شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
فاجعه عظیم منا ایجاب می‌کند که علمای اسلام از یک سو و سیاستمداران از سوی دیگر در اسرع وقت جلساتی تشکیل دهند و برای اداره حرمین شریفین فکری کنند.
باید اذعان نمود فاجعۀ منا درحالی به وقوع پیوست که دغدغه مندان جهان اسلام به ویژه مرجع تقلید جهان تشیع آیت‌الله مکارم شیرازی در فرازهای صریح و روشن، لزوم تغییر مدیریت مناسک حج و نیز ضرورت اتخاذ تدابیر لازم برای انجام برخی از اعمال و مناسک در حج هم چون عمل عبادی رمی جمرات را مورد تأکید قرار داده است.
همچنین ایشان به دفعات بی کفایتی و بی لیاقتی مقامات سعودی در مدیریت حرمین شرفین را مورد تأکید قرار دادند که در این مطلب مهمترین مواضع و بیانات آیت‌الله مکارم شیرازی در تبیین بی تدبیری و بی کفایتی محض مقامات سعودی در مدیریت مناسک حج به مخاطبان تقدیم می‌گردد.
مدیریت مغرضانۀ مناسک حج؛ ارمغان تسلط وهابیت بر حرمین شریفین
بی شک فاجعۀ منا به خوبی بیانگر این نکته است که مواجهۀ رژیم سعودی با مناسک حج گزینشی و سیاسی بوده است، به نحوی که حتی بدرفتاری سعودی‌ها با مصدومان ایرانی در بیمارستان‌های شهر مکه بعد از فاجعۀ منا به خوبی حاکی از عمق سیاست‌های خصمانۀ عربستان علیه حجاج کشورهای مختلف به ویژه حجاج شیعی و ایرانی حاضر در حرم امن الهی است، از این رو آیت‌الله مکارم شیرازی در تقبیح مواجهۀ سیاسی رژیم آل سعود و مزدوران وهّابی سعودی با فریضۀ حج گفت: وهّابیان و هیچ گروه دیگرى هرگز حق ندارند فکر و برداشت خود را بر دیگران تحمیل کنند، تأکید مىکنم آنها فقط باید به نظم، امنیّت و عمران این سرزمین مقدّس بپردازند، نه این که آن را پایگاه تبلیغاتى مذهب خود سازند، جالب این است که پادشاه عربستان سعودى خود را «خادم الحرمین الشریفین» مىداند نه «حاکم الحرمین الشریفین»؛ پس چرا علماى سلفى وهّابى خود را «حاکم الحرمین» مىدانند با این که معتقدند اطاعت ولاه الامر بر آنها واجب است.
همچنین او در فرازی ضرورت حُسن رفتار مسئولان سعودی با حجاج ایرانی را مورد تأکید قرار داده و افزود: مسائل مربوط به حج عمره نباید ارتباطی با روابط سیاسی ما و عربستان داشته باشد، حج عمره باید مسیر خود را طی کند و بدیهی است هرگونه حُسن عمل از سوی وزارت حج و اوقاف عربستان می‌تواند اثر مثبتی در روابط داشته باشد.
لیکن با این اوصاف بدرفتاری و سوء رفتار سعودی‌ها با حجاج و زائران ایرانی به نوبۀ خود بی کفایتی و بی مسئولیتی این رژیم مزدور آمریکا را بیش از پیش هویدا نمود که به برخی از مولفه‌های بی کفایتی رژیم سعودی درمدیریت مناسک حج اشاره می‌گردد.
حادثۀ سقوط جرثقیل در مسجدالحرام؛ نماد بی کفایتی آل سعود در مدیریت حج
اذعان مکرّر به بی لیاقتی و بی کفایتی آل سعود در مدیریت و ادارۀ حرمین شریفین از جمله شاخصه‌های ارزشمند در کلام آیت‌الله مکارم شیرازی است، معظم له در مواضعی قاطع و صریح، ناتوانی و عجز روز افزون دولت عربستان را در مدیریت مناسک حج را مورد تأکید قرار داده و پس از حادثۀ سقوط جرثقیل در مسجدالحرام که به مرگ بسیاری از زائران به ویژه مرگ۱۱زائر ایرانی انجامید، صراحتاً با بیان اینکه این حادثه نشان می‌دهد که آل سعود توانایی اداره حرمین شریفین را ندارند، از بی تدبیری مقامات سعودی انتقاد نموده و تصریح کرد: کدام عقل سلیم اجازه می‌دهد در بالای مسجدالحرام در ایامی که میلیون‌ها نفر برای زیارت می‌آیند جرثقیلی باشد که یک طوفان باعث سقوط آن شود و ۲۹۰ نفر زخمی و کشته شوند.
تقبیح دولت سعودی در ساخت و سازهای نابهنگام و مغایر با فضای معماری و محیطی اسلامی حرمین شرفین در مناسک حج از جمله رویکردهای کلیدی آیت‌الله مکارم شیرای در مقولۀ بی کفایتی مقامات سعودی در مدیریت حج به شمار می‌آید؛ او در فرازی عنوان می‌کند: در این مکان(مسجدالحرام) که میلیون‌ها نفر می‌آیند، شما نه یک جرثقیل بلکه تعداد بسیاری جرثقیل گذاشته‌اید و بدون این که به علائم ایمنی توجه کنید جان مردم را به خطر می‌اندازید، حداقل در این یک ماه آنها را جمع کنید و بعد دوباره سرپا کنید؛ این چه عقل و چه مدیریتی است؟ مسجدالحرام حرم امن است و نباید بر اثر بی تدبیری این همه حاجی شهید و مجروح شوند.
حال با این تفاسیر ارمغان بی تدبیری در حادثۀ سقوط جرثقیل در فاجعۀ منا و با بی تجربگی و غفلت از اتخاذ تدابیر لازم برای انجام مطلوب مناسک حج در میان دولتمردان سعودی منجر به افزایش تدابیر امنیتی و مسدود کردن برخی از مسیرهای اصلی حجاج و مسدود کردن تمام مسیرهای فرعی گردید.
از این رو این مرجع تقلید در تقبیح رویکرد مدیریتی آل سعود در مناسک حج ضرورت مشارکت همۀ بزرگان و علمای اسلامی را خواستار شده و گفت: این چه درایتی است که شما دارید؟ …لذا باید با بزرگان و علمای اسلام مناطق دیگر مشورت کنند، این برج‌ها را ویران کنند و از بین ببرند تا مسجد الحرام ابهت خود را باز یابد.
تغییر مدیریت حج سرزمین امن الهی درگرو دیپلماسی فعال
لازم به ذکر است گرچه مسئولیت و نقش مستقیم رژیم سعودی در کشتار حجاج کشورهای اسلامی به روشنی قابل مشاهده است، لیکن بدیهی است اشارات و تأکیدات آیت‌الله مکارم شیرازی در مقولۀ مدیریت حج باید بیش ازپیش مورد اهتمام مسئولان ذی ربط قرارمی گرفت، به ویژه پس از مواضع انقلابی این مرجع تقلید و اذعان ایشان به ناتوانی رژیم سعودی و عدم استحقاق مقامات سعودی در ادارۀ حرمین شریفین پس از حادثۀ سقوط جرثقیل در مسجد الحرام، شایسته بود متولیان محترم سازمان حج و زیارت در راستای رایزنی هرچه بیشتر با دستگاه دیپلماسی کشور و تقویت همگرایی با دیگر کشورهای اسلامی راهبرد فشار مضاعف بر ارکان مدیریتی رژیم سعودی در مناسک حج را عملی نمایند تا دولت عربستان در راستای ترمیم اشتباهات فاجعه بارگذشته در مناسک حج اقدام نماید، لیکن در عمل اقدامی موثر و مناسب برای پیشگیری از حوادث احتمالی در حرم امن الهی صورت نگرفت در حالی که اگر دغدغه‌های مرجعیت دینی مورد اهتمام مسئولان محترم کشور به ویژه دولت محترم و متولیان امور حج قرار می‌گرفت و متولیان دیپلماسی حج بر مبنای اجرای منویات رهبر معظم انقلاب و مراجع تقلید به ویژه آیت‌الله مکارم شیرازی ، فشارهای لازم را بر دولت عربستان اعمال می‌نمود، قطعاً تبعات فجایعی دردناک همچون فاجعۀ منا کاهش می‌یافت، لیکن مطالبۀ ایشان از سوی مسئولان امر اجرایی نشد و علیرغم تأکیدات بی شائبۀ این مرجع تقلید مبنی بر ناتوانی دولت سعودی در مدیریت حج در حادثۀ سقوط جرثقیل در مسجدالحرام ، این راهبرد مهم و کلیدی مورد پیگیری موثر مسئولان قرار نگرفت.
بی حرمتی در فرودگاه جده؛ ارمغان بی کفایتی رژیم سعودی در مدیریت مناسک حج
تراژدی غم بار فرودگاه جده از جمله مولفه‌های بی تدبیری و بی کفایتی دولت عربستان در مدیریت مناسک حج به شمار می‌آید، در سوی دیگر اتخاذ مواضع شجاعانه از سوی آیت‌الله مکارم شیرزای در محکومیت شدید این اقدام مشمئز کنندۀ آل سعود، منشور جامع چگونگی مواجهۀ معنادار و عبرت آموز با اقدامات خصمانۀ رژیم سعودی در حج عمره را آشکار نمود، او در فرازی در این زمینه اینگونه بیان می‌دارد: سوال ما از مسوولان حج آن است که آیا عمره مستحب را به هر قیمتی باید برویم؟ نمی خواهم مساله تحریم عمره را پیش کشم اما آیا به هر قیمت و به هر ذلتی باید به عمره رفت؟.
بی شک فقدان امنیت مطلق در حرم امن الهی در ماه‌های اخیر به خوبی بیانگر عدم صلاحیت رژیم وهابی سعودی در اداره حرمین شرفین است، از این رو ایشان با اشاره به این آسیب کلیدی، ضرورت استقرار امنیت را مورد تأکید قرار داده و خطاب به مسئولان سعودی گفت: به مسوولان سعودی عرض می‌کنم که شما ساخت و سازهای عظیمی در مکه و مدینه کرده اید اما مهم تر از همه چیز امنیت، خصوصا امنیت ناموسی است و اگر در فرودگاه جده امنیت نباشد در پس کوچه‌های مکه و مدینه امنیت خواهد بود؟
لذا مطالبات آیت‌الله مکارم شیرازی در مقولۀ حج نشان دهندۀ ضرورت تحقق عزتمندی نظام اسلامی در همۀ عرصه‌ها به ویژه مناسک حج است، از این رو این مرجع تقلید با بصیرتی بی نظیر رسماً طرح لغو اعزام حج عمره را مورد تأکید قرار داده بیان داشت:اگر امنیت فرودگاه بین المللی متزلزل شود مردم دنیا در مورد شما چه خواهند گفت و به مسوولان خودمان عرض می‌کنیم که از این مساله ساده نگذرند و بنشینند فکر کنند تا کی باید عمره مستحب را برویم. لذا نباید تن به هر اهانتی بدهیم تا بخواهیم مستحبی را به جای آوریم.
مرجع تقلید جهان تشیع با پیوند شاخصۀ عزتمندی نظام اسلامی و ضرورت تحقق آن در فریضۀ حج اینگونه ابراز کرد: امام راحل با انقلاب اسلامی، عزت و آبرو را برای کشور فراهم کرد.به هر حال حادثه جده، حادثه ای نیست که به سادگی از آن بتوان گذشت و امیدواریم برنامه‌های ما همه برنامه‌های عزت آفرین باشد و جایی که دیدیم مایه عزت نیست آن را رها می‌کنیم.
بی شک هشدار أکید آیت‌الله مکارم شیرازی به نوبۀ خود تقبیح مدیریت سعودی‌ها در ادارۀ حرمین شریفین و ضرورت تجدید نظر در روند ادارۀ مناسک حج را هدف قرار داده است. بی کفایتی مدیریتی سعودی‌ها در مناسک حج که اوج آن را می‌توان در حوادثی همچون سقوط جرثقیل در مسجد الحرام و فاجعۀ عظیم و دردناک منا و شهادت هزاران تن از حجاج کشورهای مختلف اسلامی به ویژه زائران ایرانی مشاهده نمود.
مدیریت صحیح فقهی در مناسک حج
بدیهی است اجتناب از ازدحام و جلوگیری از آشفتگی و بی نظمی در مناسک حج از جمله رویکردهای علمای اسلامی، مراجع معظم تقلید به ویژه آیت‌الله مکارم شیرازی است که فتاوا و احکام فقهی را متناسب با شرایط زمان و مکان به نحو احسن مورد تأکید قرار می‌دهند.
مرجع تقلید جهان تشیع در این زمینه می‌گوید: ناگفته پیداست که همراهى و همخوانى اجتهاد با عنصر زمان و مکان هیچگاه به اصول و مبانى اصیل کتاب و سنّت و قواعد اجتهاد لطمهاى وارد نکرده است، زیرا فروع و احکام جزئى با ملاحظه زمان و مکان در پرتو کلیّاتِ خطابات استخراج مىگردد و اصول کلى خطابات شرع همواره پابرجاست.
بی شک وجود مشکلات عدیده در مقولۀ رمی جمرات را می‌توان به عنوان تشدید کننده بی کفایتی متصدیان سعودی مناسک حج در فاجعۀ منا مورد نظر قرار داد.
او در تشریح این مسأله با اشاره به وضعیت رمی جمرات در فریضۀ حج گفت: متاسفانه مراسم قربانى در عصر و زمان ما به شکل نامطلوبى در آمده است که باید علماى اسلام در نجات آن بکوشند، لذا ملاحظه مشکلات فعلى در رمى جمرات و ازدحام خطرآفرین در ایّام حج، ممکن است فقیه جامع الشرایطى را وادار سازد تأمّل جدیدى را در نصوص مربوطه اعمال کند و به فهم تازهاى دست یابد.
رمى جمرات یکى از مناسک مهمّ حج است، و معروف در میان فقهاى معاصرین این است که جمرات همان ستونهاى سهگانهاى است که مردم در ایام مخصوص حج سنگ بر آن مىزنند.
آیت‌الله مکارم شیرازی به عنوان مرجع عالی قدر جهان تشیع با اذعان به این مشکلات در رمی جمرات اینگونه گفت: یکى از مشکلات مهمّ حجّاج، مسأله رمى جمرات است؛ به خصوص در روز عید قربان، که همه براى رمى «جمره عقبه» هجوم مىآورند و در بسیارى از سالها ضایعات جانى فراوانى رخ داده و عدّه زیادى در اطراف جمرات مجروح، یا کشته شده‌اند و بسیارى از اوقات سرها، صورتها و یا چشمهاى زیادى آسیبدیده است!
او در ادامه در ارائۀ راهکار رفع مشکلات موجود را از طریق راهکارهای علمی و فقهی اینچنین بیان کرد: حقیقت این است که، این ستونها علامتى براى محلّ جمره هستند و «جمرات» همان محلّ اجتماع سنگریزههاست و باید سنگ را به آن پرتاب کرد. جمره چیزى جز «مجتمع الحصى» (محل اجتماع سنگریزهها) نیست و نباید مردم به خود زحمت دهند و ستونها را نشانهگیرى کنند، مطمئن باشند آنها علامت و نشانه بر محل است.
این مرجع تقلید در تبیین و تشریح این حکم عنوان کرد: آنچه انگیزه این فهم جدید شده و سبب گردیده که فقیه، با تأمّل تازهاى به نصوص بنگرد ازدحام فراوان حاجیان در اطراف جمرات است که تلفات و صدمات زیادى را سبب مىشد. این تنگنا باعث شده که نگاهى جدید به متون اصیل اسلامى انداخته و به تحقیق بیشتر در معناى «جمره» پرداخته شود و معلوم گردد که جمره در لغت نیز به معناى ستون نیامده است، بلکه به معناى مجمع الحصى (محل جمع سنگریزهها) است. در هر حال شرایط تازه و ازدحام و تنگناى به وجود آمده در طول زمان سبب طرح سؤال و استفتا از فقها و در نتیجه مایه تحقیق دقیق آنان و منتهى شدن به فهمى جدید از متن و از واژه «جمره» گردید و روشن است که چنین فتوایى بر اساس عسر و حرج صادر نشده، بلکه مبتنى بر گشوده شدن افقى تازه، پیش روى فقیه در مقام فهم و استنباط است.
او با تأکید بر رسالت علمای اسلامی در همفکری برای رفع برخی ابهامات و اختلافات فرعی در فریضۀ حج به ویژه رمی جمرات گفت: سزاوار است همه محقّقان اسلامى این مسأله را مورد بررسى قرار دهند و هرگاه علماى اعلام شیعه و بزرگان اهل سنّت، پس از بررسى لازم، بر این مسأله توافق کنند، یکى از مشکلات عظیم حج، که سبب ازدحام مىشود و بارها موجب اتلاف نفوس و یا مجروح شدن گروه زیادى از حجّاج عزیز گردیده، ان شاء اللّه حل خواهد شد، و عملشان ان شاء اللّه هماهنگ با اعمال رسول خدا صلّى اللّه علیه و آله و امامان اهل بیت علیهم السّلام خواهد بود و اللّه العالم.
بااین تفاسیر باید گفت علمای اسلامی می‌توانند با اعلام فتوای صحیح و مطلوب رسالت ذاتی خود را در تقویت مدیریت صحیح مناسک حج به نحو احسن به منصۀ ظهور رسانند، لیکن بی کفایتی فاجعه بار آل سعود عرصه را برای همۀ دغدغه مندان مناسک حج تنگ کرده است به نحوی که علیرغم اتخذ تدابیر لازم از سوی فقهای اسلامی، امت اسلامی اسیر سیاست‌های خصمانۀ رژیم سعودی شده است به نحوی که فاجعۀ منا با سوء مدیریت رژیم آل سعود به عنوان پایه گذاران تروریسم تکفیری به وقوع پیوست.
سخن آخر؛ فاجعۀ منا (ضرورت تشکیل هیأتی فراگیر برای ادارۀ حرمین شریفین)
آیت‌الله مکارم شیرازی در خاتمه ضرورت تحقق مدیریت صحیح مناسک حج و ضرورت پذیرایی مطلوب و شایسته از حجاج و زائران حرم امن الهی را به عنوان یکی از مهمترین مطالبات علی (ع) مورد اشاره قرار داده و بر ناتوانی و بی کفایتی فاجعه بار در سران رژیم سعودی، به عنوان اصل کلیدی در لزوم تغییرات آیندۀ مدیریتی مناسک حج در حرمین شریفین تأکید نموده و افزود: در خاتمه باید اذعان نمود در نامه علی (ع) به «قثم بن عباس» فرماندار مکه می‌خوانیم، (أَمَّا بَعْدُ، فَأَقِمْ لِلنَّاسِ الْحَجَّ)، «اما بعد (از حمد و ثناى الهى) مراسم حج (و زیارت خانه خدا را به نحو احسن) براى مردم برپا دار»؛ مراسم حج اگر با مدیریت صحیح انجام شود هم بجا آورندگان حج خاطره خوبى از این عبادت پرفیض مىبرند و هم آثار و برکاتى براى همه مسلمانان دارد، زیرا این برنامه همانگونه که در روایات فلسفه احکام آمده است، براى تقویت پایههاى آیین اسلام است:«وَالْحَجَّ تَقْوِیَهً لِلدِّینِ».
لیکن پرسش‌ها و ابهامات در مدیریت رژیم سعودی در حرمین شریفین قطعاً جواب ندارند، از این رو لازم است علمای اسلام در این باره فکر کنند و نصیحت و اعتراض کنند که این راه و روش شما(آل سعود) درست نیست، بی شک آل سعود توانایی اداره حرمین شریفین راندارد زیرا آنها حرمین شریفین را گویا ملک شخصی خودشان می‌دانند و هر طوری خواستند عمل می‌کنند.
آیت‌الله مکارم شیرازی ضرورت تشکیل هیأتی متشکل ازعلمای اسلامی و سران دولت‌های اسلامی برای ادارۀ حرمین شریفین را به عنوان اصل کلیدی مورد تأکید قرار داد و عنوان کرد: فاجعه عظیم منا ایجاب می‌کند که علمای اسلام از یک سو و سیاستمداران از سوی دیگر در اسرع وقت جلساتی تشکیل دهند و برای اداره حرمین شریفین فکری کنند.
کسانی که اکنون مسئول برپایی حج هستند عملا ثابت کرده اند توانایی این کار را ندارند و امکان تکرار این فاجعه در سالهای دیگر مراسم حج را به صورت یک عبادت وحشتناک در آورده و به قداست حج ضربه شدیدی وارد می‌کند.
اکنون که افکار عمومی در جهان اسلام آماده است باید در این باره فکری کرد و هیاتی مدیر، مدبر و با تجربه کافی برای اداره حرمین شریفین معین نمود، و البته مانعی ندارد سعودی‌ها هم جز این هیات باشند. به یقین اگر در این امر کوتاهی شود مسئولیت حوادثی که امکان دارد خدایی ناکرده تکرار شود بر گردن همگان خواهد بود.
