاد می‌کند و وظایفشان را با نیت هدیه بعد انجام می‌دهند و کار کسی که از او توقع هدیه نرود، انجام نمی‌دهند. لینک دانلود متن مقاله: http://yon.ir/vzkom

سیره سیاسی امام رضا (ع) در برخورد با حکومت جور (مطالعه موردی ولایتعهدی)

ولایتعهدی امام رضا(ع) از نقاط حساس تاریخ شیعه به حساب میآید. این حساسـیت از چند منظر درخور تامل است: از یک سو تحولات اجتماعی ـ سیاسی عصر عباسیان (مخصوصا خلافت مامون)؛ از سوی دیگر، قبول ولایتعهدی امام رضـا(ع). بررسـی سـیره سیاسـی امـام رضا(ع) بر این مبنا صورت میگیرد که سیره سیاسی ائمه واقعیت‌هایی صرفا تاریخی نیسـ، بلکه حاوی پندها و اصول ارزشمندی برای پیروان ایشان است. پرسش و محور اصلی این مقاله چگونگی تعامل امام رضا(ع) با حکومت جور (به خصوص در جریان ولایتعهدی) است. در ابتدا بـرای ورود بـه بحـث و ترسـیم شـرایط اجتمـاعی ـ سیاسی، برخی مسائل تاریخی مطرح شـده در دو مقطـع «پـیش از ولایتعهـدی» و «پـس از ولایتعهدی» بررسی میشود. در مقطع «پس از ولایتعهدی» درباره برخی احتمال‌ها و شبهه‌های مربوط به ولایتعهدی امام رضا(ع) بحث و در ادامه، به مواضع سیاسی ایشان پرداختـه مـیشـود. باید توجه داشته باشیم مبارزه و مخالفت با حکام جور بر اساس اصول ثابت تعالیم شـیعه و نیز با توجه به مقتضیات زمانی و مکانی، می‌تواند شکل‌های گوناگونی داشـته باشـد و ایـن درست همان چیزی است که در سیره اهل بیت تجلی یافته است. مسئله‌ای که بر مبنای این تعالیم برای ما روشن شده این است که با وجود شـکل‌های گوناگون مبارزه با حکومت و حکام جور، هیچگاه توقف مبارزه و مخالفت سـفارش نشـده و حتی در سخت ترین شرایط، سازش با ظالمان مجاز نیست، اما توجه بـه شـکل مبـارزه و مصالح عالیه باید مدنظر قرار گیرد. لینک دانلود متن مقاله: http://yon.ir/p1HGi

تحلیلی بر چرایی اصرار مأمون و انکار امام رضا (ع) در ماجرای ولایتعهدی

ماجرای ولایتعهدی امام رضا(ع) در دربار عباسیان مهـم تـرین رخـداد سیاسـی است که برای اولین و آخرین بار در تاریخ سیاسـی ائمـه (ع) رقـم خـورد. مـامون، خلافتی را که حاصل سالها تلاش و مبارزه آبا و اجدادش بوده و خود نیـز بـرای دستیابی به آن از ریختن خون برادرش دریغ نکرده بود، با کمترین هزینه به اصرار و تهدید، تقدیم بزرگترین رقیب خاندانی اش ساخت. او نیـز کـه سـالهـا آبـا و اجدادش برای دستیابی به این خلافت از هیچ تلاش مشروعی فروگذار نبودند، از پذیرش آن استنکاف می ورزد. این رخداد فرضیه‌های مختلفی را در ذهن بسیاری از پژوهشگران ایجاد نمود. مقاله حاضر پس از تبیین فرضیه سیاسی و بررسی اقوالی کـه‌اندیشـه اعتزالـی یـا شیعی به مامون نسبت دادهاند، با تبیینی اجمـالی از مسـئله امامـت در دو دیـدگاه تشیع و اعتزال، جریان ولایتعهدی را از انحصار انگیزههای سیاسی خارج ساخته و باورهای اعتقادی طرفین را در کنار مواضع سیاسی آنان، به عنوان عاملی تاثیرگـذار در اصرار و انکار آنها معرفی می‌نماید. لینک دانلود متن مقاله: http://yon.ir/6I46h

علل و دلایل پذیرش ولایتعهدی مأمون از سوی امام رضا (ع)

نظر مشهورتر این است که این کار، ابتکار خود مأمون بوده است. اما درباره علت و چگونگی آن، چند نظر وجود دارد؛ شیخ مفید و شیخ صدوق برآن‌اند که مأمون در جنگ‌هایش با امین، شکست می‌خورد و نذر می‌کند که اگر خلافت را به دست بگیرد، آن را به صاحبان اصلی‌اش برگرداند و در ابتدا نیز با خلوص نیت به امام پیشنهاد ولایت‌عهدی می‌دهد؛ اما بعدا از کار خود پشیمان‌می‌شود و امام چون می‌دانستند که او پشیمان می‌شود و تا پایان بر حرف خود باقی نمی‌ماند با پیشنهاد مأمون مخالفت می‌کردند. عده‌ای از مستشرقان معتقدند که وی به راستی شیعه بوده و حسن نیت داشته است که در این صورت باید حرف کسانی را قبول کنیم که می‌گویند: حضرت، به مرگ طبیعی از دنیا رفتند که این امر از نظر تاریخی، مردود است. علاوه بر این، اگر واقعا چنین بود، حضرت باید ولایت‌عهدی را می‌پذیرفتند؛ درحالی‌که می‌بینیم ایشان این امر را قبول نکرده و با تهدید، مجبور به پذیرش آن شدند. این مقاله بررسی فرضیه‌ها و احتمالات مرتبط با موضوع و پاسخ قابل قبول بر اساس موازین امامت و وولایت از منظر شیعه را به عهده دارد. همه معصومین علیهم‌السلام در زمان حیات خودکراماتی داشته‌اند وهمچنین بعد از شهاد تشان چون حیات وممات آنها نزد پروردگار یکی است. کرامات ائمه علیهم‌السلام چیزی شبیه معجزات انبیاست با این تفاوت که نبی برای اثبات نبوت خود معجزه می آورد ولی کرامات امامان برای اثبات امامت آنها نیست هر چند که وجود این کرامات مقام آنها را در نزد مردم بالاتر می برد. در ج ۲۲ کتاب عوالم العلوم به طور پراکنده کراماتی از امام رضا علیه‌السلام نقل شده است که گاهی این کرامات شامل حال فردی خاص یا شامل حال جامعه مسلمانان ویا شامل حال حیوانات شده است. این مقاله کرامات رضوی را به روش تحلیل محتوا دسته بندی نموده است. صدور کرامت از معصومین علیه‌السلام با توجه به مقام والای آنها امری مشخص واثبات شده است. اما در مورد غیر معصومین نیز امری دور از ذهن نیست. صاحبان کرامت افرادی هستند که تمام نیتشان رضای پروردگار است نه خود نمائی وهمه ی آنها می دانند که این کرامات به اذن پروردگار متعال می باشد همان گونه که خداوند درسوره ی مائده به حضرت عیسی علیه‌السلام یادآوری می کند که “معجزات تو به اذن من است “وصاحب کرامت مانند آئینه ایست که مهربانی ولطف خاص خداوند را منعکس می‌نماید.

اینجا یک اشکال هست و آن این که اگر فرض هم کنیم که با همکاری حضرت رضا و فضل بن سهل می‌شد مأمون را از خلافت خلع کرد، چنین نبود که دیگر اوضاع خلافت روبه راه باشد، چون خراسان جزئی از مملکت اسلامی بود، همین قدر که به مرز ری می‌رسیدیم، از آنجا به آن طرف، یعنی قسمت عراق که قبلا دارالخلافه بود، و نیز حجاز و یمن و مصر و سوریه وضع دیگری داشت؛ آنها که تابع تمایلات مردم ایران و مردم خراسان نبودند و بلکه تمایلاتی بر ضد اینها داشتند؛ یعنی اگر فرض هم می‌کردیم که این قضیه به همین شکل بود و عملی می‌شد، حضرت رضا در خراسان خلیفه بود، بغداد در مقابلش محکم می‌ایستاد، همچنانکه تا خبر ولایتعهد حضرت رضا به بغداد رسید و بنی العباس در بغداد فهمیدند که مأمون چنین کاری کرده است فورا نماینده مأمون را معزول کردند و با یکی از بنی العباس به نام ابراهیم بن شکله- با اینکه صلاحیتی هم نداشت- بیعت کردند و اعلام طغیان نمودند، گفتند ما هرگز زیر بار علویین نمی‌رویم، اجداد ما صد سال است که زحمت کشیده‌اند، جان کنده‌اند، حالا یکدفعه خلافت را تحویل علویین بدهیم؟ عرضکردم فدایت شوم از کجا این مطلب را میدانی فرمود همان طور که‌ ارشاد: گروهی از تاریخ نویسان و وقایع نگاران که تحقیق در باره زندگی خلفا دارند، نوشته‌اند که وقتی مأمون تصمیم گرفت حضرت رضا علیه‌السلام را ولیعهد خود نماید فضل بن سهل را خواست و جریان را با او در میان گذاشت باو گفت در این مورد با برادرت حسن بن سهل نیز مشورت کن این کار را کرد هر دو پیش مأمون آمدند حسن بن سهل پیوسته اظهار میکرد که این کار مشکلی است و خلافت از این خاندان خارج می‌شود مأمون گفت من با خدا پیمان بسته‌ام که اگر بر برادر خود پیروز شوم خلافت را بسپارم بشایسته‌ترین اولاد علی امروز کسی را از علی بن موسی الرضا شایسته‌تر نمیدانم روی زمین. لینک دانلود متن مقاله: http://yon.ir/vMQFQ

تاثیر ولایتعهدی علی بن موسی الرضا (ع) بر قیامهای علوی دوره خلافت مأمون

در این مقاله ابتدا اشاره‌ای مختصر به شرایط سیاسی،اجتماعی و ناآرامیهای‌ دوره خلافت‌هارون،امین و مأمون شده،پس از آن بستر و زمینه‌ای که موجب شد علویان در سالهای نخست خلافت مأمون در عراق،حجاز و یمن قیام کنند،بیان‌ گردیده است. همچنین چگونگی قیامهای ابن طباطبا،محمد دیباج و ابراهیم بن‌ موس کاظم،که پیش از ولایتعهدی علی بن موسی الرضا(ع) بوده است، مطرح شده و با اشاره‌ای گذرا به چگونگی ولایتعهدی امام رضا(ع) انگیزهای مأمون از این کار مورد نقد و بررسی قرار گرفته است. در این جا نویسنده در صدد اثبات این نکته است که‌ انگیزه مأمون و فضل بن سهل از ولایتعهدی،بهره‌برداری و تحقق آرمانهایشان‌ بوده است. مأمون در صدد بود با ایجاد تفرقه در میان علویان،قیامهای علوی را سرکوب‌ کند و فضل بن سهل،که رؤیای استقلال ایران را در سر داشت، در صدد بود با استفاده از شرایطی که به دنبال کشته شدن امین بوجود آمده بود،منظور خود را عملی‌ سازد. در پایان مقاله نیز،تأثیر ولایتعهدی امام رضا(ع)بر قیامهای علوی کوفه، حجاز، یمن و چگونگی غلبه مأمون بر فرمانروایان علوی و رابطه عولویان و مأمون بعد از شهادت امام رضا(ع)، مورد بررسی قرار گرفته است. لینک دانلود متن مقاله: http://yon.ir/uBl73

تحلیلی از عهدنامه ولایتعهدی امام رضا (ع)

سید مرتضی رحمه الله در بیان فلسفهء پذیرش‌ ولایتعهدی می‌نویسد: «اگر به من گفته شود:چرا امام رضا علیه‌السلام‌ پیشنهاد مأمون را پذیرفت؟درحالی‌که این‌ مربوط به شؤون امامت نبوده و مسؤولیت دینی‌ به شمار نمی‌آمد،خواهم گفت: همان‌گونه که در مورد انگیزه حضور امیر مؤمنان در شوری بتفصیل سخن گفته‌ایم و متذکر شدیم که این حق حضرت بوده است و برای احقاق حق خود لازم بود تا در شوری‌ شرکت جوید،اکنون در مورد امام رضا علیه‌السلام نیز همین را می‌گویم که چون حق او در آستانه‌ تضییع و نابودی قرار گرفته است،پذیرفتن‌ (۱)-عیون اخبار الرضا،ج ۲،ص ۹۳۱٫ در منابع تاریخی یاد شده است که مأمون از امام رضا علیه‌السلام خواست تا حضرت نیز در تأیید عهدنامه و پذیرش ولایتعهدی چند سطری‌ بنویسد و امام پذیرفت و در پشت صفحه چنین‌ مرقوم داشت: بسم الله الرحمن الرحیم سپاس خدای را که آنچه بخواهد،انجام دهد و کسی را یارای چون و چرا در کار او نیست. بلی،ممکن است این تعابیر به گونهء دیگری‌ هم تفسیر شود، ولی وقتی سراسر نوشته امام و مجموعه زندگی سیاسی آن حضرت و بینش‌ ائمه دربارهء خلافت خلفا و رفتار عباسیان و بویژه‌‌هارون با موسی بن جعفر علیهما السلام مورد توجه قرار گیرد به‌طور یقین می‌توان نتیجه گرفت که نه تنها علی بن موسی علیهما السلام بلکه یک فرد عادی‌ نمی‌توانست به حکومت مأمون امیدوار باشد و برای او دعای خالصانه کند. لینک دانلود متن مقاله: http://yon.ir/XQQja

بایستگی‌های اخلاقی زیست خانوادگی از منظر امام رضا (ع)

خانواده به عنوان بنایی مقدس در اسلام مطرح شده است که تربیت صحیح افراد در این محیط از آسیب‌های اجتماعی بسیار زیادی جلوگیری کرده و ضامن سلامت انسان در محیط‌های دیگر، نظیر مدرسه و محیط شغلی خواهد شد. به همین جهت در سیره گهربار ائمه (علیهم‌السلام)، به ویژه در آموزه‌های امام رضا (ع) اعتنای فراوانی به تربیت افراد در این محیط صورت پذیرفته است. هدف این مقاله پرداختن به بایستگیهای اخلاقی زیست خانوادگی از منظر امام رضا (ع) میباشد. این مقاله به روش توصیفی ـ تحلیلی با رویکرد قرآنی ـ روایی، به کنکاش این مهم در دو حوزه شناختی و رفتاری پرداخته است. در حوزه شناختی به چگونگی ارتباط و تعامل با اعضای خانواده و در حوزه رفتاری آن حضرت (ع) به آموزه‌هایی نظیر: مدیریت امور خانه، انس با افراد خانه و فرزندان، رعایت حق همسر، رفتار شایسته نسبت به خادمان و میهمانان اشاره نموده است.

به عنوان نمونه می‌توان به یکی از فرمایشات امام رضا (ع) اشاره نمود: چون آنگاه که سخن از تنگدستی مرد در خانه مطرح میشود حضرت دستور به گرفتن قرض م ی نمایند و میفرمایند: «اگر مردی دچار تنگدستی شد، به ضمانت خدا و پیامبرش به میزان غذای مورد نیاز خانواده اش وام بگیرد و اگر پیش از بازپرداخت وام خود وفات یافت، بر عهده پیشوای مسلمانان است که وام وی را بپردازد. حسن بن موسی نقل میکند: من در خراسان در مجلس علی ابن موسی الرضا (ع) بودم و زید بن موسی در آنجا حاضر بود و به جماعت حضار فخر میفروخت؛ امام رضا (ع) که با دیگران مشغول گفتگو بودند، سخن زید را شنیدند و رو به او نموده و فرمودند:‌ای زید آیا حرف‌های ناقلان کوفه تو را مغرور کرده که روایت میکنند: فاطمه (س) عفت خود را حفظ کرد و خداوند آتش را بر ذریه او حرام نمود، به خدا سوگند این امر جز برای امام حسن (ع) و امام حسین (ع) و فرزندان بلاواسطه آن حضرت (ع) نیست. نتیجه گیری پس از بررسی آموزه‌های رضوی در رابطه با بایستگیهای اخلاقی زیست خانوادگی از منظر امام رضا (ع) این آموزه‌ها را می‌توان به دو دسته تقسیم کرد: قسمت اول مربوط به بعد شناختی این بایستگیها است که نقش زیربنایی در زندگی انسان ایفا میکند، چراکه مبانی نظری اخلاق زیست در خانواده را بیان می‌نماید. لینک دانلود متن مقاله: http://yon.ir/f5cMu

امام رضا (ع) و الگوی رفتار ارتباطی با پیروان سایر ادیان و مذاهب: مسئله پلورالیسم دینی – هنجاری – در فرهنگ رضوی

یکی از مباحث مهم اخلاق کاربردیـکه امروزه جامعه اسلامی را به چالش فراخوانده ـ مسئله چگونگی رفتار و ارتباط با پیروان «دیگر ادیان» است. هرچند این مسئله در گذشته نیز وجود داشته، اما با طرح تئوری حکومت اسلامی و دیگر مباحث نوین کلامی، از جهت بررسی مبانی نظری و کاربردی، مورد توجه‌اندیشمندان قرار گرفته است؛ از این رو، نگارنده در نوشتار حاضر، با توجه به نیاز علمی جامعه امروزی به مباحث اخلاقی و بحران معیار در رفتار با غیرمسلمانان، درصدد استنباط و ارائه الگوی رفتار ارتباطی با پیروان سایر ادیان در پرتو سیره رضوی است. به این منظور، ابتدا به طرح دقیق مسئله پرداخته، برای حل مسئله، تصویری از هویت و چیستی «دین» در فرهنگ رضوی ارائه می دهد. در ادامه بحث، پلورالیسم دینی«هنجاری» به عنوان فرضیه و پاسخی به مسئله رفتار با پیروان دیگر ادیان از دیدگاه امام رضا مورد تحلیل قرار می گیرد. پایه گذاری و ترویج «گفت و گوی ادیان» توسط حضرت، از دیگر مباحث مهم این پژوهش است. غایت نوشتار حاضر، در استنباط و ارائه شاخص‌های الگوی رفتار ارتباطی با پیروان سایر ادیان در پرتو سیره رضوی تحقق می یابد. در این مقال، ادعا و اثبات شده است که از دیدگاه حضرت رضا، مناسبات ما با غیرمسلمانان باید مبتنی بر اخلاق انسانی، احترام و مهرورزی، مدارا و تسامح دینی، آزادی فکر و بیان، مخاطب شناسی و آشنایی با زبان و متون مقدس دیگر ادیانو همزیستی مسالمت آمیز باشد. لینک دانلود متن مقاله: http://yon.ir/BgG2k

روش شناسی مناظرات امام رضا (ع) با تاکید بر کتاب عوالم العلوم ج ۲۲

مناظره از بنیادهای استوار دین اسلام است که اثری عظیم در شناساندن حقانیت شریعت محمدی(ص) و تفهیم لزوم پیروی از آن را در پرسش‌گران بی‌غرض داشته است. امام رضا(ع) که نماد جاودان حکمت و بلاغت و وجود عینی و خارجی قرآن کریم و جانشین بر حق رسول خدا(ص) در میان امت اسلامی است، اهتمام ویژه‌ای به روش مناظره و مباحثه داشتند. این پژوهش با عنوان «روش‌شناسی مناظرات امام رضا (ع)با تاکید بر کتاب عوالم العلوم ج۲۲» با هدف تبیین روش‌های مناظره بر مبنای مناظرات فلسفی و کلامی حضرت رضا(ع) در صدد است که روش‌های خاص ایشان در مناظرات با دانشمندان مسیحی، یهودی، صابئی و برخی علمای مسلمان غیر شیعه و شاگردانش را بیان نماید. نتیجه حاصل از پژوهش حاضر این است که امام رضا(ع) در روش‌های مناظره با دانشمندان ادیان و مذاهب دیگر از روش‌های پاسخ کوتاه و مستدل، تکریم طرف مناظره، استدلال بر اساس سطح فکری و عقلی مخاطب، استناد به مقبولات طرف مناظره، اقناع تدریجی و همراهی با مخاطب، رعایت انصاف، و دریافت گواهی و تأیید از حضار و بکارگیری فصاحت و بلاغت در گفتار بهره برده‌اند.

در مناظرات امام(ع) با افراد مختلف به خاطر این که بحث طولانی شده و یا ممکن بوده طرف مناظره سایر مطلب پیش‌گفته‌ی خود را از یاد برده یا کتمان کند و یا آن را مقلوب نماید و از مسیر انصاف و عدالت خارج شود، حضرت(ع) از حاضران می‌خواسته در بعضی موارد گفته‌های او را امضا کنند، تا دیگر شخص نتواند بر خلاف گفته‌ی خود، حرفی بزند. جاثلیق در جواب می‌گوید: «یا امیرالمؤمنین، کیف احاج رجلا یحتج علی بکتاب أنا منکره، و نبی لا اؤمن به؟» (بحرانی اصفهانی،۱۴۱۳،ج۲۲:۳۰۲؛قرشی، ۱۴۳۰، ج ۳۰: ۱۸۱؛ طبرسی، ۱۳۸۵، ج ۲: ۴۲۵): [چگونه با کسی بحث کنم که به کتابی استدلال می‌کند که من آن را قبول ندارم و به گفتار پیامبری احتجاج می‌کند که من به او ایمان ندارم؟] امام رضا(ع) در پاسخش می‌فرماید: «یا نصرانی، فإن احتججت علیک بإنجیلک أتقر به؟» (همان، ج ۳۰: ۱۸۱): [ای نصرانی، اگر از انجیل برای تو دلیل بیاورم قبول می‌کنی؟] جاثلیق سوگند یاد می‌کند که حتی بر خلاف میل باطنی‌اش نیز آن را قبول کند. ۵٫ حضرت رضا(ع) همواره در مناظراتش از روش‌های ساده‌گویی و فصاحت و بلاغت، پاسخ کوتاه، همراهی با مخاطب، تکلم به زبان طرف مناظره، رعایت انصاف، استدلال بر اساس سطح فکری و عقلی مخاطب و استناد به مقبولات طرف مناظره بهره برده‌اند که می‌تواند برای ما الگو و راهبرد مناسبی در مقابله‌ی فکری با ادیان دیگر در عصر حاضر باشد. لینک دانلود متن مقاله: http://yon.ir/JS59V

مناظره و ویژگی‌های مناظرات امام رضا (ع)

با دقت در این مناظرات، به این نتیجه می‌رسیم که حضرت همه اصول و ضوابط مناظرات را رعایت نموده‌اند؛ از جمله ارائه دلایل محکم و متناسب،به کارگیری تشبیهات و تمثیلات، رعایت ایجاز و… از نظر روان‌شناختی نیز به روش‌هایی چون رعایت سطح فکری مخاطب، رعایت مقتضای‌ حال،مماشات با مخالف،نرمی در رفتار و پافشاری در اثبات مواضع می‌توان اشاره نمود. از سویی استفاده از دلایل قرآنی و تفسیر قرآن به قرآن و بهره‌گیری از روایات نیز دیده می‌شود. علاوه بر این،از مناظراتی که امام علیه‌السلام داشته‌اند،می‌توان به بهره‌گیری آن حضرت از صناعات خمس مثل برهان و جدل پی‌برد. هرچند که پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و اله در روزهای آخر حیات خود تأکید فراوانی به پیروی از قرآن و اهل بیت علیهم‌السلام داشتند،ولی مسلمانان با نادیده گرفتن این توصیه،در حوزه‌های مختلف‌ مذهبی و معرفتی،به بیراهه رفتند و ائمه اهل بیت علیهم‌السلام همواره به نقد عقاید و گرایش‌های انحرافی‌ می‌پرداختند. از آغاز سده دوم هجری،گرایش‌های مهم کلامی و فقهی رو به رشد و در پی‌ نهضت ترجمه،انبوهی از علوم،آرا و افکار جدید وارد جامعه اسلامی گردید که در مواردی به‌ سبب ناسازگاری با آموزه‌های اسلام،منازعات و مجادلات فراوانی را به وجود آورد. در چنین‌ نابسامانی‌های فکری و فرهنگی،امام رضا علیه‌السلام با شیوهء جدال احسن،درباره بسیاری از مسائل به‌ مناظره پرداختند. در این میان،مناظرات کلامی آن حضرت،از جمله در حوزه خداشناسی، برجستگی خاصی دارند. حضرت در این مناظرات،پیرامون وجود خدا و ادله آن و یگانگی خدا (توحید)و صفات خدا و همچنین مقولاتی که مربوط به خداشناسی،چون قضا و قدر،بداء و جبر و تفویض سخن گفته‌اند و این مقولات را مورد بررسی قرار داده‌اند. مناظره‌ها و احتجاج‌هایی که ائمه معصوم علیهم‌السلام در طول تاریخ انجام داده‌اند،به منظور تبیین‌ معارف دینی بوده است و هدفی که امام رضا علیه‌السلام در مناظرات خود به طور کلی دنبال می‌کردند، استواری مبانی اسلام و سستی مبانی خصم بوده است. حضرت کوشیده‌اند تا به مردم مبانی اصیل‌ اسلام را تعلیم دهند و شبهات عقیدتی را رفع نمایند. حضرت در مناظرات خود،به گونه‌ای سخن‌ گفته‌اند که متناسب با سطح علمی و فکری مخاطب باشد.

حضرت رضا علیه‌السلام هم در مناظرات خود از صنعت جدل استفاده نموده‌اند و معنای به‌ کار گرفتن این صنعت در بعضی از موارد و استدلال به آن،این نیست که حضرت‌ جدل را بهتر از برهان تلقی کرده‌اند؛بلکه این به خاطر خصوصیاتی بوده که جدل‌ نسبت به برهان دارد؛از جمله اینکه درک جدل نسبت به برهان آسان‌تر است و توده‌ مردم جدل را بهتر از برهان درک می‌کنند و گاهی هم به خاطر اینکه مخاطب حضرت‌ بر اقامه و فهم برهان مسلط نبود،حضرت از جدل استفاده نموده‌اند. از جمله بیان جاثلیق در این مورد بهترین دلیل می‌باشد و آن اینکه وقتی حضرت‌ امام رضا علیه‌السلام از او سؤال کردند:‌ای نصرانی!انجیل که بر عیسی نازل شده بود،چه زمانی گم شد و نزد چه کسانی آن‌ را یافتید و چه کسی این انجیل جدید را برای شما نوشت؟ او پاسخ داد:انجیل تنها یک روز گم شده بود و یوحنا و متی آن را بیرون آوردند؛ در حالی که دست نخورده بود. البته باید توجه داشت که عدم استفاده از شعر در کلمات و سیره آن حضرت و ائمه ما دلیل بر بطلان آن نیست و بلکه بعضی از اشعار حاوی حکمت‌اند و مشتمل پند برای انسان می‌باشند و رسول خدا صلی الله علیه و اله هم در حدیثی به این معنا اشاره نموده‌اند. در این مناظره حضرت امام رضا علیه‌السلام مثل یک فیلسوف کامل و مناظره‌کننده متبحر گفتگو کرده‌اند و برای اثبات مدعای خود،استدلال‌های عمیقی ارائه می‌کنند که شخص‌ عادی نمی‌تواند آن را درک کند؛بلکه برای درک آن آدم‌های باهوش و عالمی چون‌ عمران صابی باید وجود داشته باشند،تا به حقیقت امر پی ببرند. لینک دانلود متن مقاله: http://yon.ir/5PUtU

مناظرات امام رضا (ع) ویژگی‌ها و روش‌ها

از شیوه‌های تبیین معارف دینی در مکتب اهل بیت علیهم‌السلام،در مواجهه با‌اندیشه‌های مخالفان اسلام و تشیع،مناظره‌ها و احتجاج‌هایی بوده است که ائمه معصومین علیهم‌السلام یا تربیت یافتگان آنان در طول‌ تاریخ انجام داده‌اند. در این میان،مناظرات حضرت امام رضا علیه‌السلام،به دلیل گستردگی دامنه و فضای علمی پدید آمده در عصر آن حضرت،و نیز حمایت دربار عباسی از مباحث علمی و تشکیل جلسات و دعوت از طرفین‌ مناظره،از اهمیت بسزایی برخوردار است. این مقاله ضمن مروری بر مناظرات امام هشتم علیه‌السلام به روش‌شناسی این مناظرات و مهم‌ترین‌ عناوین گفت‌وگوها خواهد پرداخت.

برخی از روش‌های امام علیه‌السلام در مناظره‌ها الزام طرف مناظره با استفاده از دانسته‌های وی‌ در مناظره با رأس الجالوت دانشمند یهودی نیز امام رضا علیه‌السلام،به منظور اثبات‌ نبوت پیامبر اکرم صلی الله علیه و اله با اشاره به آنچه کتب‌ آسمانی گذشته بیانگر آن می‌باشند اشاره‌ فرموده،این سنت قطعی خداوند را یادآور شد که از نشانه‌های پیامبری و رسالت آن‌ حضرت،معجزه او یعنی ارائه حجت و اقدام‌ به عملی شگفت‌آور و سترگ است که‌ دیگران از انجام آن ناتوان باشند،سپس از رأس الجالوت پرسید:آن‌ها به چه سبب‌ معجزات پیامبران دیگر را جز موسی بن‌ عمران تصدیق نمی‌کنند؟ رأس الجالوت پاسخ داد:بر ما واجب‌ نیست نبوت هرکس را که ادعای پیامبری‌ کند بپذیریم،مگر آن‌که از نشانه‌هایی که‌ موسی برای رسالت خویش آورده بود، برخوردار باشد. در این حال امام علیه‌السلام ضمن بیان معجزاتی‌ از دیگر پیامبران،نمونه‌هایی از معجزات‌ پیامبر اسلام صلی الله علیه و اله از قبیل:احیای مردگان و شفای بعضی از بیماری‌های علاج‌ناپذیر به‌ دست آن گرامی را برشمرد و افزود:«با وجود این،ما هرگز پیامبران را ارباب خود نمی‌دانیم،زیرا اگر به سبب این‌گونه‌ معجزات،عیسی را خدای خود پندارید، باید«یسع»و«حزقیل»را(که در تورات نام‌ آنان یاد شده است)از آن روی که آنان نیز مردگان را زنده می‌کردند،به عنوان معبود خویش برگزینید؛همچنین ابراهیم خلیل را «جهان آفرین»بدانید،چرا که او نیز پرندگانی‌ را برگرفته و سر برید و اجزای آنان را بر کوه‌های اطراف خود قرار داد،سپس آن‌ها را فرا خواند و همگی زنده شدند!موسی بن‌ (۱)-مجلسی،بحار الانوار،ج ۰۱،ص ۰۱۳ و ۱۱۳٫ لینک دانلود متن مقاله: http://yon.ir/NqbXH

کتاب مقدس و جایگاه آن در مناظرات امام رضا (ع)

امام معصوم(علیه‌السلام) حجت خدا و داناترین مردم است. بر این اساس گستره دانش او افزون بر کتاب و سنت، دیگر کتاب‌های آسمانی را نیز دربر می گیرد. استدلال‌های امام رضا(علیه‌السلام) به تورات، انجیل و زبور در مناظره با علمای اهل کتاب، از نمونه‌های شنیدنی در این زمینه است. مواردی از کتاب مقدس، که امام(علیه‌السلام) در ارتباط با برخی مسائل بدان استناد جسته‌اند، از حیث انطباق با نسخه‌های موجود آن و نیز دلالت بر مدعای آن حضرت، چند دسته هستند: بخشی کاملا روشن و گویاست و در کتاب مقدس موجود نیز آمده، برخی دیگر دارای مفهوم کلی، ولی با قراین موجود مدعای امام را تأیید می کند. دسته دیگر، دارای زبانی نمادین است، و تنها با تفسیر امام، بر مدعای ایشان دلالت دارد. برخی نیز در ترجمه‌های فارسی و عربی یافت نمی شوند. بخشی نیز در متن کتاب مقدس مورد استناد قرار نگرفته‌اند، ولی به صورت مبسوط در عهد قدیم، جدید و قرآن روایت شده‌اند. این مقاله، نمونه‌های مهمی از موارد یاد شده را در نسخه‌های فارسی و عربی موجود از عهدین بررسی می کند.

حضرت رضا(علیه‌السلام) در پاسخ به درخواست رأس الجالوت(۳) برای اثبات نبوت حضرت محمد(صلی الله علیه وآله) بر اساس کتاب مقدس آنان به فرازی از تورات استناد کردند که دارای قراین روشنی بود و به خوبی بر مدعای آن حضرت دلالت می کرد؛ از جمله اینکه امام(علیه‌السلام) خطاب به رأس الجالوت فرمودند: آیا می دانی که حضرت موسی(علیه‌السلام) به بنی اسرائیل وصیت کرد: پیامبری از میان ـ قرآن کریم نیز به صراحت از بشارت حضرت عیسی(علیه‌السلام) و تورات و انجیل درباره آمدن پیامبر اکرم(صلی الله علیه وآله) همراه با یادکرد صریح از نام و ویژگی‌های آن حضرت سخن گفته است، در حالی که هیچ اثری از این بشارت‌ها دست کم به آن صراحتی که قرآن می گوید در سخنان حضرت مسیح(علیه‌السلام) و کتاب مقدس نیامده است: (الذین یتبعون الرسول النبی الامی الذی یجدونه مکتوبا عندهم فی التوراه والانجیل… (۱) در این گفتوگو، هرچند امام رضا(علیه‌السلام) به صورت صریح و آشکار به هیچ کتاب مقدسی استناد نجستند، ولی اشاره نکردن ایشان به گزارش این معجزات در کتاب مقدس، به دلیل آن است که این مسئله به عنوان یک واقعیت و حقیقت مسلم تاریخی و دینی، برای هر یک از پیروان ادیان ابراهیمی پذیرفته شده بود و یا دست کم از آن آگاهی داشتند و باید بر اساس منطق و استدلال خود، آن را می پذیرفتند؛ زیرا معجزات یاد شده برای حضرت موسی و عیسی(علیهما السلام) به ترتیب در عهد قدیم(۲) و جدید(۳) و به شکلی مبسوط گزارش شده است. لینک دانلود متن مقاله: http://yon.ir/5vmrj

روش شناسی مناظرات امام رضا (ع)

این مقاله تحت عنوان روش شناسی مناظرات حضرت ابوالحسن الرضا (ع) به شیوه‌های مناظرات حضرت رضا (ع) که بر اساس آیه: “ادع الی سبیل ربک بالحکمه و الموعظه الحسنه و جادلهم بالتی هی احسن” (النحل، ۱۲۵/۱۶) به دست می آید، می پردازد. روش مقاله تاریخی توصیفی و تحلیلی است و با استفاده از منابع تاریخی تفسیری حدیثی و لغت صورت گرفته است. نتیجه مقاله عبارت است از این که حضرت رضا(ع) برای حفظ و دوام اسلام و بیان حقایق دین در عصری که مسلمین از سوی فرهنگ‌های شرق و غرب به واسطه ترجمه کتاب مورد تهاجم قرار گرفته بودند با تشکیل و حضور در جلسات مناظره با هر صاحب‌اندیشه‌ای به مقتضای حال وی و مخاطبین از سه شیوه برهانی موعظه و جدل احسن استفاده می کردند. برهان در اصطلاح قرآن حکمت نامیده می شود و دو روش موعظه حسنه و جدل احسن که با مطالعه در لابه لای مناظرات به دست می آیند از ویژگی‌هایی نیز برخوردار هستند که در پایان این مقاله به آن ویژگی‌ها می پردازیم. لینک دانلود متن مقاله: http://yon.ir/4M9sG

نگاهی بر شیوه مناظره امام رضا (ع) با بزرگان ادیان

مناظرات ائمه علیهم‌السلام یکی از مهم‌ترین منابع در راه درک بهتر عقاید شیعه است. مناظره از آن جهت که به منظور شناخت درست صورت گرفته و مناظره‌کنندگان سعی در مشخص‌ کردن تمام نقاط مبهم و تاریک عقاید طرف مقابل را دارند،کمک شایانی به درک واقعی‌ از کنه دیدگاه‌ها و ایدئولوژی یک مکتب می‌کند. نویسنده یکی از معروف‌ترین مناظرات‌ امام رضا علیه‌السلام را برگزیده و مورد تحلیل قرار داده است.

استفاده از مسلمات خصم: بارها در این مناظره امام ابتدا از فرد مقابل‌ نسبت به موضوعی که قرار است پایه‌ استدلال قرار بگیرد اعتراف می‌گیرد؛مانند این بخش از مناظره: «امام:تو را سوگند می‌دهم آیا در انجیل این هست که یوحنا گفته:«مسیح‌ مرا از آیین محمد عربی خبر داد و به من‌ مژده داد که پس از او محمد می‌آید،من‌ هم این مژده را به حواریون دادم و آن‌ها به محمد ایمان آوردند»؟ جاثلیق:یوحنا به نبوت مردی و نیز به خاندان و وصی او مژده داده،ولی‌ روشن ننموده که او چه موقعی ظهور می‌کند و نام آن را بیان نکرده است. در این مناظره نیز جاثلیق-بزرگ نصارا- سعی می‌کند در ابتدای کار،از همین‌ شیوه استفاده کند و به گمان خود دست‌ امام رضا علیه‌السلام را از منابعی که بیشتر بر آن‌ تسلط دارد خالی کند. در این‌جا نیز رأس الجالوت،بعد از آن‌که امام‌ رضا علیه‌السلام ثابت کرد که ندیدن معجزهء پیامبران دلیلی بر نفی آن‌ها نیست و وجود افراد معتبر و موثقی که این خبر را نقل‌ کنند در تأیید آن کافی است،باز هم همان‌ ادعا را باری دیگر تکرار می‌کند و مدعی‌ می‌شود که چون معجزات عیسی برای او اثبات نشده،پذیرفتنی نیست. یا رأس الجالوت و بزرگ‌ زرتشتیان با سکوت معنی‌دار خود از ادامه‌ بحث خودداری می‌کند و در نهایت‌ عمران صابی که با اقرار به وحدانیت‌ خداوند و نبوت پیامبر اسلام صلی الله علیه و اله مسلمان‌ شده و از طرف امام به ناحیه بلخ فرستاده‌ می‌شود؛همه گواه بر قاطعانه‌بودن‌ پیروزی امام در این مناظره و برتری کامل‌ و بلاشک امام بر همه بزرگان کلامی‌ عصر خویش است. لینک دانلود متن مقاله: http://yon.ir/UFKyU

روش استدلالی امام رضا (ع) در مناظره با اهل کتاب

با توجه به محدودیت‌های سیاسی امام رضا(ع) و بحران‌های فکری حاکم بر جامعه و ورود فرقه‌های مذهبی که شبهات متعددی را با سوالات کلامی و فلسفی به ساحت اسلام عرضه می نمودند،برگزاری مناظرات با حضور امام و رهبران ادیان و مذاهب،سبب نشاط و گسترش علمی اسلام در جامعه آن روز گردید. موضوعات مورد بحث در مناظرات،حول مواردی بوده است که به عنوان شاخص‌های اصلی تفاوت بین ادیان آسمانی مطرح می گردد و امام رضا(ع) با استفاده از عنصر عقل و استدلال و برهان و بهره گیری از کتاب‌های آسمانی همان دین،آنان را وادار به خضوع وپذیرش حق نموده‌اند. روش امام رضا(ع) در مناظره و احاطه ایشان برکتاب‌های آسمانی در مبانی توحید ونبوت،سبب تأثیرات شگرفی در تثبیت تشیع و اسلام در آن مقطع زمانی گردیده است. بررسی سیره امام رضا(ع)در مناظره با اهل کتاب برای مبلغان دینی و متکلمان اسلامی مورد توجه می باشد که در این مقاله به آن پرداخته شده است. لینک دانلود متن مقاله: http://yon.ir/hfAMj

نگاهی به برخی ویژگی‌های مناظره حضرت رضا (ع) با علمای ملل و نحل

 براساس آموزههای حدیثی و کلامی شیعه، امام ـ به عنوان داناترین وباتقواترین فرد جامعه اسلامی ـ مرجع دینی، علمی و سیاسی جامعه به شمارمی‌رود و بر همین اساس، بیش از همه، شایستگی لازم برای رهبری ومدیریت آن را داراست. طرح و بررسی جلوه‌های معرفتی و چگونگیمناظرات امامان شیعه(ع) در حوزه‌های گوناگون و قرار دادن آن در منظرارباب معرفت، از یک سو، امکان داوری دقیق و درست را در این باب فراهممی‌سازد و از سوی دیگر، شیوه‌ها و الگوهای مناسبی برای پاسخگویی بهپرسشها و چالشهای پیش روی اسلام و گفتگو با پیروان دیگر ادیان و فرقدینی در اختیار ما قرار می‌دهد. آنچه پیش رو دارید مروری است بر یکی از مناظرات تاریخی امام علیبن موسی‌الرضا(ع) تا ضمن آگاهی به علم لدنی امام، روش صحیح مناظره راهم فراگیریم.

برخی ازطرفهای مناظرات امام رضا(ع) و محور بحث آنها در ذیل آورده شده است: ـ با علمای ادیان مختلف؛ جاثلیق، رأس الجالوت و هربد اکبر ۱۱ در خصوص توحید و اثباتنبوت پیامبر اکرم(ص) و نیز با عمران صابی در موضوع توحید ـ با سلیمان مروزی در زمینه توحید ۱۲ ـ با علی بن محمد بن الجهم در موضوع عصمت انبیاء(ع) ۱۳ ـ با علمای عراق و خراسان درباره عترت و تفاوت آن با امت ۱۴ ـ با ابوقره محدث پیرامون حلال و حرام و مسائل مربوط به توحید و… امام فرمودند: پس چگونه به نبوت پیامبران پیش از موسی(ع) ایمان دارید، در حالی کههیچ کدام معجزات یاد شده برای حضرت موسی(ع) را نیاوردند؟ رأس الجالوت که در پاسخ حضرت رضا(ع) درمانده بود، با تغییر حرف خود، گفت: اگرکسی معجزاتی بیاورد که فراتر از قدرت افراد عادی باشد، تصدیق نبوت او لازم است. ۱ در این گفتگو، هرچند امام رضا(ع) به صورت صریح و آشکار به هیچ کتاب مقدسی استنادنجستند، ولی اشاره نکردن ایشان به گزارش این معجزات در کتاب مقدس، به دلیل آن استکه این مسئله به عنوان یک واقعیت و حقیقت مسلم تاریخی و دینی، برای هر یک از پیروانادیان ابراهیمی پذیرفته شده بود و یا دستکم از آن آگاهی داشتند و باید بر اساس منطق واستدلال خود، آن را می‌پذیرفتند؛ زیرا معجزات یاد شده برای حضرت موسی(ع) و عیسی(ع) به ترتیب در عهد قدیم ۲ و جدید ۳ و به شکلی مبسوط گزارش شده است. لینک دانلود متن مقاله: http://yon.ir/JAYva

منطق حاکم بر مناظره ی امام رضا (ع) با اصحاب ادیان

مناظره یکی از راه­های کشف حقیقت برای طالبان آن است. در طول تاریخ، خصوصا در عصر امامان معصوم: خود ائمه یا اصحابشان برای دفاع از حقانیت تشیع و اسلام مناظراتی داشته‌اند. یکی از این مناظرات مناظرۀ امام رضا ع با اصحاب ادیان برای اثبات حقانیت اسلام و نبوت رسول اعظم ص است. این مقاله با روش توصیفی- تحلیلی به تحقیق و بررسی مناظرۀ امام رضا ع با اصحاب ادیان می­پردازد که در منابع حدیثی آمده است. تا منطق حاکم بر مناظرۀ ایشان از نظر ساختار، محتوا و اصول اخلاقی را کشف و استخراج کند. امام رضا ع در مناظرۀ خود با اصحاب ادیان با به‌کارگرفتن اصول فنی مناظره، براهین عقلی، بهره‌گیری از باورهای دشمن و رعایت اصول اخلاقی، پیروز این مناظره شد. لینک دانلود متن مقاله: http://yon.ir/F1pTR

شاخص‌های اخلاقی در مناظرات رضوی

مناظره از مصادیق خاص در رفتار ارتباطی بین انسان‌ها است. این رفتار ارتباطی خاص نیازمند الگویی اخلاقی است تا از آسیب‌های پیش روی آن پرهیز شود. مناظرات امام رضا× به عنوان یک انسان کامل، حیث هدایتگرانه و الهی داشته، منجر به منافعی برای طرف مناظره گردیده است. این پژوهش ضمن آنکه اختلاف نظر و یا نگاه منفی صاحبان نقد نسبت به روایی یا ناروایی مناظره را مغفول نگذاشته، بلکه اذعان می‌دارد مناظره اخلاق محور، مقبول‌ترین نوع آن و نتیجه‌ای به سود هر دو طرف داشته است. با مطالعه مناظرات رضوی، شاخص‌های اخلاقی هشت‌گانه الگوی رفتاری از قبیل حق‌جویی، انصاف، احترام، مدارا، امانت‌داری، صداقت، بی‌طرفی و حسن نیت به دست آمد. مقاله پیش رو به تبیین موارد مذکور در ایجاد یک مناظره اخلاقی خواهد پرداخت. لینک دانلود متن مقاله: http://yon.ir/C8vtP

سبک ارتباطی اخلاقی رضوی در تعامل با پیروان ادیان با تکیه بر مناظرات امام (ع)

در فرهنگ و سیره رضوی که ترجمان وحی الهی است، ادیان آسمانی با همه جلوه‌های تاریخیشان ماهیت واحد دارند. با وجود این، تحریف ادیان از مسیر اصلی و حقیقی خود که در طول تاریخ و به دست حکام فرصت طلب صورت گرفته است، باعث شده تا در برخی از اصول از یکدیگر فاصله بگیرند. آنچه امروزه جهان بشری به شدت به آن نیازمند است، تعامل و گفت وگوی ادیان برای کم کردن فاصله‌های موجود، تالیف قلوب پیروان آن‌ها و یک سونمودن حرکت انسان‌ها به سوی سعادت است. بر همین اساس، قرآن کریم خطاب به پیامبر۹ می فرماید: «ما تو را برای سعادت همه انسان‌ها مبعوث کردیم»؛ زیرا یکی از ویژگی‌های منحصربه فرد دین اسلام، جهانی بودن و تعلق آن به همه انسان‌ها از هر نژاد و آیینی است. امام رضا۷ با توجه به موقعیت خاص خود در دوران ولایتعهدی، گامی موثر برای رفع اختلافات، آشکار ساختن نواقص موجود در ادیان تحریف شده و اثبات حقانیت اسلام برداشتند و می توان گفت ایشان از جمله شخصیت‌هایی هستند که باب گفت وگوی ادیان را در جامعه اسلامی باز کردند. نمود بارز این پدیده را می توان در مناظرات امام با جاثلیق، راس الجالوت، هربذ، عمران صابی و عده‌ای از علما و سران برهمن مشاهده کرد دراین مقاله برآنیم تا با روش توصیفی تحلیلی، به بررسی سبک ارتباطی امام رضا ۷ با پیروان ادیان مختلف به ویژه سیره ایشان در مناظرات بپردازیم. لینک دانلود متن مقاله: http://yon.ir/aBhj7

اخلاق مناظراتی و مناظرات اخلاقی در سیره رضوی و شیوه بکارگیری آن در کرسی‌های آزاداندیشی

یکی از بهترین شیوه‌های تبلیغ دین در عصر حاضر، طرح مسائل نظری و اعتقادی در قالب کرسیهای آزاداندیشی است که هدف این نوشته، توجه به ابزار کارآمد مناظره در سیره امامان معصوم به ویژه امام رضا (ع) و اقتباس روش‌های جدال احسن از مناظرات آن حضرت با پیروان ادیان و مذاهب است. روش: مقاله حاضر به روش توصیفی ـ تحلیلی، ضمن بررسی مناظرات این امام همام تصویری روشن از حاکمیت اخلاق بر فضای مناظرات حضرت با پیروان مذاهب و ادیان مختلف و دعوت عملی آن‌ها به اسلام را ارائه میکند. یافته‌ها: یافته‌های تحقیق نشان میدهد که علاوه بر حاکمیت فضای علمی بر مناظرات «اخلاق مناظراتی» و «مناظرات اخلاقی» این امام جلوه‌ای خاص به این کرسیها بخشیده و همین ویژگی باعث جذب حداکثری به سمت اسلام گردید. برخورد هدایتی و رعایت انصاف، اولویت عمل به فرائض دینی از جمله نماز اول وقت، حاکمیت عقل و منطق از دیگر ویژگی‌های مناظرات امام است. بحث و نتیجه گیری: نتیجه این که با توجه به سیره امام رضا در صورت بهره گیری از «اخلاق علمی و عملی» در کنار «اخلاق باور» در کرسیهای آزاداندیشی می‌توان آن‌ها را سودمند،کارآمد و مؤثر گردانید.

نمونه‌ای از این آزاداندیشی را در مناظرات امام رضا (ع) می‌بینیم، زمانی که حضرت با پایان یافتن مناظره، رو به رؤسای ادیان نموده میفرماید: «ای قوم، اگر در میان شما کسی مخالف اسلام است و سؤالی دارد، هر سؤالی که میخواهد بدون هیچ خجالتی مطرح کند. ص ٢٠) امام رضا (ع) در مناظرات خویش هیچ گاه به نقد شخصیت نمیپرداختند، حتی اگر طرف مقابل این کار را انجام میداد، بلکه تنها براهین و استدلالات آن‌ها را مورد نظر قرار میدادند، به عنوان نمونه هنگام مناظره امام با جاثلیق، امام هیچ گاه این عالم مسیحی را نقد نکرد، اما او از تنها فرصتی که به دست آورد، امام را نقد کرده و حضرت را به جهل و ناتوانی علمی متهم نمود. در عین حال در فرصت مناسب با استفاده از مبانی طرف مقابل او را به سمت حقیقت راهنمایی کنیم و به عنوان نمونه امام به فرد مسیحی فرمود: «به خدا سوگند ما به «عیسی» ایی که به محمد (ص) ایمان داشت، ایمان داریم و نسبت به «عیسی» شما ایرادی نداریم به جز ضعف و ناتوانی و کمی نماز و روزه اش، جاثلیق گفت: به خدا قسم، علم خود را فاسد نمودی و خود را تضعیف کردی، گمان میکردم تو عالم ترین فرد در بین مسلمانان هستی، حضرت فرمودند: مگر چه طور شده است؟ او گفت: میگویی: عیسی ضعیف بود و کم روزه میگرفت و کم نماز میخواند، و حال آنکه عیسی، حتی یک روز را بدون روزه نگذراند و حتی یک شب نخوابید، همیشه روزها روزه بود و شب‌ها شب زنده دار! لینک دانلود متن مقاله: http://yon.ir/OoJdI