شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
نویسنده کتاب «جامعه ما» معتقد است جامعه اسلامی در ایران، عراق و سایر بلاد اسلامی، از لحاظ فرهنگی و علمی فاصله زیادی با روش و دیدگاه‌ها و نظریات شهید آیت‌الله محمدباقر صدر دارد.
شبکه اجتهاد: کتاب «جامعه ما در اندیشه و آثار شهید سید محمدباقر صدر» نوشته سید منذر حکیم به‌تازگی با ترجمه مسعود فکری توسط انتشارات سروش منتشر و راهی بازار نشر شده است. این کتاب بناست روز دوشنبه ۲۸ مرداد در دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران رونمایی شود.
کتاب حاضر اولین بار در سال ۱۳۷۹ ش به کنگره بین‌المللی آیت‌الله شهید سید محمدباقر صدر ارائه شد و سپس با نام «مجتمعنا» و به زبان عربی به انتشار رسید. حالا ترجمه فارسی آن توسط انتشارات سروش چاپ شده است. اثر مذکور دربردارنده مجموعه گفتارهای آیت‌الله شهید سید محمدباقر صدر درباره دیدگاه اسلام به جامعه و چارچوب اسلامی فهم مسائل اجتماعی است.
حجت‌الاسلام والمسلمین سید منذر حکیم نویسنده این کتاب، که از شاگردان آیت‌الله سید کاظم حائری و از باورمندان به مکتب علامه صدر است، برای استفاده هرچه بیشتر علاقه‌مندان به میراث فکری شهید صدر از اندیشه‌های اجتماعی وی، بخش‌های مرتبط در کتاب‌های گوناگون شهید صدر را گردآورده و کتاب حاضر را تدوین کرده است. «مجتمعنا» یا «جامعه ما» دربردارنده نگاه اسلام بر اساس آموزه‌های اصیل مانند قرآن کریم به مسائل اجتماعی است که آیت‌الله صدر در کلاس‌های درس به صورت اختصاصی یا سخنرانی‌های خود به آن اشاره داشتند، اما فرصت تألیف کتاب را پیدا نکردند که در نهایت توسط شاگرد وی سیدمنذر حکیم گردآوری و منتشر شده است. در همین‌زمینه «مهر» با نویسنده کتاب مورد اشاره؛ گفتگویی داشته است که مشروحش در ادامه می‌آید:
آقای حکیم، شما شاگرد شهید آیت‌الله صدر بودید. شخصیت و دستاوردهای او را به زبان و دید خودتان تشریح کنید.
حکیم: شهید صدر فقیهی جامعه شناس و فیلسوفی جامع نگر و استادپرور بود که همیشه با تاکید بر روش‌شناسی و روشمندی دانش‌های مهم و اساسی، موارد نیاز جامعه اسلامی و انسانی را سامان بخشیده است. همچنین با پژوهش محوری و حفظ عمق، اصالت و جامعیت ابعاد علمی و معنوی، تربیت وخودسازی کرده وتا سرحد کمال انسانی صعود کرده بود. وی در نیل به شهادت در راه حفظ و حراست از دین اسلام، جامعه اسلامی و حوزه‌های علمیه و مرجعیت مترقی و منحصربه فرد امام خمینی (ره) ارتقا یافته بود. او یک مجموعه گران‌بها و منحصر به فرد از میراث علمی و معنوی را به جامعه اسلامی و انسانی تقدیم کرده است.
آشنایی شما با این شخصیت و اندیشه‌هایش چه‌طور بود؟
حکیم: این آشنایی از ۳ راه صورت گرفت؛ ابتدا اساتید مقدمات و سطوح علمی حوزوی در حوزه علمیه نجف از جمله آیت‌الله سید نورالدین اشکوری، آیت‌الله سیدمحمود‌هاشمی، آیت‌الله سیدکاظم حایری، آیت‌الله شهید سید محمدباقر حکیم، آیت‌الله سیدمحمدعلی باقری و حجج اسلام شیخ محمدسعید نعمانی، شیخ ماجد بدراوی وشیخ ابوالفضل اسلامی قزوینی که از شاگردان طراز اول شهید صدر بودند، باعث این آشنایی شدند.
در وهله دوم، حضور مستقیم در درس‌های رسمی فقه و اصول شهید صدر و سپس جلسات غیردرسی ایشان و همچنین فراگیری کلیه کتاب‌ها و نوشته‌های ایشان بود که این شناخت را عمق بخشید. تدریس فراوان و مکرر این آثار زنده و آینده‌ساز هم طی نیم قرن _از ۱۳۴۸ تا ۱۳۹۸ _ به شناختم از ایشان خیلی کمک کرد.
خب به کتاب بپردازیم. شما برای جمع‌آوری مطالب و نوشتن کتاب چه کردید؟ از چه افراد و منابعی استفاده کردید؟
حکیم: این کتاب، مجموعه کلمات و سخنان شهید صدر است که با روش منحصر به فردی گردآوری و تدوین شده‌اند. در این کار از روش علمی‌پژوهشی ایشان در جلدهای یک و دوی کتاب «اقتصادنا» استفاده کرده‌ام و تلاشم هم بر این بود که تمام یا مهمترین آثار قلمی یا درسی ایشان را در فراز مناسب یعنی در پنج بخش از کتاب بیاورم. این‌پنج‌بخش عبارت‌اند از: «مساله شناسی» (مهمترین و اساسی‌ترین مساله اجتماعی)، «روش شناسی حل مساله اجتماعی»، «مبانی نظریه و نظام اجتماعی اسلام»، «نظریه اجتماعی اسلام در قران» و «نظام اجتماعی اسلام در قرآن»
در این اثر که نسخه عربی‌اش با عنوان «مجتمعنا فی تراث الشهید السید محمدباقر الصدر» و فارسی‌اش با عنوان «جامعه ما» چاپ شده، از هیچ منبعی به‌جز آثار شهید صدر و از هیچ فردی در تدوین اثر استفاده نشده است.
البته روش رسیدنم به این توفیق الهی برای چاپ این کتاب، خود مساله مفصل و جالبی است. نام ویژه اثر را خود شهید صدر در «فلسفتنا» و نیز در «اقتصادنا» مطرح کرده بودند و بخشی از مسائل و بحث‌های آن را هم بیان کرده بودند. ما شاگردان هم همیشه منتظر تالیف آن توسط خود استاد بودیم که با کمال تاسف، این اتفاق نیافتاد. می‌گویم این مساله جای طرح مفصل و مشروح دارد چون باید تاریخچه و روش پژوهش شهید صدر را تبیین کرد.
اهمیت مطالعه این کتاب برای مخاطبان در چیست؟ چرا باید این کتاب را بخوانند؟
حکیم: شهید آیت‌الله محمدباقر صدر در مهمترین و اساسی‌ترین اثر علمی و جاودانه‌اش به اسم «فلسفتنا» که ترجمه‌هایی با عنوان «فلسفه ما» از آن منتشر شده، به گونه‌ای روشمند، به شناخت‌شناسی، جهان‌شناسی و خداشناسی پرداخته است. در قدم دوم پاسخ این سوال شما باید بگویم که نیاز جامعه ما و دیگر جوامع بشری، باعث می‌شود که این کتاب را مهم بخوانم. چون در «مجتمعنا» دیدگاه اساسی اسلام درباره جامعه انسانی و اسلامی با زبان روز و روش علمی تبیین شده است. این روش علمی هم مورد پذیرش دانشمندان مسلمان است هم فلاسفه و پژوهشگران علوم اجتماعی.
از طرف دیگر، این کتاب باید پس از «فلسفتنا» و پیش از «اقتصادنا» نوشته و چاپ می‌شد اما آیت‌الله صدر از تقدم «اقتصادنا» بر «مجتمعنا» استقبال کردند که شاید دلیلش، مسائل سیاسی بوده باشد. البته با پیروزی انقلاب اسلامی، شرایط دگرگون شد و مهمترین بحث‌های قرآنی درباره نظریه و نظام اجتماعی اسلامی، توسط ایشان در دو کتاب مهم با نام‌های «الاسلام یقود الحیاه» و «المدرسه القرآنیه» طرح شدند. حالا تمام این آثار و آثاری که مرتبط با آن‌ها هستند و پیش از آن‌ها نوشته شده‌اند، در کتاب پیش‌رو گردآوری و منتشر شده‌اند.
پس می‌توان از آن به‌عنوان یک منبع جامعه‌شناسی اسلامی استفاده کرد!
حکیم: ببینید، «مجتمعنا» یک اثر علمی و تخصصی در زمینه شناخت نظریه و نظام اجتماعی اسلامی از نگاه قرآن است که با تفسیر موضوعی شهید صدر همراه شده است.
این کتاب برای مجامع علمی دانشگاهی و حوزوی و نیز عموم فرهیختگان و البته سطوح مختلف دیگر قابل استفاده است. این سطوح مختلف در رشته‌های تاریخ، فلسفه تاریخ، علوم اجتماعی، علوم تربیتی، علوم اقتصادی، مدیریت، حقوق و معارف اسلامی، کلام و فقه قرار دارند.
به‌نظرتان جامعه کنونی ما چه‌قدر با اندیشه‌های اجتماعی شهید صدر فاصله دارد؟
حکیم: جامعه ما چه در ایران و چه عراق و سایر بلاد اسلامی، از لحاظ فرهنگی و علمی فاصله زیادی با روش و دیدگاه‌ها و نظریات شهید صدر دارد. حوزه‌های علمیه و دانشگاه‌ها و سایر مجامع علمی ما نیاز مبرمی به آشنایی و مطالعه جدی میراث علمی این شهید والامقام و آشنایی جدی‌تر با روش علمی او دارند.
